Hoa Tiến vươn lên từ du lịch cộng đồng giảm nghèo bền vững

Từ nếp nhà sàn đến giấc mơ du lịch cộng đồng

Con đường quốc lộ 48 dẫn ngược về miền Tây Bắc xứ Nghệ, qua những triền đồi xanh ngút ngàn, qua cánh đồng Tả Chum lấp lánh dưới nắng chiều, đưa bước chân du khách về với bản Hoa Tiến (xã Châu Tiến, huyện Quỳ Châu cũ), tỉnh Nghệ An. Bên dòng sông Hiếu hiền hòa, những guồng nước quay đều, những mái nhà sàn cổ nép mình dưới bóng cây cổ thụ, tiếng khung cửi lách cách vang lên đều đặn… Tất cả mở ra một không gian đậm đặc hồn cốt của người Thái cổ, vừa quen thuộc, vừa mới lạ, níu chân du khách phương xa.

Hoa Tiến từ lâu được xem là “trái tim” của Mường Chiềng Ngam - tức là “mường đẹp” trong tiếng Thái. Nơi đây, gần 100% hộ dân đều là đồng bào Thái, vẫn giữ nguyên lối sống truyền thống gắn với ruộng đồng, dệt thổ cẩm, trồng dâu nuôi tằm. Thời gian như chậm lại khi đi trong bản, để người ta cảm nhận được nhịp sống mộc mạc, dung dị, khác xa với phố thị ồn ào.

Hoa Tiến hôm nay đã trở thành điểm sáng của du lịch cộng đồng, nhưng trong ký ức của nhiều người, đó vẫn là ngôi làng cổ bình yên. Trên hiên nhà sàn thoáng đãng, chị Lang Thị Tâm, chủ homestay Từ Tâm, vừa sắp xếp lại chăn gối vừa nở nụ cười hiền: “Ngày trước, khách đến chỉ dừng chân ngắm cảnh rồi đi. Vài năm nay, chúng tôi bắt đầu đón khách ở lại. Nhà cửa phải chỉnh trang, phòng nghỉ phải sạch sẽ, ấm cúng, rồi còn lo cả các chương trình văn nghệ để bà con cùng tham gia. Vất vả đấy, nhưng vui lắm, vì không chỉ khách trong nước, mà nhiều du khách quốc tế cũng đã tìm đến ngày càng nhiều”.

Một buổi tối ở Hoa Tiến, sau bữa cơm với cá nướng sông Hiếu, măng rừng xào, xôi nếp thơm dẻo, gà bản nướng giòn... du khách được quây quần bên chum rượu cần. Trong ánh lửa bập bùng, tiếng cồng chiêng ngân vang, những vòng xòe nối dài tay trong tay. Anh Đào Anh Tuấn, một du khách Hà Nội, kể lại: “Tôi đã đi nhiều nơi, nhưng chưa từng được hòa mình vào một không gian văn hóa đậm chất bản địa như thế này. Người dân nhiệt tình, thân thiện, khiến mình thấy như được trở về nhà”.

Để có được cơ ngơi du lịch như hôm nay, bà con đã mạnh dạn vay vốn để đầu tư cơ sở vật chất. Bà Lô Thị Nga, ở bản Hoa Tiến, nhớ lại: “Nhờ có đồng vốn ‘kích cầu’ ban đầu, chắc chúng tôi đã mạnh dạn đầu tư vào làm homestay. Từ vài trăm triệu đồng vay, chúng tôi mua cồng chiêng, sắm thêm chăn nệm, sửa sang lại nhà sàn cho đẹp. Giờ thì khách đến ngày một đông, bản làng nhộn nhịp hẳn lên”.

Những câu chuyện ấy cũng gợi nhớ đến hành trình bền bỉ của bà Sầm Thị Bích. Ở tuổi 25, bà mất chồng, một mình nuôi 3 con nhỏ. Nhưng trời không phụ người chịu khó. Đôi bàn tay khéo léo giúp bà tự nuôi tằm, se tơ, dệt vải. Từ những tấm thổ cẩm, bà Bích khôi phục lại nghề truyền thống của tổ tiên, đồng thời mở ra cơ hội mưu sinh mới. Bà tâm sự: “Ngày nay có khách du lịch đến mua, tấm vải không chỉ là tấm vải đơn thuần, mà còn là câu chuyện văn hóa của cả bản làng”.

Nhờ sự đồng hành của chính quyền và nỗ lực của người dân, từ chỗ chỉ có vài hộ làm du lịch ban đầu, nay Hoa Tiến đã có 3 hợp tác xã du lịch cộng đồng và làng nghề dệt thổ cẩm với hàng chục gia đình tham gia.

Từ sự phát triển đó, niềm vui lại đến với bản Hoa Tiến khi tháng 3/2024, UBND tỉnh Nghệ An chính thức công nhận bản Hoa Tiến là Điểm du lịch cộng đồng cấp tỉnh. Một dấu mốc quan trọng, khẳng định giá trị của bản làng bên dòng sông Hiếu không chỉ ở văn hóa, mà còn ở tiềm năng phát triển bền vững.

