Chuỗi liên kết quyết định sự phát triển bền vững
Ngày 11/8 tại tỉnh Lâm Đồng, Trung tâm Khuyến nông Quốc gia phối hợp với UBND tỉnh Lâm Đồng tổ chức Diễn đàn Khuyến nông @ nông nghiệp với chủ đề “Sản xuất mắc ca đạt tiêu chuẩn VietGAP gắn với liên kết tiêu thụ sản phẩm”.
Ông Lê Quốc Thanh, Giám đốc Trung tâm Khuyến nông Quốc gia cho biết, mắc ca đã mang lại nhiều lợi ích về kinh tế, môi trường và việc làm cho đồng bào dân tộc thiểu số. Ảnh: VL.
Diễn đàn nhằm đánh giá kết quả thực hiện đề án “Phát triển bền vững mắc ca giai đoạn 2021–2030, tầm nhìn đến năm 2050” và định hướng hình thành ngành hàng mắc ca phát triển bền vững trong thời gian tới. Theo ông Nguyễn Huy Thuấn, Phó Trưởng phòng Khuyến nông Trồng trọt và Lâm nghiệp (Trung tâm Khuyến nông Quốc gia), tính đến cuối năm 2024, diện tích mắc ca cả nước đạt hơn 46.200 ha. Riêng khu vực Tây Nguyên chiếm hơn 27.300 ha, trong đó Lâm Đồng gần 16.000 ha và Đắk Lắk hơn 7.000 ha.
Những năm qua, mắc ca được đánh giá là cây trồng giàu tiềm năng tại các vùng trung du, miền núi, nhất là Tây Nguyên và Tây Bắc - nơi có khí hậu, thổ nhưỡng phù hợp. Với giá trị thương mại cao và nhu cầu tiêu dùng ngày càng tăng trên thị trường quốc tế, mắc ca được định hướng trở thành cây chiến lược trong tái cơ cấu ngành nông nghiệp gắn với phát triển vùng nguyên liệu tập trung, chế biến sâu và xuất khẩu.
Tuy nhiên, thực tế sản xuất mắc ca vẫn bộc lộ nhiều hạn chế, chủ yếu ở quy mô nông hộ, phân tán, kỹ thuật canh tác và quản lý vườn chưa đồng đều, tỷ lệ diện tích đạt chứng nhận VietGAP, hữu cơ còn thấp. Nhiều cơ sở chế biến có quy mô nhỏ, công nghệ đơn giản, chưa đáp ứng yêu cầu khắt khe của thị trường. Liên kết giữa các khâu sản xuất – tiêu thụ còn lỏng lẻo. Ngoài ra, việc truy xuất nguồn gốc và xây dựng thương hiệu chưa được chú trọng.
Trong khi đó, thị trường tiêu thụ mắc ca toàn cầu tiếp tục tăng trưởng mạnh, đặc biệt tại châu Á, châu Âu và Hoa Kỳ. Người tiêu dùng đòi hỏi sản phẩm đạt tiêu chuẩn chất lượng, có chứng nhận, rõ nguồn gốc, sản xuất thân thiện với môi trường. Vì vậy, việc tổ chức sản xuất mắc ca theo tiêu chuẩn VietGAP và xây dựng chuỗi liên kết tiêu thụ ổn định không chỉ giúp nâng cao giá trị sản phẩm mà còn là yếu tố quyết định để ngành hàng này phát triển bền vững.
Ông Nguyễn Hà Lộc, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Lâm Đồng cho biết, tỉnh sẽ quy hoạch vùng trồng mắc ca phù hợp, tổ chức sản xuất theo vùng nguyên liệu tập trung gắn với doanh nghiệp, xây dựng chuỗi liên kết bền vững. Ảnh: VL.
Sản phẩm nội địa chưa đủ sức cạnh tranh
Ông Nguyễn Hà Lộc, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Lâm Đồng cho biết, toàn tỉnh hiện có gần 16.000 ha mắc ca, trong đó 6.600 ha đã cho thu hoạch, sản lượng năm 2025 ước đạt 13.700 tấn, tăng 48% so với năm 2024.
Sau sáp nhập, Lâm Đồng đặt mục tiêu đến năm 2030 phát triển khoảng 37.000 ha mắc ca, sản lượng 48.000 tấn, tỷ lệ sơ chế hoặc chế biến đạt trên 90%, tầm nhìn đến năm 2050 đạt 50.000 ha, sản lượng 90.000 tấn, hình thành chuỗi giá trị hoàn chỉnh từ sản xuất giống đến chế biến sâu và xuất khẩu.
