TP.HCM kiến tạo hệ sinh thái đổi mới nông nghiệp

Những năm qua, nông nghiệp tiếp tục khẳng định vai trò trụ đỡ vững chắc của nền kinh tế, góp phần bảo đảm an ninh lương thực, ổn định kinh tế vĩ mô và giữ vững các cân đối lớn của đất nước. Ở TP.HCM (cũ), dù chỉ chiếm khoảng 1% GRDP, nông nghiệp vẫn giữ vai trò quan trọng trong đời sống kinh tế - xã hội.

Trong bối cảnh hợp nhất ba địa phương TP.HCM, Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu, cùng với tác động của đô thị hóa và biến đổi khí hậu, việc phát triển nông nghiệp đô thị ứng dụng công nghệ cao trở thành hướng đi tất yếu, vừa nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm, vừa xây dựng nền nông nghiệp đô thị, nông nghiệp xanh, giá trị cao, thân thiện với môi trường, có sức cạnh tranh quốc tế.

Phóng viên Báo Nông nghiệp và Môi trường có cuộc trao đổi với ông Phạm Đình Dũng, Trưởng Ban Quản lý Khu Nông nghiệp công nghệ cao TP.HCM (gọi tắt là Ban) để nhìn lại chặng đường 20 năm hình thành, phát triển của Ban và định hướng trong giai đoạn mới sau hợp nhất.

Hệ sinh thái nông nghiệp công nghệ cao

Thưa ông, nhiều người xem Khu Nông nghiệp công nghệ cao (NNCNC) TP.HCM là “trái tim” đổi mới nông nghiệp của Thành phố. Ông có thể chia sẻ rõ hơn về mô hình, hệ sinh thái của Khu NNCNC TP.HCM?

Ông Phạm Đình Dũng: TP.HCM không có nhiều đất để phát triển nông nghiệp hàng hóa lớn nhưng lại có thế mạnh về nghiên cứu, đổi mới sáng tạo và kết nối vùng. Trong 20 năm qua, Khu NNCNC TP.HCM đã được sự quan tâm, chỉ đạo, đầu tư cơ sở hạ tầng của Thường trực Thành Ủy, UBND TP.HCM, trở thành trung tâm nghiên cứu, chuyển giao, đào tạo, tập huấn, ươm tạo doanh nghiệp, thu hút đầu tư… trong trồng trọt, chăn nuôi, thủy sản, bảo quản sau thu hoạch.

Qua đó góp phần cải thiện đời sống nông thôn, bảo đảm phát triển bền vững; hình thành hệ sinh thái khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo trong NNCNC; góp phần quan trọng trong xây dựng nông thôn mới, chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp, nâng chất nguồn nhân lực. Khu NNCNC TP.HCM đã khẳng định vị thế của nông nghiệp TP.HCM trong nền nông nghiệp Việt Nam.

Khu NNCNC TP.HCM được tổ chức như một hệ sinh thái đổi mới toàn diện gồm bốn khu chức năng: Khu nghiên cứu phát triển (R&D); Khu thử nghiệm, ươm tạo khởi nghiệp và đổi mới sáng tạo; Khu trình diễn, ứng dụng và Khu đào tạo. Mỗi khu chức năng có nhiệm vụ riêng nhưng đều hướng đến mục tiêu chung là kết nối nghiên cứu với sản xuất, giúp doanh nghiệp và nông dân tiếp cận công nghệ mới.

Khu R&D được đầu tư phòng thí nghiệm, nhà màng, nhà lưới, xưởng sản xuất thử, nơi các nhà khoa học, viện, trường và doanh nghiệp cùng nghiên cứu các công nghệ sinh học, tự động hóa, IoT… để tạo ra giống cây trồng, vật nuôi, thủy sản năng suất cao, thích ứng biến đổi khí hậu. Đồng thời, các giải pháp “xanh” như sản xuất tiết kiệm năng lượng, giảm phát thải cũng được thử nghiệm tại đây, góp phần thúc đẩy nông nghiệp tuần hoàn, tăng trưởng xanh.

Khu thử nghiệm, ươm tạo khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo là “vườn ươm” của các startup, doanh nghiệp trẻ. Tại đây, chúng tôi hỗ trợ về công nghệ, sở hữu trí tuệ, chuyển giao công nghệ, chuyển đổi số, thương mại hóa sản phẩm. Đến nay, hệ sinh thái này đã kết nối hàng trăm doanh nghiệp, viện nghiên cứu, startup trong và ngoài nước.

