Tiến bộ kỹ thuật phải biến ‘ly nông, ly hương’ thành ‘quy nông, quy hương’

Vừa nghiên cứu khoa học vừa nghiên cứu xã hội học, chính sách, thiết chế tổ chức sản xuất

Phát biểu định hướng tại cuộc họp về triển khai ứng dụng các tiến bộ kỹ thuật ngành nông nghiệp và công nghệ sau thu hoạch của Bộ NN-PTNT ngày 24/3, Bộ trưởng Lê Minh Hoan nhiều lần nhấn mạnh việc các nhà khoa học phải nghĩ đang mang lại lợi ích và hạnh phúc cho người dân chứ không phải đang làm vì lợi nhuận. Các tiến bộ kỹ thuật phải giúp bảo vệ sức khỏe cho người dân, xây dựng hình ảnh cho nông sản Việt Nam, đảm bảo uy tín cho nông nghiệp Việt Nam.

“Chúng ta có đến hàng trăm tiến bộ kỹ thuật được công nhận nhưng nếu không ứng dụng được vào cuộc sống thì có nhiều điều để các viện, các trường, các nhà khoa học tự vấn, tự trăn trở. Các đề tài khoa học muốn đi vào cuộc sống thì phải được xây dựng từ cuộc sống. Công nghệ lõi hay công nghệ nền đều mang giá trị để đi vào thực tiễn, phải đến được với người dân. Cần tự đặt câu hỏi lấy công nghệ làm trung tâm hay lấy người nông dân làm trung tâm”, Bộ trưởng Lê Minh Hoan nhấn mạnh.

Cho rằng những ý tưởng thường xuất phát từ 1 đến 2 người nhưng để hoàn thiện ý tưởng đó cần phải có những đóng góp ý kiến, quan điểm và góc nhìn từ nhiều người, Bộ trưởng Lê Minh Hoan bày tỏ mong muốn các viện, trường phải trở thành những trung tâm nông nghiệp, khuyến nông để mời các địa phương, nông dân đến tham quan, trao đổi, lan tỏa các kiến thức và tiến bộ kỹ thuật.

“Các nhà khoa học phải mở rộng tư duy, không chỉ là những người nghiên cứu khoa học mà còn là những nhà nghiên cứu về xã hội học, nghiên cứu về chính sách, nghiên cứu về thiết chế tổ chức sản xuất. Các tiến bộ kỹ thuật cũng cần hỗ trợ để người dân gắn bó với đồng ruộng, tạo sự ổn định cho đời sống khu vực nông thôn, biến việc ‘ly nông, ly hương’ thành ‘quy nông, quy hương’", tư lệnh ngành nông nghiệp khẳng định.

Chia sẻ tại cuộc họp, ông Nguyễn Như Cường, Cục trưởng Cục Trồng trọt, cho rằng hiện nay, các tiến bộ kỹ thuật trong lĩnh vực khuyến nông mới chỉ quan tâm đến kỹ thuật chứ chưa quan tâm đến mức độ tiếp cận của người dân.

“Các nhà khoa học cần phải tìm hiểu phương thức, làm thế nào để người dân tiếp cận được các tiến bộ kỹ thuật và đưa vào áp dụng rộng rãi một cách hiệu quả”, ông Nguyễn Như Cường đề xuất.

465 giống và 220 quy trình tiến bộ kỹ thuật được công nhận

Theo Vụ Khoa học, Công nghệ và Môi trường, giai đoạn 2018 - 2023, đã có 465 tiến bộ kỹ thuật về giống và 220 quy trình của ngành nông nghiệp và công nghệ sau thu hoạch được công nhận. Trong đó, ngành trồng trọt - BVTV chiếm 68%, lâm nghiệp chiếm 12%, chăn nuôi - thú y chiếm 11%, thủy sản 6%, thủy lợi 2% và cơ điện, công nghệ sau thu hoạch chiếm 1%.

Theo đánh giá, các tiến bộ kỹ thuật đó đã được bao phủ ở đầy đủ các lĩnh vực và đã tiếp cận với trình độ trong khu vực, qua đó góp phần nâng cao chất lượng nông sản.

Bên cạnh đó, các tiến bộ kỹ thuật đã đem lại hiệu quả cho người sản xuất, đồng thời khuyến khích sự tham gia của doanh nghiệp và góp phần phát triển nông nghiệp bền vững.

Bộ trưởng Lê Minh Hoan giao nhiệm vụ cho Vụ Khoa học, Công nghệ và Môi trường trong năm 2023 cần tổ chức một giải thưởng vinh danh các nhà khoa học của ngành nông nghiệp có thành tựu lan tỏa được những giá trị của tiến bộ kỹ thuật ra cộng đồng.

Tuy nhiên, các tiến bộ kỹ thuật vẫn còn một số hạn chế như số lượng còn ít, quy mô nhỏ, chưa tạo ra sự đột phá trong sản xuất, thị trường khoa học công nghệ chưa phát triển.

Theo đó, vấn đề bức thiết được đặt ra hiện nay là làm thế nào để có thể chuyển giao hiệu quả, tăng số lượng và chất lượng các tiến bộ kỹ thuật, để các tiến bộ kỹ thuật đáp ứng đúng và đủ yêu cầu qua đó được ứng dụng một cách hiệu quả trong sản xuất nông nghiệp cũng như tăng hiệu quả đầu tư từ ngân sách Nhà nước.

