Mường Lống ‘vươn mình’ từ du lịch cộng đồng

Từ bản nghèo nơi cổng trời đến điểm đến du lịch hấp dẫn

Giữa đại ngàn miền Tây xứ Nghệ, xã Mường Lống (tỉnh Nghệ An) hiện lên như một bức tranh thủy mặc, vừa hùng vĩ vừa nên thơ. Ở độ cao hơn 1.500 mét so với mực nước biển, quanh năm sương phủ, khí hậu ôn đới mát lạnh, nơi đây từ lâu đã được ví như “Sa Pa của Nghệ An”. Thế nhưng, ít ai biết rằng trước khi trở thành điểm đến du lịch, Mường Lống từng là một trong những vùng “nghèo thông tin” nhất của Nghệ An: sóng điện thoại chập chờn, internet gần như không có, người dân chủ yếu tự cung tự cấp và ít cơ hội tiếp cận thông tin mới về kinh tế - xã hội.

Những năm trước, Mường Lống chỉ là vùng đất xa xôi, đường sá đi lại khó khăn, người dân sống dựa vào nương rẫy, cuộc sống còn nhiều thiếu thốn. Thông tin về thị trường, kỹ thuật, kinh nghiệm hay mô hình phát triển gần như không đến được với đồng bào Mông nơi đây. Nhưng vài năm gần đây, cùng với việc các dự án hỗ trợ truyền thông cơ sở, hạ tầng số và tập huấn kỹ năng thông tin được triển khai, khoảng cách thông tin giữa Mường Lống và miền xuôi dần thu hẹp. Chính sự thay đổi ấy đã mở đường cho du lịch cộng đồng, ngành kinh tế mà nếu thiếu thông tin, người dân khó có thể nắm bắt.

Con đường dẫn vào Mường Lống giờ đã được rải nhựa rộng lớn, uốn lượn quanh triền núi, mở ra những thung lũng bồng bềnh mây trắng. Dọc hai bên đường, những ngôi nhà gỗ lợp bằng gỗ sa mu cổ, những vườn mận Tam hoa sai trĩu quả, những tấm biển ghi “Homestay Mường Lống 1”, “Mường Lống Eco”... báo hiệu một sức sống mới đang lan tỏa nơi đại ngàn.

Điểm nhấn nổi bật trong hành trình đến Mường Lống là thác Rồng - dòng nước trắng xóa tuôn chảy giữa rừng già, mềm mại như dải lụa trời. Tiếng thác đổ rì rầm, bọt tung trắng xóa, hòa cùng tiếng khèn Mông vang vọng giữa sương sớm, khiến du khách như lạc vào chốn tiên cảnh.

Không chỉ có cảnh quan đẹp, Mường Lống còn giữ được những giá trị văn hóa độc đáo của đồng bào Mông. Với hơn 99% dân số là người Mông, nơi đây là kho tàng văn hóa sống từ những bộ váy thổ cẩm rực rỡ, điệu múa khèn duyên dáng, đến lễ hội Gầu Tào rộn ràng mỗi dịp Tết.

“Chúng tôi không chỉ giữ văn hóa trong ký ức, mà đang sống cùng nó mỗi ngày. Giờ đây, văn hóa Mông không chỉ là di sản, mà còn là sản phẩm du lịch quý giá”, ông Vừ Tồng Pó, Trưởng bản Mường Lống 1, người tiên phong làm du lịch cộng đồng, chia sẻ.

Du lịch cộng đồng - hướng mở sinh kế cho người Mông

Năm 2021, Mường Lống đón những đoàn khách đầu tiên đến lưu trú tại homestay của người dân bản. Trước đó, khái niệm “homestay” còn xa lạ. Để người dân hiểu, các lớp tập huấn về kỹ năng đón khách, truyền thông số, quản lý thông tin du lịch được tổ chức ngay tại xã. Từ căn nhà gỗ nhỏ của ông Pó, mô hình du lịch cộng đồng lan rộng. Đến nay, xã có 6 homestay và khu dịch vụ Mường Lống Eco hoạt động ổn định, tạo việc làm cho hàng chục hộ dân.

Chị Lầu Y Dếnh, chủ homestay Y Dếnh, kể: “Trước đây, gia đình tôi chỉ trồng ngô, lúa, quanh năm đủ ăn là may. Từ khi được dự án hướng dẫn quảng bá homestay trên mạng xã hội và các nền tảng du lịch, khách tìm đến nhiều hơn. Nhờ đó, tôi có thu nhập ổn định và tự tin giới thiệu văn hóa của mình”.

