[Bài 4] Xanh lại ruộng đồng

Vẫn biết, lũ theo quy luật tự nhiên sẽ mang phù sa về. Nhưng lũ ở đây không hẳn thế. Tôi nhìn lũ tràn đồng, nhìn ánh mắt thất thần của người dân, tôi biết, đấy là một câu nói tự động viên, như tính cách kiên cường của người xứ Nghệ, đôi khi phải tự trào để lấy động lực mà vươn lên.

Lũ đến đồng tan, ruộng nát

Theo thống kê của ngành chức năng, đợt lũ lụt vừa qua, toàn tỉnh Nghệ An có gần 10.000 ha cây trồng bị ảnh hưởng. Trong đó, lúa bị thiệt hại khoảng 4.000 ha, rau màu hơn 2.600 ha, cây trồng hàng năm hơn 2.500 ha. Cây lâu năm, đặc biệt là cây ăn quả có múi, như cam ở các xã như Con Cuông, Nhân Hòa hay diện tích xoài cát đặc sản ở xã Tương Dương cũng bị tác động nặng nề, nhiều vườn chìm trong nước hoặc úng kéo dài gây thối rễ, rụng quả.

Ở xã Mường Quàng, nơi chỉ mới vài tuần trước, những thửa ruộng vừa được gieo cấy xong, giờ đây chỉ còn là bãi bùn lầy lội. Khoảng 150ha lúa bị lũ quét vùi lấp, hư hỏng gần như hoàn toàn – một con số quá lớn đối với một xã vùng cao có đời sống người dân chủ yếu dựa vào nông nghiệp.

Gia đình ông Lô Văn Lứng ở bản Cắm Pòng vừa mới cấy xong bốn sào ruộng, mạ còn chưa kịp bén rễ thì nước ập về, vùi hết. Ông nhìn tôi nói như khóc: "Giờ thì trắng tay rồ. Mất lúa mà hỏng cả ruộng. Ruộng giờ trơ sỏi đá và rác rưởi, nếu không được cải tạo thì coi như ruộng cũng bỏ đi". 

Nhẩm qua một phép thống kê, Phó Chủ tịch UBND xã Lô Văn Tùng cho biết, nhiều gia đình ở đây cũng rơi vào hoàn cảnh tương tự như ông Lứng. Hiện địa phương đang gấp rút lên phương án phục hồi sản xuất, phân loại từng nhóm cây trồng để có phương án cụ thể.

Ở xã Con Cuông, lũ dữ cũng cướp đi thành quả lao động của bao người dân. Bà Nguyễn Thị Kiều (68 tuổi), trú thôn Vĩnh Hoàn tay sửa lại chuồng gà, miệng nói với khách mà như quả quyết với chính mình: "Chỗ này trước đây từng là nơi nuôi hàng trăm con gà vịt. Giờ lũ cuốn sạch hết. Nhưng tôi sẽ vay mượn, làm lại từ đầu, không thể bỏ cuộc được”.

Vườn cam của ông Nguyễn Thái Hùng cùng thôn cũng chịu chung số phận. Lũ ngập dâng lút ngọn cam. Cây ngâm trong lũ úng giờ phải chặt bỏ toàn bộ. Sẽ trồng cam để gối vào đất này hay một thứ cây nào khác chịu được lũ lụt, ông không biết nữa, chưa kịp nghĩ. Nhưng rõ ràng, trong ánh mắt kiên nghị, người đàn ông dường như đã sắp sẵn cho mình một kế hoạch tái sinh với ruộng đồng.

Anh Lô Văn Triều ở xã Tam Thái  – chủ mô hình trồng rau sạch kết hợp chăn nuôi quy mô cũng trắng tay sau cơn lũ. Chuồng trại và hơn 50 con lợn bị lũ cuốn. Mô hình rau sạch ngập sâu trong bùn. Thiệt hại cả trăm triệu... Nhưng anh Triều quả quyết: "Tôi không bỏ cuộc đâu, mình phải làm lại, ông bà mình nói rồi: ‘còn da lông mọc, còn chồi nảy cây’ cơ mà”.

Đúng là còn da lông mọc còn chồi nảy cây. Như cái vùng bãi bồi ven sông Lam là xã Nhân Hòa - vùng đất được mệnh danh là ‘vựa rau màu của miền Tây xứ Nghệ’ giờ đây cũng chỉ là một bãi bùn lầy khổng lồ. Hàng trăm hecta mía, ngô, bí, rau cải bị vùi lấp. Thế nhưng, ông Nguyễn Văn An, ở thôn 1, vừa cắm lại cọc bờ vừa tự động viên: “Mùa sau biết đâu lại được mùa...”.

Câu chuyện của họ không hiếm. Hàng ngàn hộ nông dân khác cũng đang trong hoàn cảnh tương tự là mất trắng mùa vụ, chuồng trại tan hoang, vườn cây đổ nát. Nước đã rút, nhưng hậu quả của nó thì vẫn còn ngập trong từng gốc lúa, luống rau, từng lối đi ven sườn đồi và cả trong lòng người.