Khu trình diễn, ứng dụng là nơi triển khai các mô hình nông nghiệp thông minh, ứng dụng IoT, cảm biến, công nghệ sinh học, tự động hóa để kiểm soát quá trình sản xuất. Đây cũng là nơi nông dân, hợp tác xã và doanh nghiệp được học, được làm, được trải nghiệm trực tiếp.

Khu đào tạo đóng vai trò trọng tâm trong phát triển nguồn nhân lực nông nghiệp công nghệ cao, mỗi năm tổ chức hàng trăm lớp tập huấn, giúp nông dân, hợp tác xã, doanh nghiệp... làm chủ kỹ thuật sản xuất hiện đại.

Ngoài ra, các hoạt động du lịch sinh thái, du lịch tri thức được phát triển để lan tỏa nhận thức về vai trò của khoa học công nghệ trong nông nghiệp, đặc biệt là tới thế hệ trẻ.

Các kết quả nghiên cứu sau khi thử nghiệm thành công được chuyển giao ra thực tế tại các tỉnh thành trên cả nước. Trong quá trình thực hành, nếu phát sinh vấn đề mới, người sản xuất phản hồi ngược lại để nhóm nghiên cứu điều chỉnh, hoàn thiện. Cách làm này giúp nghiên cứu, công nghệ gắn liền với thực tiễn, phù hợp với điều kiện thổ nhưỡng, khí hậu từng vùng và nhu cầu thị trường.

Từ phòng thí nghiệm đến "cánh đồng" công nghệ

PV: Trong 20 năm qua, Khu NNCNC TP.HCM đã trở thành trung tâm nghiên cứu, ứng dụng, chuyển giao công nghệ nông nghiệp hàng đầu cả nước, là đầu mối hợp tác giữa nhà khoa học - doanh nghiệp - nông dân, không chỉ trong Thành phố mà còn lan tỏa ra nhiều tỉnh, thành trên cả nước. Ông có thể chia sẻ thêm về những kết quả nổi bật trong 20 năm qua?

Ông Phạm Đình Dũng: Ngay từ đầu, chúng tôi xác định phải làm chủ công nghệ cốt lõi trong nông nghiệp, đồng thời, tiếp thu công nghệ tiên tiến từ nước ngoài để tạo ra các giống cây, con phù hợp với điều kiện Việt Nam. Nơi đây hội tụ các chuyên gia, nhà khoa học và các giải pháp công nghệ hiện đại, các mô hình điểm để các địa phương, hợp tác xã và nông dân đến học tập, nhân rộng.

Đến nay Khu NNCNC TP.HCM đã triển khai hơn 540 đề tài, dự án các cấp, trong đó hơn 70% đã được ứng dụng vào thực tế. Nhiều giống cây trồng mới được chọn tạo thành công như dưa lưới CNC01, ớt CNC02, khổ qua CNC03, cà chua bi nữ hoàng CNC05, các giống hoa lan Dendrobium CNC01 và CNC02… cho năng suất, chất lượng cao. Nhiều giống đã được bảo hộ sở hữu trí tuệ. 

Khu hiện lưu giữ ngân hàng nguồn gen hơn 1.000 giống cây, con và vi sinh vật quý phục vụ nghiên cứu, bảo tồn và lai tạo, trong đó có 220 giống dược liệu, 135 giống lan rừng, 100 giống lan quý và hơn 500 chủng vi sinh vật ứng dụng trong nông nghiệp.

Về mô hình trình diễn, đến nay các trung tâm trực thuộc đã xây dựng hơn 560 mô hình ứng dụng công nghệ cao trong trồng rau, hoa, cây kiểng, nấm và thủy sản. Nhiều mô hình được Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) công nhận là tiến bộ kỹ thuật cấp quốc gia, góp phần hình thành các quy trình sản xuất tiên tiến, thân thiện với môi trường.

Chúng tôi cũng đã hoàn thiện và chuyển giao 127 quy trình kỹ thuật, tổ chức hàng trăm lớp tập huấn cho nông dân, hợp tác xã và doanh nghiệp ở TP.HCM cũng như nhiều tỉnh thành khác. 

