Theo Chi cục Thủy sản và Kiểm ngư TP.HCM, từ năm 2024 đến nay, đã có 151 trường hợp vi phạm trong khai thác thủy sản bị xử phạt với tổng số tiền 5,7 tỷ đồng. Trong đó, phần lớn vi phạm liên quan đến thiết bị giám sát hành trình (VMS) với 130 trường hợp, số tiền phạt hơn 5,5 tỷ đồng. Đây là lỗi phổ biến khi ngư dân cố tình tắt, tháo hoặc không lắp đặt thiết bị nhằm che giấu hành vi vượt ranh giới khai thác.
Bà Mạc Thị Nga, Chi cục trưởng Chi cục Thủy sản và Kiểm ngư TP.HCM cho biết, toàn Thành phố hiện có gần 4.800 tàu cá đăng ký, trong đó trên 97% tàu hoạt động vùng khơi đã lắp đặt thiết bị giám sát hành trình. “Đây là bước tiến lớn nhưng vẫn còn một số trường hợp chủ tàu cố tình tắt máy hoặc tháo dỡ để che giấu hành vi vi phạm. Tình trạng này nếu không ngăn chặn kịp thời sẽ gây nguy cơ tái diễn tình trạng khai thác trái phép ở vùng biển nước ngoài”, bà Nga thông tin.
Tòa án Nhân dân tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu (trước đây) đã xét xử lưu động 2 ngư dân vì tháo thiết bị giám sát hành trình để đánh bắt thủy sản trái phép. Ảnh: Mạnh Quân.
Không chỉ dừng ở xử phạt hành chính, nhiều vụ việc nghiêm trọng đã bị khởi tố hình sự. Điển hình như vụ tổ chức cho người khác xuất cảnh trái phép bằng tàu cá BD-30933-TS, tòa tuyên án 6 năm tù đối với chủ tàu và thuyền trưởng. Hay vụ cản trở hệ thống VMS, một số chủ tàu giữ trái phép thiết bị giám sát bị kết án 3 năm 6 tháng tù. Đặc biệt, vụ làm giả con dấu và tài liệu tại cảng cá đã khiến nhiều cảng bị loại khỏi danh sách chỉ định, làm gián đoạn quy trình xác nhận nguồn gốc thủy sản.
Theo bà Nga, hoạt động vi phạm ngày càng tinh vi hơn, từ việc đưa tàu đến vùng giáp ranh để khai thác trái phép cho tới việc sang tên đổi chủ để né tránh kiểm tra. “Lực lượng tuần tra trên biển còn mỏng, lại phải chia sẻ nhiệm vụ bảo vệ vùng biển nên có thời điểm chưa đáp ứng kịp tình hình. Việc thu thập chứng cứ vi phạm ở vùng biển nước ngoài cũng rất khó khăn, đây là thách thức lớn trong công tác xử lý IUU”, bà Nga chia sẻ thêm.
Đáng chú ý, cơ quan chức năng đã phát hiện hơn 1.700 lượt tàu mất kết nối VMS. Trong số này, 90 tàu đã bị xử phạt với tổng số tiền trên 3,4 tỷ đồng. Những trường hợp còn lại đang tiếp tục được xác minh, phối hợp liên tỉnh để xử lý dứt điểm.
Theo ông Nguyễn Bi, Trưởng phòng Khai thác thủy sản, Chi cục Thủy sản và Kiểm ngư TP.HCM, nhiều ngư dân đã chấp hành nghiêm quy định, nhưng vẫn còn một số cố tình vi phạm. Ngư dân thường lợi dụng kẽ hở quản lý như sang tên đổi chủ tàu để né xử phạt hoặc cắt tín hiệu VMS khi ra khơi.
“Quan điểm của Thành phố là xử lý nghiêm, không có vùng cấm, bất kể tàu nhỏ hay lớn, bất kể chủ tàu có ảnh hưởng ra sao. Chúng tôi cũng sẽ công khai danh sách các trường hợp vi phạm trên các phương tiện thông tin đại chúng, coi đây là biện pháp răn đe hữu hiệu", ông Bi nhấn mạnh.
Cùng với cả nước, TP.HCM đang nỗ lực xử lý triệt để các tồn tại để góp phần gỡ thẻ vàng IUU, khơi thông xuất khẩu thủy sản và khôi phục hình ảnh quốc gia. Ảnh: Quang Anh.
Cùng với đó, lực lượng biên phòng, cảnh sát biển và kiểm ngư tăng cường tuần tra, phối hợp giám sát chặt chẽ trên biển. Hệ thống giám sát hành trình được vận hành 24/24h, kịp thời phát hiện và xử lý những tàu có dấu hiệu vượt ranh giới, mất kết nối bất thường. Các cảng cá cũng được yêu cầu thực hiện nghiêm quy trình xác nhận nguồn gốc thủy sản, cảng nào để xảy ra tình trạng xác nhận khống, làm giả hồ sơ sẽ bị loại khỏi danh sách chỉ định, ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi ngư dân.
Ngoài việc xử phạt, TP.HCM cũng chú trọng các giải pháp lâu dài như tăng cường phối hợp liên tỉnh trong giám sát tàu cá, kiểm soát chặt chẽ nhật ký khai thác và sản lượng qua cảng, công khai danh sách vi phạm trên phương tiện truyền thông để răn đe.
Tại buổi làm việc với Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Phùng Đức Tiến mới đây, ông Nguyễn Văn Thọ - Phó Chủ tịch Thường trực UBND TP.HCM đề xuất Bộ Nông nghiệp và Môi trường, kiến nghị Trung ương sớm ban hành chính sách hỗ trợ chuyển đổi nghề cho ngư dân khai thác ven bờ, khuyến khích lao động trẻ gắn bó với nghề cá, từ đó hình thành đội ngũ nhân lực chất lượng hơn, góp phần xây dựng nghề cá có trách nhiệm và bền vững.
Thẻ vàng IUU mà EC áp dụng từ năm 2017 đã gây nhiều khó khăn cho xuất khẩu thủy sản Việt Nam. Các doanh nghiệp phải gánh thêm chi phí, thủ tục kiểm soát, trong khi giá trị hàng hóa giảm sút. Sau sáp nhập, TP.HCM là một trong những ngư trường lớn nhất cả nước, sẽ là sức ép càng lớn khi sản lượng khai thác hàng năm đạt hàng trăm nghìn tấn.
Bộ đội Biên phòng TP.HCM thường xuyên tuyên truyền, động viên ngư dân vươn khơi bám biển theo quy định, không vi phạm IUU. Ảnh: Quang Anh.
Việc xử phạt nghiêm không chỉ để răn đe mà còn là cách bảo vệ sinh kế lâu dài cho ngư dân. Nếu tiếp tục vi phạm, nguy cơ mất thêm thị trường xuất khẩu là rất cao, ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống hàng vạn lao động biển. “Ngăn chặn IUU không chỉ là yêu cầu từ quốc tế mà còn là trách nhiệm trong việc xây dựng nghề cá hiện đại, có trách nhiệm và bền vững.
Có thể thấy, việc xử lý nghiêm minh, kể cả khởi tố hình sự đối với vi phạm IUU là bước đi cứng rắn nhưng cần thiết. Đây không chỉ là giải pháp trước mắt nhằm gỡ thẻ vàng EC mà còn là nền tảng để xây dựng ngành thủy sản phát triển bền vững, minh bạch, hội nhập quốc tế.