Tỉnh sẽ quy hoạch vùng trồng phù hợp, tổ chức sản xuất theo vùng nguyên liệu tập trung gắn với doanh nghiệp, xây dựng chuỗi liên kết bền vững và đề xuất tích hợp chính sách hỗ trợ phát triển mắc ca, nhất là ở vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc.
Theo Trung tâm Khuyến nông Quốc gia, nhiều mô hình canh tác mắc ca đã ứng dụng tiến bộ kỹ thuật như dùng giống ghép chất lượng cao, trồng hàng đôi, tưới tiết kiệm, bón phân cân đối, quản lý dịch hại tổng hợp… giúp nâng năng suất bình quân đạt 1–1,5 tấn hạt khô/ha, một số vùng thâm canh tốt đạt trên 3 tấn/ha.
Những năm qua cây mắc ca đã giúp nhiều nông dân vùng sâu, vùng xa, vùng đặc biệt khó khăn thoát nghèo. Ảnh: VL.
Liên kết sản xuất – chế biến – tiêu thụ bước đầu được hình thành ở nhiều nơi. Một số hợp tác xã đã ký hợp đồng bao tiêu sản phẩm với doanh nghiệp, tổ chức các khâu từ cung ứng giống, vật tư, chuyển giao kỹ thuật đến thu mua và chế biến. Nhiều doanh nghiệp đã đầu tư nhà máy sơ chế, rang, tách vỏ, ép dầu mắc ca... giúp nâng giá trị và mở rộng thị trường xuất khẩu.
Theo Hiệp hội Mắc ca Việt Nam, năm 2024, cả nước xuất khẩu khoảng 500–600 tấn nhân mắc ca, chủ yếu sang Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc và Châu Âu. Ngược lại, Việt Nam vẫn nhập khẩu 3.500–4.000 tấn hạt mắc ca thô từ Nam Phi, Úc, Kenya… phục vụ chế biến và tiêu dùng nội địa. Điều này cho thấy tiềm năng thị trường trong nước còn lớn nhưng sản phẩm nội địa chưa đủ sức cạnh tranh về sản lượng, chất lượng và giá thành.
Tại Lâm Đồng, Trung tâm Khuyến nông Quốc gia triển khai dự án “Xây dựng mô hình thâm canh mắc ca theo tiêu chuẩn VietGAP gắn với liên kết tiêu thụ sản phẩm tại một số tỉnh Tây Nguyên” với quy mô 70 ha gồm 140 hộ dân tham gia. Dự án hỗ trợ vật tư, chi phí chứng nhận VietGAP, cấp mã số vùng trồng, tem nhãn và tập huấn kỹ thuật cho hơn 780 lượt nông dân. Đồng thời xây dựng tổ khuyến nông cộng đồng và hai mô hình liên kết hợp tác xã – doanh nghiệp để bao tiêu toàn bộ sản lượng.
Các đại biểu tham quan gian trưng bày sản phẩm hạt mắc ca tại diễn đàn. Ảnh: VL.
Ông Lê Quốc Thanh, Giám đốc Trung tâm Khuyến nông Quốc gia cho biết, mắc ca đã mang lại nhiều lợi ích về kinh tế, môi trường và việc làm cho đồng bào dân tộc thiểu số. Tuy nhiên, để mở rộng diện tích và phát triển bền vững, cần định vị lại toàn bộ chuỗi giá trị ngành hàng này.
“Bà con cần xem lại quy hoạch vùng trồng, lựa chọn giống, quy trình canh tác. Doanh nghiệp phải đầu tư xứng đáng cho vùng nguyên liệu, liên kết chặt chẽ với nông dân, xây dựng vùng trồng của mình”, ông Thanh nhấn mạnh.
Ông Lê Quốc Thanh cảnh báo nếu bỏ qua việc kiểm soát sâu bệnh, đảm bảo an toàn vật tư đầu vào, sản phẩm sẽ khó tiếp cận thị trường quốc tế. Vì vậy, Trung tâm Khuyến nông Quốc gia sẽ tiếp tục phối hợp các địa phương xây dựng mô hình mẫu đạt chuẩn, kết nối doanh nghiệp để hình thành chuỗi giá trị mắc ca phát triển bền vững, thân thiện với môi trường và đủ sức cạnh tranh toàn cầu
