Giải bài toán nhân lực chất lượng cao giữa mùa thiên tai

Giữa năm 2025 dày đặc bão lũ, Trường Đại học Thủy lợi - cơ sở đào tạo chuyên sâu, lâu đời và giữ vị trí hàng đầu trong lĩnh vực thủy lợi, thủy văn, phòng chống thiên tai - chọn cách đối diện thách thức bằng việc siết chuẩn đầu ra, cập nhật chương trình và đưa nghiên cứu ra hiện trường.

Theo GS.TS Nguyễn Trung Việt, Hiệu trưởng nhà trường, đó không chỉ là phản ứng nhất thời mà là “cách để giáo dục kỹ thuật đi cùng nhịp biến động của tự nhiên”. Câu chuyện nhân Ngày Nhà giáo Việt Nam 20/11 vì thế mang thêm ý nghĩa: tri ân người thầy cũng là tri ân một thế hệ đã chọn gắn tri thức với an toàn của cộng đồng.

Từ giảng đường tới vùng lũ

Từ khi thành lập năm 1959, Trường Đại học Thủy lợi đã song hành cùng lịch sử ngành thủy lợi và rộng hơn là ngành nông nghiệp và môi trường. Gần 70 năm qua, trường đào tạo hàng chục nghìn kỹ sư, thạc sĩ, tiến sĩ đang nắm giữ các vị trí nòng cốt trong hệ thống quản lý và kỹ thuật của ngành, từ các cục, vụ của bộ đến các sở địa phương, đơn vị tư vấn, khảo sát, thiết kế, thi công công trình thủy lợi, thủy nông, thủy văn.

Vai trò ấy thể hiện rõ nhất mỗi khi thiên tai ập đến. Từ khâu dự báo, cảnh báo, phân tích rủi ro đến ứng cứu, khắc phục, ở đâu cũng có dấu ấn chuyên môn của những người từng học ở Trường Đại học Thủy lợi. Nhưng theo GS Việt, điều quan trọng hơn là “biến tri thức thành hành động ngay khi còn ngồi trên ghế nhà trường”.

Bởi thế, khi chuỗi bão mạnh hình thành liên tiếp trong năm 2025, trường đã lập tức cử các đoàn chuyên gia thủy văn, thủy lực, môi trường phối hợp cùng các đoàn công tác của Bộ Nông nghiệp và Môi trường xuống hiện trường. Những đánh giá kịp thời, tại chỗ là cơ sở quan trọng để điều chỉnh các kịch bản xả lũ, điều tiết lượng nước trong các hồ, gia cố công trình, di dời dân cư, phục hồi sau thiên tai. Dữ liệu thực địa thu về lại trở thành bài giảng, đề cương, bài tập mô phỏng cho sinh viên.

“Đào tạo gắn liền với nghiên cứu không phải là khẩu hiệu, mà là yêu cầu bắt buộc nếu muốn chuẩn hóa đầu ra theo kịp thực tiễn trong bối cảnh khí hậu ngày càng khắc nghiệt và khó lường hơn”, GS Việt nói. Theo ông, quy hoạch đô thị và hạ tầng hiện nay đã vượt khỏi tư duy đơn ngành, đòi hỏi đội ngũ kỹ sư chuyên ngành thủy lợi phải gắn kết những vấn đề liên ngành, liên quan con người, tài sản, môi trường...

Nhà trường cũng kích hoạt mạng lưới cựu sinh viên tại các tỉnh bị ảnh hưởng như: Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Thái Nguyên, Lào Cai, Lạng Sơn, Bắc Ninh… để hỗ trợ vật chất và tinh thần. Sinh viên trong vùng thiên tai được rà soát để miễn giảm học phí, cấp học bổng toàn phần hoặc 50%, gửi thư động viên đúng lúc. “Công tác phục vụ cộng đồng vốn không tách rời đào tạo, mà chính là phần ‘thực tập lớn’ về trách nhiệm xã hội của một trường kỹ thuật”, GS Việt chia sẻ.