Vụ Khoa học, Công nghệ và Môi trường cho rằng, cần phải tăng cường hợp tác và tạo nhiều đối tác giữa nông dân, nhà nghiên cứu và cán bộ khuyến nông để việc chuyển giao tiến bộ kỹ thuật hiệu quả hơn. Các bên liên quan có thể làm việc cùng nhau để phát triển và thúc đẩy các công nghệ phù hợp, cung cấp đào tạo và giáo dục, đồng thời tạo ra các chính sách và cơ sở hạ tầng hỗ trợ.

Bên cạnh đó, cần phải lựa chọn, phát triển và thúc đẩy các công nghệ phù hợp. Cụ thể, cần xác định và phát triển các công nghệ phù hợp có thể cải thiện năng suất nông nghiệp. Đồng thời, quảng bá thông qua nhiều kênh khác nhau, chẳng hạn như dịch vụ khuyến nông, trường học thực địa cho nông dân và các buổi trình diễn.

Ngoài ra, cần tiếp tục đào tạo nâng cao năng lực cho nông dân, cán bộ khuyến nông, nhà nghiên cứu. Nông dân cần được đào tạo và giáo dục về việc sử dụng các công nghệ mới, thông qua các chương trình đào tạo, hội thảo và hội thảo. Các cán bộ khuyến nông cũng đóng vai trò rất quan trọng trong việc cung cấp thông tin và hỗ trợ kỹ thuật cho nông dân.

Vụ Khoa học, Công nghệ và Môi trường cho rằng, cần thúc đẩy chia sẻ kiến thức, tri thức cũng như cần cung cấp khả năng tiếp cận các yếu tố đầu vào và đầu ra. Nông dân cần tiếp cận các yếu tố đầu vào có chất lượng như hạt giống, phân bón và thuốc BVTV để áp dụng hiệu quả các công nghệ mới và tiếp cận thị trường nhanh hơn, gọn hơn.

Song song, cần ứng dụng nông nghiệp chính xác, nông nghiệp thông minh như các công nghệ như cảm biến, bản đồ GPS và máy bay không người lái để đo lường và quản lý chính xác sản lượng cây trồng. Cách tiếp cận này có thể giúp nông dân tối ưu hóa việc sử dụng tài nguyên, giảm lãng phí và cải thiện năng suất cây trồng.

Đặc biệt, một cách tiếp cận khác của công tác khuyến nông là kết hợp các mô hình nông nghiệp với nghiên cứu khoa học và du lịch giải trí. Theo đó, việc lồng ghép du lịch giải trí vào các mô hình nông nghiệp có thể mang đến cho du khách cơ hội tìm hiểu về nông nghiệp bền vững và trải nghiệm vẻ đẹp của cảnh quan nông thôn. Điều này có thể tạo ra trải nghiệm du lịch độc đáo thu hút du khách và mang lại lợi ích kinh tế cho cộng đồng địa phương.

Kết hợp mô hình nông nghiệp với nghiên cứu khoa học và du lịch giải trí cũng có thể mang lại cơ hội giáo dục cho sinh viên và nhà nghiên cứu khi góp phần nâng cao kiến thức về nông nghiệp bền vững và thúc đẩy đổi mới trong lĩnh vực này.

Tiến bộ kỹ thuật trong thức ăn chăn nuôi bị lép vế

Theo ông Tống Xuân Chinh, Phó cục trưởng Cục Chăn nuôi, giai đoạn 2009 - 2022, ngành chăn nuôi đã được công nhận 136 tiến bộ kỹ thuật nhưng có sự mất cân đối giữa các lĩnh vực giống, thức ăn chăn nuôi và xử lý môi trường. Cụ thể, các tiến bộ kỹ thuật về giống chiếm đến 62,5% trong khi lĩnh vực quan trọng như thức ăn chăn nuôi chỉ chiếm 4,4%, xử lý môi trường chiếm 33,1%.

Lý giải cho sự mất cân đối này, ông Chinh cho biết nguyên nhân xuất phát từ động lực thị trường: “Trong khi giống đa số bà con nông dân không tự làm được mà phải mua, các viện nghiên cứu có thể thương mại hóa được ngay thì thức ăn chăn nuôi lại chỉ được khu vực tư nhân chiếm tỉ trọng lớn do có thể tự đầu tư theo nhu cầu thị trường mà không cần đăng ký”.

Chia sẻ thêm về vấn đề ứng dụng các tiến bộ kỹ thuật vào sản xuất thực tiễn, đại diện Cục Chăn nuôi cho rằng công tác chuyển giao công nghệ cần xác định rõ các đối tượng tiếp nhận, đặc biệt cần quan tâm tới các tổ hợp tác, HTX và nông dân. Từ đó, các chỉ tiêu về kỹ thuật cũng cần được điều chỉnh một cách phù hợp chứ không thể quá hàn lâm như lâu nay.

“Nông dân hiện nay rất thông minh. Từ thực tiễn sản xuất, họ đã sáng chế ra nhiều dụng cụ, máy móc hoạt động hiệu quả mà thậm chí nhiều cơ quan Nhà nước chưa sáng tạo ra. Có thể thấy những sáng kiến từ thực tiễn rất quan trọng. Vì vậy Bộ NN-PTNT cần giao cho các đơn vị hoặc doanh nghiệp đánh giá những phát minh, sáng kiến của nông dân, từ đó cải tiến, nâng cấp máy móc thành hàng hóa sản xuất”, ông Tống Xuân Chinh đề xuất.