Hoạt động khởi nghiệp đổi mới sáng tạo, ươm tạo công nghệ, ươm tạo doanh nghiệp cũng được đẩy mạnh. Khu đã tư vấn, hỗ trợ hơn 2.000 tổ chức, cá nhân khởi nghiệp trong lĩnh vực nông nghiệp công nghệ cao; ươm tạo 67 doanh nghiệp, trong đó 48 doanh nghiệp đã “tốt nghiệp” và phát triển ổn định. Đồng thời tổ chức các cuộc thi khởi nghiệp sáng tạo, thu hút hơn 500 dự án tham gia. Trong đó đã hỗ trợ ươm tạo, thương mại sản phẩm cho 35 doanh nghiệp với hơn 120 sản phẩm trên thị trường.

Về đào tạo, Khu NNCNC TP.HCM đã tổ chức hơn 100 lớp đào tạo nghề sơ cấp, hàng trăm khóa tập huấn ngắn hạn cho gần 14.000 học viên là nông dân, thanh niên và lao động nông thôn. Trên 80% học viên sau khi tốt nghiệp đã áp dụng được kiến thức vào thực tế sản xuất.

Hoạt động du lịch tri thức nông nghiệp công nghệ cao cũng được đẩy mạnh. Khu đã đón hơn 180.000 lượt học sinh, sinh viên đến tham quan, trải nghiệm mô hình nông nghiệp hiện đại, góp phần lan tỏa tri thức nông nghiệp xanh và ý thức bảo vệ môi trường đến cộng đồng.

Về sản xuất và thương mại hóa, các trung tâm thuộc Khu mỗi năm cung cấp ra thị trường 1 - 3 triệu cây giống hoa lan, rau ăn lá; hơn 1 triệu con giống thủy sản; hàng trăm kg hạt giống lai F1; 2 triệu phôi giống nấm; chế phẩm sinh học, sản phẩm sau thu hoạch… đạt chất lượng cao, đáp ứng nhu cầu sản xuất trong nước và xuất khẩu.

Chúng tôi cũng chú trọng thu hút chuyên gia và hợp tác quốc tế. Nhiều chuyên gia trong nước cũng như nhiều đối tác quốc tế từ Hàn Quốc, Hà Lan, Israel, Nhật Bản... tham gia tư vấn, đào tạo trong nghiên cứu, chuyển giao công nghệ, xúc tiến thương mại nông sản công nghệ cao.

Đến nay, Khu đã thu hút 14 dự án đầu tư với tổng vốn khoảng 450 tỷ đồng, trên diện tích hơn 56 ha. Các doanh nghiệp đầu tư vào đây đều đáp ứng tiêu chí nông nghiệp công nghệ cao, tập trung nghiên cứu, ứng dụng và chuyển giao công nghệ mới vào sản xuất đại trà, góp phần hình thành chuỗi giá trị nông nghiệp hiện đại.

Hướng tới nông nghiệp xanh, bền vững

PV: Sau khi hợp nhất ba địa phương TP.HCM, Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu, TP.HCM (mới) có không gian phát triển rộng lớn hơn. Vậy định hướng sắp tới của các Khu NNCNC TP.HCM là gì, thưa ông?

Ông Phạm Đình Dũng: Sau hợp nhất, TP.HCM có hơn 67% diện tích đất nông nghiệp, tạo điều kiện thuận lợi phát triển trồng trọt, chăn nuôi, thủy sản và dược liệu.

Trên cơ sở đó, UBND TP.HCM đã chỉ đạo Ban Quản lý cùng Sở Nông nghiệp và Môi trường xây dựng Đề án thành lập các khu nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao trên địa bàn Thành phố (Đề án).

Nếu như trước đây TP.HCM quy hoạch 5 khu NNCNC TP.HCM thì sau khi sáp nhập, con số này được rà soát, bổ sung lên 13 khu, triển khai theo hai giai đoạn. Đây là kết quả của hơn 20 năm chuẩn bị và đầu tư bài bản, thể hiện tầm nhìn chiến lược của Thành ủy, UBND TP.HCM và sự nỗ lực của Ban Quản lý Khu NNCNC TP.HCM trong phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, hướng tới nền nông nghiệp hiện đại, xanh và bền vững.

