Chuyện sau lũ: [Bài 2] Dựng lại nhà

Lũ rút đi, để lại những bãi bùn loang lổ, khúc gỗ ngổn ngang, những mảnh tôn méo mó… và hàng ngàn người dân buộc phải bắt đầu lại từ con số không. Nhưng giữa đổ nát, tinh thần “còn người còn của” vẫn giữ họ đứng vững.

Trên vùng đất miền Tây tỉnh Nghệ An, nơi đã trải qua đợt mưa lũ lịch sử cuối tháng 7, sự hồi sinh sau bão lũ bắt đầu từ những chiếc cọc tre, thanh sắt, viên gạch, bao xi măng và cả những đôi tay chai sạn thấm đẫm mồ hôi, nước mắt.

Tiếng búa, tiếng cưa giữa bản Sơn Hà

Những ngày giữa tháng 8 này, về với bản Sơn Hà, xã Mường Xén, có thể nghe thấy tiếng đục, tiếng búa đinh vang lên từ sáng sớm.

Trong căn nhà còn đang dựng dở, anh Lô Văn Tình, người đàn ông tuổi ngoài 30, đang cố định lại từng mối nối bằng dây thép. Mồ hôi lẫn bụi gỗ chảy ròng ròng trên mặt. Căn nhà cũ của anh nằm sát chân đồi, bị cuốn trôi toàn bộ trong đêm lũ quét cách đây không lâu. "Cả gia đình 5 người chỉ kịp chạy thoát thân. Nhà cửa, vật dụng sạch trơn theo dòng nước lũ", anh Tình kể.

Được hỗ trợ 50 triệu đồng từ Nhà nước, cộng với 200 triệu đồng vay mượn từ người thân và ngân hàng, anh Tình quyết định dựng lại ngôi nhà mới ở khu tái định cư, nơi đã được chính quyền khảo sát là an toàn, tránh xa vùng trũng, vùng có nguy cơ sạt lở. "Ở đây cao ráo, tôi ngủ cũng bớt giật mình khi nghe tiếng mưa. Cứ có nhà để ở là vợ con yên tâm hơn", anh Tình nói.

Cách đó không xa, ông Mong Như Bình, 62 tuổi, cũng đang gấp rút hoàn thiện mái nhà nhỏ nằm ven đường nội bản tái định cư Sơn Hà. Căn nhà gỗ cũ của ông Bình nằm sát mép sông, đợt lũ vừa rồi bị cuốn phăng một gian chưa kịp tháo dỡ, cùng với đó là chiếc máy nổ và máy xát lúa..., những tài sản quý giá tích góp cả đời. “May mà người không sao. Giờ còn sống là còn gượng dậy được”, ông Bình nói, giọng run run nhưng đôi bàn tay nứt nẻ ôm chặt chiếc búa và mắt ánh lên sự quyết tâm.

Tại xã Mường Xén, một trong những nơi thiệt hại nặng nhất sau lũ, hình ảnh những căn nhà đang được dựng lại, những vết tường loang vữa được trát lại, trở thành biểu tượng sống động cho sức sống bền bỉ của người dân vùng cao.

Trong căn nhà bị đổ tường sau lũ, anh Lô Văn Khánh đang cùng tốp thợ và bà con lối xóm bận rộn chuyển gạch, trộn hồ. “Không có tiền nhiều thì mình làm dần. Trước mắt dựng lại cái khung, che mưa nắng trước đã, sau này sẽ tính tiếp”, anh Khánh nói.

Nơi đây, những mái nhà không chỉ được dựng bằng vật liệu mà còn bằng tình làng nghĩa xóm. Ai có gì góp nấy, người bao xi măng, người giúp ngày công, người mang nắm cơm, ấm nước đến động viên. Lực lượng bộ đội, công an, đoàn viên thanh niên… trong những ngày khốn khó nhất cũng đã về tận nơi, san bùn, gạt đất, chuyển vật liệu, giúp dân dựng nhà mới.

Gian nan đường về mái ấm

Sau khi lũ đi qua, chính quyền và các đoàn thể lập tức vào cuộc, đầu tiên là giúp người dân cạo sạch bùn đất, tháo dỡ đống đổ nát.

Theo ông Lê Văn Lương, Bí thư Đảng ủy xã Tương Dương, “Sau khi hoàn thành cơ bản việc dọn dẹp bùn đất, chúng tôi xác định nhiệm vụ trọng tâm lúc này và những ngày sắp tới là hỗ trợ người dân dựng lại nhà cửa. Xã sẽ rà soát và đề xuất tỉnh cho di dời những hộ dân khỏi vùng nguy hiểm không thể ở nữa, lập các khu tái định cư tạm thời và lâu dài cho người dân ổn định cuộc sống”.