Nhờ du lịch cộng đồng, người dân Mường Lống thay đổi tư duy. Họ học cách sử dụng điện thoại thông minh, đăng thông tin phòng nghỉ, cập nhật giá dịch vụ, chia sẻ bản đồ số. Nhiều người lần đầu biết sử dụng mã QR để giới thiệu sản phẩm địa phương. Những kỹ năng tưởng nhỏ nhưng chính là nền tảng của giảm nghèo thông tin giúp đồng bào không bị “bỏ lại phía sau” trong thời đại số.

Du khách đến đây không chỉ tham quan mà còn “sống cùng người Mông”. Ông Jean-Pierre, một du khách Pháp, chia sẻ sau khi ở lại Mường Lống: “Tôi cảm nhận được sự ấm áp và chân thành. Mỗi bữa cơm, mỗi câu chuyện đều khiến tôi thấy như đang ở nhà”.

Không chỉ du khách nước ngoài, du khách trong nước cũng bị hấp dẫn bởi sự gần gũi, mộc mạc của vùng đất này. Chị Trần Thùy Lâm (tỉnh Thanh Hóa) nói: “Du lịch Mường Lống bây giờ rất tiện. Các điểm check-in đều có mã QR, quét điện thoại là có thể tìm đường đến homestay, vườn mận hay thác Rồng. Một vùng núi cao mà làm du lịch hiện đại như thế thật đáng quý”.

Chính nhờ sự chủ động, sáng tạo của người dân, tháng 7/2025, UBND tỉnh Nghệ An đã công nhận xã Mường Lống là điểm du lịch cộng đồng. Đồng thời, Hợp tác xã Nông nghiệp và Du lịch cộng đồng Mường Lống ra đời, giúp hoạt động du lịch được chuyên nghiệp hóa, bền vững hơn.

Đến nay, mỗi năm Mường Lống đón hàng chục nghìn lượt khách, doanh thu du lịch đạt hàng tỷ đồng, góp phần đáng kể vào việc nâng cao đời sống người dân. Tỷ lệ hộ nghèo giảm mạnh, nhiều gia đình đã có thể mua xe, sắm máy móc sản xuất, đầu tư thêm phòng nghỉ để đón khách.

Mường Lống có đầy đủ yếu tố để trở thành trung tâm du lịch sinh thái, cộng đồng của miền Tây Nghệ An. Từ khí hậu ôn hòa quanh năm, cảnh quan kỳ vĩ, bản sắc văn hóa đặc sắc và con người vùng cao mộc mạc, chân thành.

Chính quyền địa phương xác định du lịch là hướng đi bền vững để phát triển kinh tế, xóa đói giảm nghèo. Ông Phạm Văn Hòa, Chủ tịch UBND xã Mường Lống, cho biết: “Người dân chúng tôi giờ không chỉ biết trồng trọt, mà còn biết làm du lịch. Văn hóa, phong tục, cảnh quan thiên nhiên… đều có thể trở thành sản phẩm hấp dẫn nếu được khai thác đúng hướng. Trong tương lai không xa, du lịch Mường Lống sẽ trở thành ngành kinh tế tạo ra nhiều việc làm và nâng cao thu nhập, giảm nghèo bền vững cho đồng bào nơi đây”.

Hiện, nhiều tuyến đường liên xã như Mường Lống - Huồi Tụ - Mỹ Lý đã được đầu tư, mở ra kết nối thuận lợi. Hệ thống điện, nước sạch, internet cũng đang được hoàn thiện, tạo điều kiện để người dân phát triển dịch vụ lưu trú, trải nghiệm.

Ngoài ra, các dự án hỗ trợ từ Quỹ Môi trường Toàn cầu (GEF), Tổ chức phát triển Liên hợp quốc (UNDP) và chương trình Mỗi xã một sản phẩm (OCOP) đang giúp người dân nâng cao kỹ năng làm du lịch, quảng bá sản phẩm đặc sản như mận Tam hoa, bò giàng, thổ cẩm Mông...

Từ một vùng đất nghèo, Mường Lống nay đang dần trở thành “điểm sáng” của du lịch cộng đồng ở Nghệ An. Mỗi ngôi nhà gỗ được sửa sang, mỗi nụ cười hiền hậu đón khách là một minh chứng cho khát vọng đổi thay.

Giữa đại ngàn trùng điệp, Mường Lống vẫn giữ cho mình vẻ đẹp nguyên sơ, bản sắc độc đáo và tâm hồn rộng mở. Ở nơi ấy có thác Rồng tung bọt trắng xóa, có mây trời bảng lảng, có điệu khèn dìu dặt và những bữa cơm ấm nồng hương núi.

Và hơn hết, có niềm tin và kỳ vọng về một Mường Lống “vươn mình” mạnh mẽ - nơi du lịch không chỉ là hành trình khám phá, mà còn là con đường giúp người Mông thoát nghèo, giữ gìn bản sắc và làm giàu trên chính quê hương mình.