Đánh thức bản làng sau lũ: [Bài 1] Kim Vân bị 'xé toạc' sau bão

Bản Kim Vân vốn chìm trong sự lặng lẽ của núi rừng. Nhưng ít ai ngờ rằng sự yên bình ấy lại bị phá vỡ chỉ trong vài giờ khi hai cơn bão liên tiếp quét qua vào cuối tháng 10. Chúng không chỉ mang theo gió giật, mưa lớn, mà còn để lại một bức tranh tan hoang đến nghẹn lòng, khiến người dân đến nay vẫn chưa hết bàng hoàng.

Những ngôi nhà không còn nguyên vẹn

Hành trình vào bản Kim Vân, xã Văn Lang, tỉnh Thái Nguyên sau bão trở thành một thử thách. Chúng tôi phải nhờ người dân địa phương dẫn lối, băng qua 16 km đường với những đoạn đường bùn nhão, sụt lún. Nhiều điểm sạt lở tạo thành hố sâu, đất đá từ triền núi ào xuống nằm ngổn ngang như vừa trải qua một trận động đất. Có nơi, cả mảng đường bê tông bị xé toạc gãy rời, để lộ lớp đất đỏ yếu ớt bên dưới. Những gốc cây rừng to bằng bắp chân người lớn nằm chắn ngang đường, rễ bám đầy bùn đất.

Một người dân dẫn đường bảo: “Đường này trước xe máy đi vù vù. Giờ muốn vào thôn phải dắt bộ, có đoạn phải nhảy qua đá hoặc đi vòng lên rừng”.

Tiếng nước suối sau bão vẫn còn đục ngầu, âm thanh va đập của nước chảy xiết vào đá vọng lại khắp thung lũng như nhắc nhở - nơi đây vừa trải qua biến động dữ dội.

Đi sâu vào trung tâm bản, cảnh tượng càng khiến người ta rùng mình, gai sống lưng. Nhiều ngôi nhà xây tường gạch bị nứt toác, mái ngói văng xa đến vài mét. Những bậc thềm bê tông bị xói mòn chỉ còn trơ khung xám lạnh. Cửa sổ, cửa chính của hàng chục ngôi nhà méo mó như vừa bị lực vô hình bẻ cong.

Một số căn nhà sàn - vốn là biểu tượng của đời sống người dân vùng cao, giờ nằm chỏng chơ trên mặt đất, cột gỗ mục bị nước cuốn trôi một nửa. Có căn nhà khác dường như bị nước hất mạnh từ phía sau, nghiêng hẳn sang một bên, mái tranh rách tả tơi như chiếc áo mỏng đã bị xé nát.

Trên nền đất, bùn phủ dày đến cả gang tay. Người dân lặng lẽ dùng xẻng, dùng gỗ, thậm chí dùng cả tay để vét từng lớp bùn lẫn đá vụn ra khỏi hiên nhà. Nhiều gia đình mất sạch chăn màn, xoong nồi, giấy tờ và cả vật nuôi. Có nhà đàn lợn bị lũ cuốn mất, chỉ còn vài con gà ướt sũng đứng co ro trước đống đổ nát.

Ông Hứa Văn Tuấn, một người dân đã sống ở Kim Vân hơn 60 năm, đỏ hoe mắt khi kể lại: “Hôm đó, nước lên nhanh lắm, không kịp trở tay. Nhà tôi cách suối gần chục mét mà nước vẫn ào vào. Hai vợ chồng hò nhau chạy lên đồi, không kịp mang theo gì. Sau hơn 1 tháng, quay lại không còn gì. Của cải bao năm dành dụm giờ trắng tay".

Trao đổi với phóng viên, ông Đinh Duy Hướng, Bí thư Chi bộ bản Kim Vân, cho biết: Cả thôn có 42 nhà/163 nhân khẩu bị ảnh hưởng; 36 nhà ngập nước (137 nhân khẩu); 6 nhà bị sạt lở đất (26 nhân khẩu), trong đó có 13 hộ nghèo, 3 hộ cận nghèo. Thiệt hại về công trình công cộng gồm nhà văn hóa thôn và điểm trường tiểu học bị ngập nước, với 45 học sinh bị ảnh hưởng. Các tuyến đường vào thôn Kim Vân bị sạt lở nghiêm trọng. Thiệt hại về hoa màu, thủy sản: Diện tích bị ngập và thiệt hại khu vực trồng cây khoảng 13,5 ha (gồm lúa, ngô, ao cá…). Toàn bộ vùng bãi dọc suối khoảng hơn 70 ha đất bị ngập.