Cho xanh lại những cánh đồng

Sau hơn nửa tháng lũ đi qua, những đợt nắng chói chang lại thiêu đốt vùng đất miền Trung này như muốn thử thách thêm lòng kiên định của người dân xứ Nghệ. Chính quyền và người dân các địa phương trong tỉnh Nghệ An đã cùng nhau bắt tay vào cuộc chiến mới – cuộc chiến cứu lấy ruộng đồng và sinh kế. Những đôi tay nứt nẻ của người nông dân lại cắm xuống đất. Trên những cánh đồng nhão nhoét, mùi bùn còn nồng nặc, tiếng máy xúc, tiếng cuốc xẻngcải tạo ruộng đồng lại vang lên. Một chiến dịch "xanh lại ruộng đồng" đã và đang diễn ra khẩn trương trên khắp các vùng bị thiệt hại.

Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Nghệ An cũng ban hành văn bản hướng dẫn khẩn cấp các biện pháp kỹ thuật để khôi phục sản xuất. Phương châm đặt ra là: “Nước rút đến đâu, cứu cây đến đó”.

Tại các vùng có diện tích lúa vẫn còn khả năng cứu chữa, việc bơm tiêu nước, dọn bùn, rắc chế phẩm sinh học được thực hiện cấp tốc. “Chúng tôi yêu cầu bà con lập tức phun vi lượng như canxi, silic, kẽm để giúp cây phục hồi. Với những ruộng đã bón thúc trước mưa thì phải bón bổ sung ngay”, bà Võ Thị Nhung, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Nghệ An nhấn mạnh.

Với những ruộng mất trắng, các địa phương đang tính đến việc chuyển đổi cơ cấu cây trồng – ưu tiên cây ưa ẩm, ngắn ngày, phù hợp với mùa vụ Đông sắp tới như rau cải, ngô nếp, đậu cô-ve. Đây vừa là giải pháp kinh tế ngắn hạn, vừa là cách bù đắp sản lượng, đảm bảo thu nhập cho nông dân.

Tại những vùng rau màu ngập sâu, bà con sau khi đã tận thu xong những gì còn lại, đã lập tức tiến hành xới đất, khơi rãnh thoát nước, chống nghẹt rễ, phòng trừ nấm bệnh – nhất là những bệnh dễ phát sinh sau lũ như lở cổ rễ, thối thân. Vùng nào có thể trồng lại được thì ưu tiên cây rau ngắn ngày để kịp thời vụ.

Với các vườn cam, bưởi, mít... công việc phục hồi còn gian nan hơn. Mỗi gốc cây đều phải đào rãnh sâu từ 30–40 cm để hạ thấp mực nước ngầm, tránh úng sinh lý. Lá úa được cắt tỉa, vôi bột rắc quanh gốc, thuốc nấm được phun định kỳ, cây bị đổ được chống cố định lại bằng cọc tre, dây thừng.

“Cứu được gốc nào hay gốc nấy, chặt hết thì tiếc lắm. Nhưng cũng phải tính toán kỹ, nếu vườn không còn sức sống thì phải mạnh dạn thay đổi”, ông Hùng ở thôn Vĩnh Hoàn, xã Con Cuông chia sẻ khi bắt đầu nhổ bỏ những cây cam chết trắng sau lũ.

Song song với trồng trọt, hàng trăm mô hình chăn nuôi cũng đang được tái khởi động. Từ các chuồng lợn, gà cho đến ao cá bị cuốn trôi, bà con tranh thủ dọn dẹp, sửa sang, rào chắn lại khu chuồng, lấy phân chuồng, tro bếp khử mùi, sát khuẩn. Một số hộ đã nhận được hỗ trợ con giống từ hội nông dân, đoàn thể địa phương.

Anh Lô Văn Triều đã dựng lại được khu chuồng lợn, chuẩn bị nhận lứa giống mới từ chương trình hỗ trợ của xã. Với anh, “Chỉ cần không bỏ cuộc thì cái nghề này còn giữ được”.

Không chỉ tập trung biện pháp kỹ thuật, tỉnh Nghệ An còn yêu cầu cán bộ bám sát đồng ruộng, thống kê thiệt hại chi tiết theo từng nhóm cây trồng, vật nuôi để có phương án hỗ trợ tiếp theo. Công tác kiểm soát vật tư nông nghiệp cũng được siết chặt, tránh để nạn phân bón giả, thuốc kém chất lượng len lỏi vào vùng lũ.

Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Nghệ An cũng chỉ đạo xây dựng kế hoạch sản xuất vụ Đông từ sớm, xem đây là vụ chính để bù lại tổn thất. Những vùng có điều kiện thuận lợi đang được hướng dẫn trồng các loại rau xuất khẩu hoặc đưa giống mới vào khảo nghiệm – chuyển nguy thành cơ, tạo ra đòn bẩy phục hồi không chỉ tức thời mà cả lâu dài.

Từ trong gian khó, ý chí bám đất bám ruộng của người dân miền Tây xứ Nghệ lại bừng lên mạnh mẽ. Những đôi tay từng ươm mầm cho thửa ruộng, từng chăm chút vườn cây, giờ tiếp tục cắm vào bùn, sửa chuồng, cải tạo đất – dựng lại từ những gì còn sót lại sau bão lũ.

Giữa bùn lầy sẽ vươn lên những chồi lúa xanh, giữa chuồng trại tan hoang vẫn cất lên tiếng gà con lích chích gọi mẹ, giữa bao lo toan vẫn le lói niềm tin. 

“Ruộng đồng rồi sẽ lại xanh thôi – miễn là người còn gắng sức”, bà Võ Thị Nhung nói như thay lời cam kết từ ngành nông nghiệp gửi đến từng nông dân vùng lũ.

(Còn tiếp)