Sinh kế đổi thay, nông thôn miền núi 'thay da đổi thịt'

Hoa Tiến hôm nay đã khác. Trên con đường dẫn vào bản, những tấm biển homestay, biển hiệu bán thổ cẩm rực rỡ sắc màu. Nhà sàn khang trang, ngõ bản sạch sẽ, tiếng cười trẻ thơ ríu rít vang vọng khắp bản làng.

Ông Trần Việt Đức, Phó Chủ tịch UBND xã Châu Tiến, cho biết: “Chúng tôi xác định du lịch cộng đồng là hướng đi lâu dài. Khi người dân được làm chủ, vừa bảo tồn văn hóa vừa phát triển sinh kế, thì du lịch không còn là phong trào, mà trở thành động lực thực sự để nâng cao đời sống người dân nơi đây”.

Quả đúng vậy. Nếu năm 2020, thu nhập bình quân của xã mới đạt 28 triệu đồng/người/năm, thì đến năm 2025, con số đã tăng lên gần 33 triệu đồng và dự kiến phấn đấu đến năm 2030 con số thu nhập bình quân của người dân xã Châu Tiến sẽ được nâng lên từ 45 đến 50 triệu đồng. Riêng từ năm 2023 đến nay, nhiều hộ dân ở Hoa Tiến nói riêng và xã Châu Tiến nói chung đã thoát nghèo một cách bền vững.

Chưa dừng lại ở đó, sự thay đổi ở Hoa Tiến còn đến từ tư duy. Người dân Hoa Tiến đã biết kết hợp với doanh nghiệp lữ hành để xây dựng tour trải nghiệm, tự viết kịch bản cho các làn điệu dân ca, dân vũ. Thậm chí, nhiều hộ gia đình đã lập trang mạng xã hội để quảng bá homestay, sản phẩm OCOP. Chị Sầm Thảo Trang, chủ homstay Bích Trang ở bản Hoa Tiến, hóm hỉnh nói: “Người Thái ở Hoa Tiến giờ không chỉ giỏi cấy lúa, nuôi tằm mà còn biết livestream bán hàng nữa”.

Mỗi mùa ở Hoa Tiến lại có một nét quyến rũ riêng. Mùa xuân, lễ hội Hang Bua rộn ràng, trai gái trong bản khoác lên mình bộ váy áo rực rỡ sắc màu, cùng nhau múa hát suốt đêm. Mùa hè, dòng sông Hiếu xanh trong, trẻ nhỏ bơi lội tung tăng, du khách chèo thuyền tự chế ngắm hoàng hôn tuyệt đẹp. Mùa thu, lúa trên cánh đồng Tả Chum vàng óng, cả bản như bừng sáng. Mùa đông, mây phủ trắng xóa trên đồi núi, khung cảnh như một bức tranh thủy mặc.

Chính sự đa sắc màu ấy đã biến Hoa Tiến trở thành điểm đến quanh năm, luôn mới mẻ trong mắt du khách. Riêng năm 2024, các huyện miền Tây Nghệ An đón gần 900.000 lượt khách, chiếm 11% tổng lượng khách toàn tỉnh, 9 tháng năm 2025 lượng du khách đến với vùng cao cũng đã lên đến gần 700 nghìn lượt người. Trong đó, Hoa Tiến góp phần quan trọng, là điểm sáng trên bản đồ du lịch cộng đồng.

Dẫu còn nhiều khó khăn về hạ tầng, giao thông, nhân lực, nhưng những gì Hoa Tiến làm được đã chứng minh một điều rằng, khi cộng đồng được trao niềm tin và vai trò chủ thể, du lịch sẽ không chỉ bảo tồn bản sắc mà còn trở thành sức mạnh phát triển.

Trong cuộc trò chuyện về du lịch cộng đồng ở địa phương này, ông Nguyễn Tiến Hùng, Chủ tịch UBND xã Châu Tiến, cho biết thêm rằng, nhiệm kỳ 2025-2030, xã Châu Tiến đặt mục tiêu phát triển du lịch gắn với bảo tồn văn hóa Thái; huy động nguồn lực đầu tư hạ tầng phục vụ du lịch; thúc đẩy chuyển đổi số, nâng cao chất lượng sản phẩm OCOP, đa dạng hóa hàng hóa phục vụ du khách.

Hoa Tiến hôm nay đã khác, nhưng vẫn giữ trong mình cái hồn xưa, tiếng khung cửi lách cách, mùi xôi nếp thơm lừng, điệu xòe rộn rã vòng tay. Chính bản sắc ấy đã trở thành nền tảng để người dân tự tin vươn lên, làm nên một miền Tây Nghệ An “thay da, đổi thịt”.

Đêm buông xuống, bên chum rượu cần, bà con và du khách lại hòa vào vòng xòe. Những nụ cười, ánh mắt lấp lánh trong ánh lửa đã kể thay câu chuyện: Khi cộng đồng đồng lòng giữ gìn di sản, thì bản sắc không chỉ được bảo tồn, mà còn trở thành nguồn lực để người dân vươn lên làm giàu, vươn ra hội nhập và phát triển bền vững.