Ngập cả tháng, không có lời giải

Chị Lục Thị Tẩm, một người dân sinh sống ở bản Kim Vân, cho biết: “Tính đến nay, ngập sâu đã hơn 40 ngày. Nhiều gia đình phải ở tạm nhà bạt bộ đội dựng. Chúng tôi chưa bao giờ chứng kiến cảnh nước lũ dâng nhanh và lâu rút như lần này, thiệt hại cho người dân không kể xiết".

Trong ký ức của nhiều người dân, trận lũ quét đêm đó diễn ra bất ngờ và mạnh chưa từng thấy. Chỉ sau hơn một giờ đồng hồ mưa lớn dồn dập, nước từ các khe núi đổ về như “tràn đập”. Dòng nước đục ngầu, cuộn theo đất đá, gỗ mục, cỏ cây, rồi ào xuống bản với sức phá hủy khủng khiếp. Một số hộ dân đã phải tạm sang nhà văn hóa hoặc nhà họ hàng để ở. Trời vừa dứt mưa, họ đã trở lại tìm đồ đạc nhưng nhiều thứ đã biến mất vĩnh viễn.

Không chỉ nhà cửa bị cuốn trôi, nhiều ruộng lúa, nương ngô, nương chè - nguồn sống chủ lực của người dân Kim Vân bị bồi lấp hoàn toàn. Có nơi bùn dày đến cả nửa mét, khiến ruộng biến thành đầm lầy.

Đi tìm lời giải vì sao Kim Vân hễ mưa là lũ, là lụt, phóng viên Báo Nông nghiệp và Môi trường đã cùng Trưởng bản Lý Văn Minh đi dọc con suối, băng qua thung lũng bị ngập để tìm hiểu.

Có thể thấy rõ mức độ tàn phá rõ ràng: Hàng chục cây gỗ lớn bị gãy gập, trôi dạt xuống chân núi. Những phiến đá nặng hàng trăm cân bị dòng nước đẩy đi hàng chục mét. Cả thung lũng nhìn từ trên cao trông như một công trường đổ nát, màu bùn đất phủ kín. Đường mòn chăn trâu từng đầy cỏ xanh, giờ chỉ còn là một dải bùn loang lổ.

Theo anh Minh, dòng suối chảy giữa thung lũng Kim Vân vào mùa khô cạn, nhưng mùa lũ nước đổ về rất lớn. Có một đoạn suối chảy ngầm qua một lòng hang xuyên qua dãy núi. Có thể lòng suối đoạn này bị bồi đắp khiến nước mưa không chảy kịp nên bị nghẽn và biến khu vực này thành hồ chứa rộng hàng trăm ha suốt hơn 1 tháng qua. Chỉ đến khi dòng chảy tự thông trở lại, nước mới rút.

Ứng phó với ngập lụt kéo dài hơn 1 tháng, chính quyền xã Văn Lang đã kịp thời di dời người dân sinh sống trong vùng ngập đến nơi an toàn. Lực lượng tại chỗ hỗ trợ di dời phần lớn tài sản của người dân. Với những nhà bị cô lập, chính quyền sử dụng xuồng máy, thuyền để vận chuyển nước uống, thực phẩm tiếp tế cho bà con.

Nhiều hộ dân trong thôn phải tự sắm xuồng, bè tự chế và chủ động hỗ trợ lẫn nhau đưa người già, trẻ nhỏ tới nơi an toàn, vận chuyển đồ đạc và nhu yếu phẩm. Nhờ sự chủ động này nên dù ngập úng nặng và kéo dài, Kim Vân không có thiệt hại về người, nhưng thiệt hại nặng về tài sản.

Cả thôn Kim Vân có 42 hộ, sau lũ lụt lịch sử họ đang bắt đầu một hành trình mới - gượng dậy sau bão, khôi phục những gì lũ đã cuốn đi...