80 năm ngành Thủy lợi Việt Nam: Trụ cột phát triển bền vững

Sự kiện do Hội Thủy lợi Việt Nam phối hợp với Cục Thủy lợi và Cục Đê điều & Phòng chống thiên tai (Bộ NN-MT) tổ chức. Đây là dịp để ôn lại truyền thống hào hùng, ghi nhận thành tựu và khẳng định vai trò đặc biệt quan trọng của thủy lợi trong sự nghiệp xây dựng, bảo vệ và phát triển đất nước.

GS.TS Đào Xuân Học, nguyên Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, Chủ tịch Hội Thủy lợi Việt Nam nhấn mạnh, lịch sử dân tộc Việt Nam luôn gắn liền với nước và công cuộc trị thủy. Trải qua 80 năm, ngành đã xây dựng hệ thống hạ tầng quy mô lớn với hơn 86.000 công trình, trong đó có 7.315 hồ chứa, gần 20.000 trạm bơm, 27.754 cống và khoảng 291.000 km kênh mương. Các công trình tiêu biểu như Bắc Hưng Hải, Dầu Tiếng, Cái Lớn - Cái Bé, cùng hơn 9.000 km đê điều, không chỉ đảm bảo an ninh lương thực mà còn góp phần phòng chống thiên tai, cải tạo đất, cấp nước sinh hoạt, phát điện và cải thiện môi trường.

“Chính nhờ thủy lợi, Việt Nam từ một nước thiếu đói đã trở thành cường quốc xuất khẩu gạo hàng đầu thế giới”, GS.TS Đào Xuân Học nói và cho rằng thủy lợi không chỉ bảo vệ an toàn tính mạng và tài sản người dân mà còn tạo nền tảng cho phát triển kinh tế - xã hội và an ninh nguồn nước quốc gia.

Tuy vậy, ông cũng chỉ rõ những thách thức mới như biến đổi khí hậu gây ra hạn hán, lũ lụt, xâm nhập mặn, sạt lở bờ sông, bờ biển ngày càng khốc liệt; yếu tố thượng nguồn; nhiều công trình xuống cấp, công nghệ lạc hậu, mô hình quản lý phân tán. Ông cho rằng cần thay đổi tư duy, coi nước ngọt, nước lợ, nước mặn đều là tài nguyên; mở rộng thủy lợi từ phục vụ nông nghiệp sang phục vụ đa ngành, đa lĩnh vực; đẩy mạnh hiện đại hóa, chuyển đổi số, ứng dụng trí tuệ nhân tạo, IoT, dữ liệu lớn trong quản lý vận hành; đồng thời tăng cường hợp tác quốc tế để bảo vệ lợi ích quốc gia về nguồn nước.

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Nguyễn Hoàng Hiệp khẳng định, nhìn lại 80 năm qua có thể thấy, đất nước đạt được nhiều thành tựu hôm nay, đặc biệt trong nông nghiệp, là nhờ đóng góp quyết định của ngành thủy lợi. Từ cải tạo đất, mở rộng diện tích lúa ở đồng bằng sông Cửu Long đến các đập ngăn mặn, hồ chứa lớn, dấu ấn của thủy lợi hiện diện ở mọi miền, từ đồng bằng đến miền núi, từ nước ngọt đến vùng ngập mặn. “Không có thủy lợi và môi trường thì không thể phát triển bền vững. Ngành Thủy lợi là thực thể không thể thiếu, nhiều thời điểm còn mang tính quyết định đối với sự phát triển của đất nước”, Thứ trưởng nhấn mạnh.

Theo Thứ trưởng, trong những năm qua, hệ thống pháp luật chuyên ngành đã được hoàn thiện ở mức cao nhất từ trước đến nay, gồm Luật Thủy lợi, Luật Đê điều, Luật Phòng chống thiên tai, Luật Tài nguyên nước, cùng các nghị quyết của Bộ Chính trị về an ninh nguồn nước, an toàn đập, hồ chứa. Đây là bước tiến lớn, thể hiện nhận thức ngày càng sâu sắc của lãnh đạo và toàn xã hội về vai trò thủy lợi, đồng thời tạo nền tảng để tăng đầu tư cho ngành.

Tuy nhiên, thực tế hiện nay đặt ra nhiều yêu cầu cấp bách. Các hiện tượng khí hậu cực đoan đã vượt ngoài dữ liệu thiết kế, các vấn đề ở thượng nguồn Mekong… cũng là thách thức lớn. Trước tình hình đó, Thứ trưởng Hiệp nhấn mạnh việc ưu tiên đầu tư mạnh mẽ cho thủy lợi, coi đây là lĩnh vực cốt yếu để đảm bảo an ninh lương thực, phát triển kinh tế - xã hội và bảo vệ đời sống nhân dân.

Về định hướng, Thứ trưởng Nguyễn Hoàng Hiệp cho rằng ngành Thủy lợi phải “đi trước một bước”. Nghĩa là phải xác định rõ vùng nào có thể cung cấp nước, vùng nào không, để định hướng quy hoạch sản xuất và phát triển. Ông đưa ra ba trọng tâm gồm hoàn thiện thể chế và tiếp tục nâng cao nhận thức của lãnh đạo các cấp; kiện toàn bộ máy quản lý tinh gọn, hiệu quả, thống nhất; và tập trung đầu tư dứt điểm các công trình trọng điểm. Trong đó, ngành Thủy lợi đạt mục tiêu giải quyết triệt để hạn hán, xâm nhập mặn ở đồng bằng sông Cửu Long trước năm 2030; bảo đảm cấp nước sinh hoạt cho miền núi phía Bắc và Bắc Trung Bộ; đồng thời xử lý ô nhiễm tại hệ thống Bắc Hưng Hải, đưa nơi đây trở thành mô hình thủy lợi vận hành thông minh, hiện đại.

Thứ trưởng cũng đề cập đến an toàn đập, hồ chứa, vấn đề cần được quản lý tập trung thay vì phân tán giữa thủy lợi và thủy điện. Bên cạnh đó, ngành cần đẩy mạnh hợp tác quốc tế, nghiên cứu khoa học, phát triển doanh nghiệp thủy lợi tiên phong, nhằm đáp ứng yêu cầu mới của đất nước.

Thứ trưởng Nguyễn Hoàng Hiệp khẳng định, 80 năm qua, ngành Thủy lợi đã chứng minh sức mạnh kế thừa qua nhiều thế hệ, sức mạnh cộng đồng, sự lãnh đạo xuyên suốt của Đảng và Nhà nước cùng tinh thần bền bỉ của đội ngũ cán bộ, kỹ sư, công nhân. “Với nền tảng đó, ngành Thủy lợi chắc chắn sẽ tiếp tục phát huy truyền thống vẻ vang, đổi mới sáng tạo, kiến tạo một nền thủy lợi hiện đại, bền vững, đóng góp ngày càng nhiều hơn cho sự nghiệp phát triển đất nước”, Thứ trưởng nói.