Theo Đề án, giai đoạn 1 thành lập 7 khu: (1) Khu nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao TP.HCM tại ấp 1, xã Nhuận Đức, diện tích 89,74 ha; (2) Khu nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao ngành thủy sản tại xã Cần Giờ, diện tích 89,74 ha; (3) Khu nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao xã Củ Chi, diện tích 23,3 ha; (4) Khu nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao xã Nhuận Đức giai đoạn 1 quy mô khoảng 200 ha, giai đoạn 2 quy mô khoảng 270 ha; (5) Khu nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao xã An Nhơn Tây giai đoạn 1 quy mô khoảng 200 ha, giai đoạn 2 quy mô khoảng 270 ha; (6) Khu nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao xã Bình Giã, diện tích 383,22 ha; (7) Khu nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao xã Phước Hòa, diện tích 203 ha.

Giai đoạn 2, thành lập 6 khu: (1) Khu nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao tại xã Xuân Sơn; (2) Khu nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao tại xã Phú Giáo; (3) Khu nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao tại xã An Long; (4) 2 Khu nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao tại xã Long Hòa; (5) Khu nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao tại xã Long Hòa và xã Trần Văn Thố.

Các khu sẽ được phân theo chuyên ngành như thủy sản, chăn nuôi, dược liệu, nông nghiệp đô thị, trồng trọt, chế biến sau thu hoạch và chế phẩm sinh học. Mỗi khu được quy hoạch dựa trên lợi thế tự nhiên, bảo đảm yếu tố môi trường, an ninh nguồn nước.

Mục tiêu là hình thành mạng lưới khu nông nghiệp công nghệ cao với vai trò là trung tâm nghiên cứu, thử nghiệm, trình diễn và chuyển giao công nghệ. Đồng thời ươm tạo doanh nghiệp, thúc đẩy đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, tăng trưởng xanh. 

TP.HCM hướng tới thu hút các nhà đầu tư trong và ngoài nước tham gia sản xuất sản phẩm công nghệ cao phục vụ nông nghiệp. Khi công nghệ được ứng dụng xuyên suốt từ giống, canh tác đến chế biến, logistics và xuất khẩu, sản phẩm nông nghiệp Việt Nam sẽ đáp ứng tiêu chuẩn toàn cầu.

Cùng với đó, Thành phố đẩy mạnh đào tạo, hợp tác quốc tế, gắn kết viện, trường, doanh nghiệp, nông dân, hình thành hệ sinh thái đổi mới sáng tạo, lấy khoa học - công nghệ làm động lực phát triển nông nghiệp bền vững.

Thời gian tới, TP.HCM sẽ tiếp tục kêu gọi đầu tư vào các dự án công nghệ cao trong lĩnh vực giống, chế biến, bảo quản, môi trường và tái sử dụng phụ phẩm. Khi hệ thống này hoàn thiện, Thành phố sẽ trở thành trung tâm hội tụ trí tuệ và công nghệ nông nghiệp hàng đầu Việt Nam, hướng tới khu vực.

Nghị quyết mở đường, khẳng định thương hiệu 

PV: Nghị quyết 57-NQ/TW ra đời như luồng sinh khí mới với tầm nhìn chiến lược và các giải pháp đột phá, xem khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là động lực phát triển chủ đạo. Nghị quyết này có ý nghĩa và cơ hội nào đối với sự phát triển của Ban Quản lý Khu NNCNC TP.HCM trong thời gian tới? Ông có khuyến nghị gì với nông dân, người sản xuất để nông sản TP.HCM nói riêng và Việt Nam nói chung khẳng định được vị thế?

Ông Phạm Đình Dũng: Nghị quyết 57 là bước ngoặt quan trọng thể hiện tầm nhìn chiến lược của Bộ Chính trị trong phát triển khoa học - công nghệ và đổi mới sáng tạo. Ban đã phối hợp với Tổ công tác 57 của Thành ủy, UBND TP.HCM và Sở Khoa học - Công nghệ TP.HCM triển khai chuyển đổi số trong nông nghiệp, số hóa dữ liệu vùng trồng và phát triển hạ tầng nghiên cứu, ươm tạo công nghệ mới.