Theo thống kê của UBND tỉnh Nghệ An, tổng thiệt hại sau đợt mưa lũ ước tính gần 4.000 tỷ đồng. Trong đó, riêng về nhà cửa, đã có gần 7.500 căn nhà bị ảnh hưởng từ ngập nước, tốc mái, sập một phần đến đổ, trôi hoàn toàn. Việc hỗ trợ tái thiết, vì vậy, không chỉ là nhiệm vụ hành chính mà là trách nhiệm nhân văn cấp thiết, đặc biệt với đồng bào dân tộc ở vùng cao.

Mặc dù các lực lượng chức năng đã vào cuộc quyết liệt, quá trình tái thiết vẫn đang gặp vô vàn khó khăn. Các bản như Hòa Lý, Xiềng Tắm, Xốp Tụ, Cha Nga... thuộc xã Mỹ Lý hay bản Có Hạ, Huồi Xá, Phà Mựt... xã Nhôn Mai sẽ phải vận chuyển vật liệu bằng thuyền, bằng sức người vì xe tải không thể vào được. Có nơi, một bao xi măng phải gùi bộ nhiều cây số mới mang tới được công trình. Một hành trình quá đỗi gian nan.

Thêm vào đó, với những hộ nghèo, cận nghèo việc dựng lại một căn nhà không hề đơn giản. Bên trong căn chòi tre dựng tạm do bộ đội hỗ trợ, chị Lô Thị Phi ở xã Mỹ Lý chia sẻ: “Tôi vay ngân hàng, nhưng còn nợ cũ chưa trả xong. May có Nhà nước hỗ trợ và bà con giúp đỡ, chứ không biết xoay xở ra sao”.

Từ hoang tàn tới hy vọng

Trong gian bếp còn nồng mùi vôi mới, chị Mong Thị Hoài ở xã Chiêu Lưu, trò chuyện: “Những hôm sau lũ lụt, may mà có các bếp ăn thiện nguyện nên có cơm ăn qua ngày. Mới đầu, sau ít ngày nước rút thì phải nấu tạm ngoài hiên nhà. Giờ có mái rồi, dù chưa vững chãi, nhưng cảm giác ấm cúng đã quay lại”.

Những ngôi nhà đầu tiên ở khu tái định cư bản Sơn Hà đang dần hoàn thiện. Những khối bê tông, viên gạch đặt lên không chỉ tạo thành mái che, mà còn là chỗ dựa tinh thần cho người dân. Nơi đó, họ có thể tiếp tục ước mơ, nuôi dạy con cái, chăm sóc người già, nối tiếp truyền thống tổ tiên đã sống trên vùng đất này hàng trăm năm.

UBND tỉnh Nghệ An cho biết sẽ tiếp tục phối hợp với Trung ương, các tổ chức trong và ngoài nước để hỗ trợ xây dựng nhà ở kiên cố, có tính toán chống lũ, lụt, sạt lở. Ngoài ra, chính quyền cũng đề xuất mô hình “khu dân cư sinh thái an toàn” để định hướng lâu dài cho người dân sống chung với thiên tai trong bối cảnh biến đổi khí hậu.

“Những ngôi nhà bị lũ cuốn, giờ nếu dựng lại vị trí cũ thì người dân cũng không dám ở. Nhiều nơi vừa bị cuốn nhà, vừa bị cuốn cả dặm đất xuống sông nên không có đất dựng lại nhà nữa. Cũng có nhà lại sạt hết phần đất phía sau xuống sông, nên cũng không ai dám ở. Những trường hợp như thế, chúng tôi phải sớm có phương án tái định cư, ổn định cuộc sống lâu dài cho người dân”, ông Nguyễn Hồng Tài, Chủ tịch UBND xã Tương Dương, nói về việc phải làm.

Chỉ mới đây thôi, ngày 11/8/2025, tại xã Mỹ Lý, Bộ Công an đã phối hợp với tỉnh Nghệ An tổ chức đợt phát động thi đua cao điểm 40 ngày đêm xây dựng 500 căn nhà cho người dân vùng lũ và Trường Phổ thông Dân tộc Bán trú Tiểu học Mỹ Lý 2.

Dù còn muôn vàn khó khăn, nhưng từ Mường Xén đến Tam Thái, từ Mỹ Lý đến Nhôn Mai, từ bản Khe Bố đến bản Sơn Hà, những ngôi nhà đã, đang và sẽ dựng lại không chỉ là công trình vật chất, mà còn là minh chứng cho tinh thần không gục ngã của người miền Tây Nghệ An.

Sau lũ dữ, họ lại đứng dậy, dựng nhà, gây dựng đời sống. Nhà cửa, của cải có thể trôi theo dòng lũ, nhưng niềm tin và hy vọng thì luôn còn mãi.

(Còn tiếp)