Ở bình diện học thuật, trường hiện đào tạo gần 80 ngành và chương trình ở ba bậc đại học, thạc sĩ, tiến sĩ, với trục cốt lõi là thủy công, thủy nông, thủy văn. Cấu trúc ngành nghề được mở rộng theo 4 khối: kỹ thuật; công nghệ - điện tử; kinh tế và quản lý; khoa học xã hội. Trên nền đó, các lĩnh vực mới về chuyển đổi số và khoa học dữ liệu đang được đẩy mạnh.

Theo GS Việt, nhà trường tiếp cận công nghệ mới theo hướng “mở” nhưng có định hướng. AI và các công cụ số chỉ thực sự có giá trị khi được khai thác như một phương tiện học, dạy, nghiên cứu, chứ không để công nghệ kéo lệch mục tiêu học thuật.

Nâng chuẩn đội ngũ, mở rộng quốc tế hóa

Song song với đổi mới chương trình, chất lượng đội ngũ giảng viên được xem là “tay lái của mọi cải cách”. Hiện hơn 60% giảng viên của trường có trình độ tiến sĩ, tỷ lệ thuộc nhóm cao nhất cả nước, và phấn đấu đạt 70% vào năm 2030. Những con số này, theo GS Việt, “không chỉ là tỷ lệ mà là thước đo năng lực dẫn dắt khoa học công nghệ của trường đại học”.

Càng nhiều giảng viên nghiên cứu chuẩn mực, càng có nhiều nhóm mạnh, đề tài lớn, công bố quốc tế và chuyển giao công nghệ. Ở chiều ngược lại, kiểm định chất lượng được xem là “đường ray” giúp đoàn tàu học thuật đi đúng hướng. Trường đã đạt kiểm định trong nước và khu vực cho các chương trình dạy bằng tiếng Anh, đồng thời mở rộng hợp tác với các trường đại học ở Anh, Hà Lan, Thụy Điển, Nhật Bản để đồng thiết kế học phần, trao đổi giảng viên, sinh viên và hướng dẫn thạc sĩ, tiến sĩ.

Năm 2025, Đại học Thủy lợi lần đầu có tên trong bảng xếp hạng các trường đại học châu Á năm 2026 do Tổ chức QS (Quacquarelli Symonds) công bố ngày 4/11/2025. Dù đây chưa phải đích đến, nhưng theo GS Việt, đó là tọa độ quan trọng để nhà trường soi mình, xác định mắt xích cần nâng hạng như công bố khoa học, trích dẫn, quốc tế hóa giảng dạy, việc làm sinh viên và hợp tác doanh nghiệp.

Kết quả khảo sát việc làm 3, 6, 12, 24 tháng sau tốt nghiệp cho thấy 90-95% sinh viên có việc làm, trong đó tỷ lệ làm đúng chuyên ngành luôn được trường theo dõi sát sao để điều chỉnh kịp thời những khoảng vênh giữa đào tạo và nhu cầu thị trường.

Dù vậy, bài toán tuyển sinh vẫn là thách thức. Các ngành kỹ thuật đặc thù như thủy lợi, thủy văn, phòng chống thiên tai khó tuyển không phải vì ít cơ hội việc làm, mà vì chương trình học tập "nặng" trong khi đãi ngộ khởi điểm chưa tương xứng. Nhà trường chọn cách làm “kép”: tự thân nâng chất chương trình, phương pháp, trải nghiệm học tập, học bổng, đồng thời thúc đẩy “liên kết 3 nhà”: Nhà nước - nhà trường - doanh nghiệp để tạo đầu ra ổn định cho sinh viên sau đào tạo.