Song song đó, Ban đang phối hợp chặt chẽ với Sở Khoa học và Công nghệ TP.HCM triển khai các Nghị quyết 19, 57, 66, 68 của Trung ương. Đây là những nghị quyết mở đường, tạo cơ sở pháp lý để các nhà khoa học và doanh nghiệp chủ động đổi mới sáng tạo trong NNCNC. Đây là cơ hội cho Ban phát triển ở tầm cao mới.

Trong đó, đặc biệt chú trọng đầu tư vào nguồn nhân lực, con người, hoàn thiện đội ngũ có khả năng đáp ứng được những nhiệm vụ mà Thường trực Thành ủy, UBND TP.HCM giao phó ở lĩnh vực NNCNC.

Để tạo ra những sản phẩm đủ tiêu chuẩn xuất khẩu, trước hết phải có quy trình công nghệ sản xuất ổn định. Tiếp đó, sản xuất cần được tổ chức ở quy mô đủ lớn, có tính kế thừa và đảm bảo sản lượng ổn định.

Điều đó đòi hỏi hình thành các vùng sản xuất tập trung, đáp ứng cả yêu cầu về chất lượng lẫn số lượng, giúp doanh nghiệp có nguồn nguyên liệu ổn định cho chế biến và xuất khẩu, nhất là khi các thị trường nhập khẩu ngày càng khắt khe về dư lượng thuốc bảo vệ thực vật và an toàn sinh học.

Vì vậy, chúng tôi xây dựng quy trình canh tác phù hợp, thống nhất để bà con có thể áp dụng đồng bộ trên diện tích lớn. Đồng thời, cán bộ kỹ thuật được cử xuống tận trang trại, vùng sản xuất để "cầm tay chỉ việc" hướng dẫn kỹ thuật, khuyến cáo nông dân sử dụng vật tư, phân bón phù hợp nhằm tạo ra sản phẩm đồng đều, chất lượng ổn định, đủ sản lượng cho xuất khẩu.

Ban sẽ đóng vai trò đầu mối kết nối cung - cầu, xây dựng thương hiệu nông sản TP.HCM và vùng Đông Nam Bộ. Qua đó hình thành mô hình liên kết “4 nhà”: nhà quản lý, nhà khoa học, nhà nông và doanh nghiệp cùng hợp tác để nâng cao chất lượng, gia tăng giá trị, đưa nông sản TP.HCM nói riêng và nông sản Việt Nam nói chung vươn tầm thế giới.

PV: Vâng xin cảm ơn ông.

Sớm hình thành 13 khu nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao

Ngày 8/10, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Phùng Đức Tiến chủ trì cuộc họp với UBND TP.HCM, các sở, ngành, địa phương liên quan và Ban Quản lý Khu NNCNC TP.HCM về Đề án thành lập các khu nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao trên địa bàn Thành phố.

Tại cuộc họp, Thứ trưởng Phùng Đức Tiến thống nhất với chủ trương thành lập 13 khu nông nghiệp ứng dụng ứng dụng công nghệ cao như trong Đề án. Thứ trưởng Tiến nhấn mạnh nông nghiệp là lợi thế của Việt Nam và ngành nông nghiệp đã đi qua nhiều giai đoạn đổi mới quan trọng, từ “khoán 10”, “khoán 100” đến các nghị quyết lớn như Nghị quyết 26 và Nghị quyết 19 về nông nghiệp, nông dân, nông thôn.

Thứ trưởng Tiến cho rằng, Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia là cơ sở để TP.HCM - địa phương đi đầu trong đổi mới sáng tạo phát huy vai trò dẫn dắt trong phát triển NNCNC. Việc hình thành các khu nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao sẽ tạo nên những “vùng lõi” nghiên cứu, chuyển giao mô hình sản xuất tiên tiến, lan tỏa ra các địa phương khác.

Theo Thứ trưởng Phùng Đức Tiến, phát triển NNCNC không chỉ nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm mà còn góp phần giảm áp lực môi trường, thúc đẩy chuyển đổi số, hình thành nền nông nghiệp đô thị hiện đại, bền vững. Ông đề nghị TP.HCM sớm hoàn thiện hồ sơ, thủ tục để trình thẩm định, phê duyệt theo quy định.

Hiện UBND TP.HCM đang trình Bộ Nông nghiệp và Môi trường xem xét, báo cáo Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án, hướng tới xây dựng mạng lưới sản xuất nông nghiệp hiện đại, thân thiện với môi trường, có khả năng cạnh tranh toàn cầu.