Đậm đà bản sắc lễ mừng cơm mới của đồng bào vùng cao xứ Nghệ

Nghi lễ tri ân trời đất, tổ tiên

Vào tháng 10, 11 dương lịch hằng năm, khi những thửa ruộng, nương lúa chín vàng, đồng bào dân tộc Thái, Khơ Mú ở các xã vùng cao Nghệ An như Yên Na, Hữu Khuông, Nhôn Mai, Hùng Chân lại nô nức chuẩn bị lễ “mừng cơm mới” - tiếng Thái còn gọi là “chốm khau mở”. Đây là nghi lễ mang đậm tính tâm linh, thể hiện lòng biết ơn của con người với trời đất, thần linh, tổ tiên đã phù hộ cho một mùa màng bội thu, no đủ.

Trước ngày lễ, người dân chọn những bông lúa nếp trĩu hạt, chín vàng mang về làm cốm - món không thể thiếu trong mâm cúng mừng cơm mới. Lúa được đồ chín, xông khô, giã trong cối gỗ rồi gói bằng lá dong, lá chuối rừng, hương vị núi rừng quyện trong từng hạt cốm dẻo thơm.

Mâm lễ được bày biện chu đáo với đầu, đuôi lợn nuôi trên rẫy, gà luộc, cá suối, rau rừng, rượu cần và đặc biệt là xôi hoặc cơm mới cùng gói “hỏ moọc”. Theo quan niệm của người Thái, con cháu không thể ăn trước tổ tiên, nên việc dâng cơm mới là cách mời gia tiên “ăn trước” để phù hộ con cháu sức khỏe, mùa sau bội thu.

Khi lễ vật sẵn sàng, thầy mo được mời đến chủ trì nghi lễ vào buổi chiều tối - thời khắc “linh hồn” của trời đất lắng nghe lời khấn. Trong làn khói hương nghi ngút, tiếng khấn trầm bổng vang lên: “Gia tiên được ăn cơm mới cùng con cháu, phù hộ cho mùa sau lúa đầy đồng, nhà nhà no ấm…” - lời khấn giản dị mà chan chứa niềm tin, ước vọng.

Giữ hồn văn hóa qua từng mùa vụ

Sau phần lễ trang nghiêm là phần hội rộn ràng tiếng cười, tiếng khắp nam, khắp nữ vang lên giữa đêm núi. Cả bản quây quần bên ché rượu cần, thưởng thức cốm, xôi mới trong không khí vui tươi, đầm ấm. Những điệu múa, lời hát cổ được cất lên như nhịp cầu nối giữa các thế hệ, giữa con người với thiên nhiên, tổ tiên.

Ông Lô Văn Nhất, người Thái ở xã Nhôn Mai, chia sẻ: “Lễ mừng cơm mới là ngày vui nhất trong năm, là dịp để mọi người nghỉ ngơi sau vụ mùa vất vả, cùng nhau tỏ lòng biết ơn trời đất và sum vầy bên nhau”.

Ngày nay, nhờ sự quan tâm của chính quyền và các dự án bảo tồn văn hóa, như Dự án 6 về bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống dân tộc thiểu số, lễ mừng cơm mới ở Nghệ An được khôi phục và tổ chức bài bản hơn. Cán bộ văn hóa cùng người dân sưu tầm, ghi chép nghi thức, phục dựng trang phục, điệu múa, không gian sinh hoạt cộng đồng, giúp lễ hội không chỉ giữ nguyên nét truyền thống mà còn trở thành điểm nhấn du lịch cộng đồng hấp dẫn.

Ông Thái Lương Thiện, Chủ tịch UBND xã Yên Na, tỉnh Nghệ An, cho biết: “Chúng tôi mong muốn biến những giá trị truyền thống như lễ mừng cơm mới thành động lực phát triển kinh tế - xã hội, góp phần thực hiện hiệu quả chương trình Mục tiêu quốc gia vùng đồng bào dân tộc thiểu số”.

Gắn kết cộng đồng, vun đắp bản sắc

Dù chỉ diễn ra trong một ngày, một đêm, lễ mừng cơm mới mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc, là biểu tượng của sự giao cảm giữa con người với trời đất, giữa mùa cũ và mùa mới, giữa sự sống và thế giới tâm linh. Mỗi hạt cơm mới không chỉ là thành quả lao động mà còn là kết tinh của niềm tin, lòng thành và tình đoàn kết cộng đồng.

Từ bao đời nay, lễ mừng cơm mới vẫn được người Thái, Khơ Mú ở miền Tây Nghệ An trân trọng gìn giữ. Nó không chỉ là nghi lễ nông nghiệp mang tính tâm linh mà còn là dịp để gắn kết dòng họ, làng bản, nhắc nhở thế hệ trẻ về cội nguồn và truyền thống.

Giữa nhịp sống hiện đại, lễ mừng cơm mới vẫn tỏa hương vị của núi rừng xứ Nghệ - mộc mạc, thiêng liêng và đậm đà bản sắc, như lời nhắc nhở mỗi người con vùng cao luôn hướng về nguồn cội, trân trọng đất trời và mùa vàng quê hương.