Theo GS Việt, nhân lực chất lượng cao không thể hình thành nếu tách khỏi văn hóa trách nhiệm. Ở Đại học Thủy lợi, văn hóa ấy được vun đắp “bằng những giờ đứng lớp, những chuyến đi thực địa giữa mưa gió, những đêm vận hành trạm đo lũ, hay những lá thư hỏi thăm gửi tới sinh viên vùng lũ”. Khi người thầy vừa dạy lý thuyết vừa trực tiếp ứng phó hiện trường, bài giảng tự nhiên có thêm trọng lượng, có sức thuyết phục; khi sinh viên vừa học thuật toán vừa đặt chân tới lưu vực, bản đồ thủy hệ bỗng trở nên sống động.

Khi tri thức gắn liền trách nhiệm xã hội

Hướng tới năm 2030, trục phát triển của Đại học Thủy lợi được xác định rõ: Nâng chuẩn đội ngũ; siết kiểm định và quốc tế hóa; mở rộng hợp tác nghiên cứu, chuyển giao; cập nhật năng lực số, dữ liệu cho cả khối kỹ thuật lẫn kinh tế, quản lý trong lĩnh vực nước, thiên tai, môi trường và tiếp tục bám sát hiện trường để đào tạo “đúng việc sẽ làm”.

Theo GS Việt, đây không chỉ là câu chuyện nâng hạng hay mở rộng hợp tác, mà là cách một trường đại học kỹ thuật tự đặt mình vào tuyến đầu trước biến đổi khí hậu, nơi mỗi quyết định kỹ thuật có thể bảo vệ sinh mạng, tài sản và sinh kế của cộng đồng.

Bên cạnh nội lực, vị hiệu trưởng đề xuất Nhà nước cần có cơ chế đặt hàng, ưu tiên tuyển dụng, hỗ trợ học phí, tín dụng, học bổng cho các ngành khó. Cùng với đó, thiết kế thêm chương trình thực tập, học kỳ doanh nghiệp, dự án ứng dụng để sinh viên “thấy việc trong lúc học”, còn doanh nghiệp “thấy người ngay từ ghế giảng đường”.

“Nếu xã hội chỉ đổ xô vào ngành kinh tế, tài chính, dịch vụ, thì ai sẽ là người giải mã bài toán hạn mặn ở ĐBSCL, sụt lún ở đô thị, hay lũ quét miền núi trong 10, 20, 50 năm tới?”, GS Việt đặt câu hỏi.

Xã hội đặt ra cho những người thầy Trường Đại học Thủy lợi hôm nay không chỉ có trách nhiệm truyền thụ kiến thức với các công thức, phương trình, mà còn truyền dạy một thái độ nghề nghiêm túc, có trách nhiệm. Tỉnh táo trước dữ liệu, vững vàng trước rủi ro, kiên nhẫn với những bài toán dài hạn. Còn người học, khi chọn bước vào một ngành “khó mà cần”, cũng chọn đồng hành với một sứ mệnh lớn hơn bản thân.

“Chất lượng giáo dục kỹ thuật không đo bằng số giờ lên lớp, mà bằng khả năng của thế hệ kỹ sư, nhà khoa học sẵn sàng đối diện thiên nhiên bất định bằng tri thức, kỷ luật và sự bền chí”, GS Việt tâm niệm và tin rằng 3 trụ cột đào tạo - nghiên cứu - phục vụ cộng đồng sẽ tiếp tục khép lại thành một vòng tròn tại Đại học Thủy lợi, để xây thêm nhiều “cây cầu" nhân lực chất lượng cao, để bắc từ giảng đường tới các phòng điều hành ứng phó thiên tai, tới doanh nghiệp và cơ quan quản lý, trước khi trở về phụng sự cộng đồng.

Đó chính là món quà 20/11 ý nghĩa nhất mà Đại học Thủy lợi - ngôi trường của nước và vì nước - gửi tới xã hội. Một thế hệ làm nghề vững vàng, biết chọn việc khó và đi tới cùng trong những bài toán liên quan an toàn và tương lai của hàng triệu người.