Khói thuốc vẫn len lỏi nơi công cộng
Khi khói thuốc vẫn lững lờ, len lỏi, lan tỏa giữa công viên, bệnh viện, trường học… thì sự thờ ơ của người dân và lỗ hổng trong thực thi pháp luật đang tiếp tay cho "kẻ giết người thầm lặng".
Tại Hà Nội, chỉ cần dạo quanh một vòng các quảng trường, bệnh viện, bến xe… những nơi lẽ ra cần sự sạch sẽ và không khói thuốc nhất, chúng ta không khó để bắt gặp hình ảnh người đàn ông vô tư rít điếu thuốc bên cạnh đứa trẻ đang vui chơi, hay người nhà bệnh nhân đang tranh thủ "giải tỏa" cơn nghiền bên hành lang bệnh viện.
Người đàn ông vô tư rít điếu thuốc bên cạnh đứa trẻ đang vui chơi. Ảnh: Thủy Nhi.
Thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mỗi năm, thuốc lá cướp đi sinh mạng của hơn 8 triệu người trên toàn cầu, trong đó có hơn 1,3 triệu người tử vong do hút thuốc thụ động, tức là không trực tiếp hút nhưng hít phải khói thuốc từ người khác.
Tại Việt Nam, theo Quỹ Phòng chống tác hại thuốc lá (Bộ Y tế), mỗi năm, có khoảng 40.000 người chết do các bệnh liên quan đến thuốc lá. Đáng lo hơn, có tới 47 triệu người Việt đang phải hít khói thuốc thụ động mỗi ngày, đặc biệt là ở nơi công cộng như: công viên, nhà hàng, bến xe, trường học...
Luật Phòng, chống tác hại thuốc lá 2012 đã quy định rõ các địa điểm cấm hút thuốc hoàn toàn, bao gồm: bệnh viện, trường học, nơi vui chơi của trẻ em, khu vực có nguy cơ cháy nổ… Người vi phạm có thể bị xử phạt hành chính từ 100.000 - 300.000 đồng. Nhưng trên thực tế, những tấm biển ‘cấm hút thuốc’ chỉ như lời nhắc nhở có phần ‘vô hình’ trước làn khói bay lên phớt lờ quy định.
Một bệnh viện mà ở đó nơi sự sống mong manh được gìn giữ, lại đang trở thành nơi người hút thuốc chọn làm "góc riêng". Những lời nhắc nhở nhẹ nhàng của nhân viên y tế không thể thay thế được hành động xử phạt nghiêm minh. Và hệ quả là người bệnh, người già, trẻ em, những người dễ tổn thương nhất lại là nạn nhân của sự thiếu ý thức và thiếu trách nhiệm.
Vì sao Luật có vẫn khó thực thi?
Mặc dù, chúng ta đã có luật, đã có chế tài, nhưng thực thi vẫn là khâu yếu nhất. Đó là thực trạng được chính các cơ quan quản lý thừa nhận.
Trên giấy tờ, thẩm quyền xử phạt thuộc về thanh tra y tế, quản lý thị trường, chính quyền địa phương… Nhưng trong thực tế, việc bắt quả tang người hút thuốc là không dễ bởi họ chỉ hút vài phút, thậm chí vài hơi rồi bỏ đi và không ai kịp đến để lập biên bản.
Hơn nữa, hành vi hút thuốc không gây ồn ào, không để lại dấu vết vật lý như rác thải hay tiếng ồn, nên việc xử phạt càng thêm khó khăn. Câu hỏi ‘Phạt ai? Ai phạt? Phạt bằng cách nào?’ đến nay, vẫn chưa có câu trả lời thỏa đáng.
Không khó để bắt gặp hình ảnh các bạn trẻ sử dụng thuốc lá điện tử nơi công cộng. Ảnh: Thủy Nhi.
Nhiều địa phương vẫn chưa tổ chức hiệu quả lực lượng kiểm tra, xử lý vi phạm về hút thuốc lá. Đến nay, việc xử phạt người hút thuốc nơi công cộng vẫn chỉ là ‘phép thử’ hiếm hoi.
Theo báo cáo năm 2024 của Bộ Y tế, số trường hợp bị xử phạt vì hút thuốc nơi công cộng chiếm chưa đến 0,1% so với số vi phạm thực tế. Mặt khác, tâm lý "ai cũng hút", "hút ngoài trời không ảnh hưởng" khiến nhiều người không nhận thức được khói thuốc lan xa hơn họ tưởng. Theo nghiên cứu của CDC Hoa Kỳ, khói thuốc có thể tồn tại trong không khí từ 2 - 5 giờ, kể cả khi không gian mở hoặc đã thông thoáng.
Ngăn chặn hút thuốc nơi công cộng không thể chỉ dựa vào biện pháp xử phạt. Quan trọng hơn là thay đổi nhận thức và hành vi từ cộng đồng. Một môi trường không khói thuốc phải đến từ chính ý thức của mỗi công dân, từ sức mạnh của cộng đồng văn minh, từ tiếng nói của người không hút thuốc.
Theo các chuyên gia, chúng ta cần truyền thông mạnh mẽ hơn, không chỉ trên tivi, báo đài mà cả mạng xã hội, trường học, công sở; tăng mức phạt và siết chặt kiểm tra tại các không gian công cộng trọng điểm: bệnh viện, trường học, bến xe…Thúc đẩy phong trào “Nói không với khói thuốc” trong giới trẻ – thế hệ dễ bị lôi kéo nhưng cũng dễ thay đổi nếu được truyền cảm hứng đúng cách. Tạo điều kiện hỗ trợ người cai thuốc, như đường dây tư vấn, điểm hỗ trợ tâm lý, chương trình y tế cộng đồng.
Chúng ta từng thành công trong việc đội mũ bảo hiểm, từng kiên cường chống dịch COVID-19 bằng sức mạnh cộng đồng, hay kiên quyết xử lý vi phạm nồng độ cồn. Vậy tại sao không thể biến không khói thuốc nơi công cộng trở thành một chuẩn mực mới?
Thuốc lá điện tử vẫn bày bán khá công khai. Ảnh: Thủy Nhi.
Luật cấm hút thuốc nơi công cộng không thiếu, nhưng xã hội thiếu đi sự quyết tâm và đồng lòng để biến luật thành hành động thực tế. Nếu mỗi người đều nói không với hành vi hút thuốc nơi công cộng, không im lặng, không chấp nhận, không phớt lờ thì một ngày không xa, con trẻ sẽ lớn lên trong bầu không khí sạch sẽ, người bệnh được điều trị trong môi trường trong lành và khói thuốc chỉ còn là một ký ức mờ nhạt trong lịch sử văn hóa ứng xử của xã hội văn minh.
