Thủy sản 'vững sóng' vươn tầm: [Bài 6] Nuôi biển, nối tương lai

Nuôi biển - xu thế tất yếu của thời đại

Tháng 6/2025, báo cáo mới nhất của Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên hợp quốc (FAO) đã gióng lên hồi chuông cảnh tỉnh: 35,5% quần thể cá biển trên thế giới đang bị khai thác quá mức, chỉ còn 64,5% duy trì ở mức bền vững. Đây là kết quả khảo sát trên 2.570 quần thể cá, với sự tham gia của 650 chuyên gia đến từ 90 quốc gia. Con số ấy khẳng định một sự thật: Biển cả không còn là kho cá vô tận, và nhân loại buộc phải thay đổi cách ứng xử với đại dương.

Khi nguồn lợi tự nhiên dần cạn kiệt, xu thế toàn cầu đang chuyển dịch mạnh từ khai thác sang nuôi biển công nghiệp hóa, quy mô lớn, tiến ra xa bờ, ứng dụng công nghệ quản lý dịch bệnh và truy xuất nguồn gốc. Nhiều quốc gia coi đây là hướng đi chiến lược để vừa đảm bảo an ninh lương thực, vừa giảm áp lực lên hệ sinh thái biển. Việt Nam, với lợi thế hơn 3.260 km bờ biển và vùng đặc quyền kinh tế rộng hơn 1 triệu km², có nhiều tiềm năng, lợi thế để phát huy xu thế này.

Trung ương đã ban hành Nghị quyết số 36-NQ/TW ngày 22/10/2018 về Chiến lược phát triển bền vững kinh tế biển Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045. Để thể chế hóa Nghị quyết, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Chiến lược phát triển thủy sản Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 và Đề án phát triển nuôi trồng thủy sản trên biển (gọi tắt là nuôi biển) đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045.

Mục tiêu chung của Đề án là phát triển nuôi biển trở thành một ngành sản xuất hàng hóa quy mô lớn, công nghiệp, đồng bộ, an toàn, hiệu quả, bền vững và bảo vệ môi trường sinh thái; tạo ra sản phẩm có thương hiệu, đáp ứng nhu cầu của thị trường trong nước và xuất khẩu; giải quyết việc làm, cải thiện điều kiện kinh tế xã hội và nâng cao thụ nhập cho cộng đồng cư dân ven biển; góp phần tham gia bảo vệ an ninh, quốc phòng vùng biển đảo của Tổ quốc.

Mục tiêu từ nay đến năm 2025, diện tích nuôi biển đạt 280.000 ha với 10 triệu m3 lồng nuôi và sản lượng khoảng 850.000 tấn, xuất khẩu đạt từ 0,8-1 tỷ USD. Đến năm 2030, diện tích nuôi biển đạt 300.000 ha với 12 triệu m3 lồng nuôi và sản lượng 1,45 triệu tấn, xuất khẩu từ 1,8-2 tỷ USD.

Những con số ấy không chỉ mang tính kinh tế. Đó là thông điệp về một lựa chọn phát triển bền vững: Nuôi biển để nuôi sống hôm nay, nhưng đồng thời gìn giữ nguồn lợi và môi trường cho thế hệ mai sau.

Để người nuôi gắn chặt với biển

Để nuôi biển thật sự trở thành ngành sản xuất hàng hóa quy mô lớn, điều kiện tiên quyết là hành lang pháp lý ổn định và đồng bộ. PGS.TS. Nguyễn Hữu Dũng, Chủ tịch Hiệp hội Nuôi biển Việt Nam, khẳng định: “Cốt lõi vẫn là neo pháp chế để người nuôi gắn chặt với biển”. Khi bà con được giao quyền sử dụng khu vực biển lâu dài, khi có tiêu chuẩn, quy chuẩn rõ ràng, họ mới yên tâm đầu tư lớn, ứng dụng công nghệ hiện đại để chống chọi với biến đổi khí hậu, bão gió và dịch bệnh.

Thực tế hiện nay, người nuôi biển đang phải đối mặt với nhiều rào cản. Vốn vay ngân hàng khó tiếp cận, trong khi phí thuê mặt nước còn khá cao, 7,5 triệu đồng/ha/năm. Điều này khiến không ít hộ nuôi chịu áp lực lớn. Cần nhớ rằng, ngoài giá trị kinh tế, nhiều đối tượng nuôi như hàu, ngao còn góp phần làm sạch môi trường biển. Nếu chính sách chưa điều chỉnh kịp thời, người nuôi sẽ khó mở rộng quy mô, đồng nghĩa với việc bỏ lỡ cơ hội phát triển xanh.

Từ góc độ doanh nghiệp, bà Nguyễn Thị Hải Bình, Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần Tập đoàn STP (STP Group), thẳng thắn nói: “Điều mà chúng tôi mong đợi nhất trong thời gian tới, là sự triển khai thực thi thật sự đồng bộ và quyết liệt từ Trung ương đến địa phương”.

Cụ thể, là có cơ chế tín dụng ưu đãi riêng biệt cho nuôi biển công nghệ cao, tương tự như cơ chế cho nông nghiệp công nghệ cao trên đất liền. Thiết lập một quy trình đầu tư “một cửa liên thông”, giúp rút ngắn thời gian cấp phép vùng nuôi, thủ tục môi trường và đầu tư hạ tầng biển. Ban hành các bộ tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật quốc gia cho mô hình nuôi biển hiện đại, tạo nền tảng pháp lý để doanh nghiệp có thể huy động vốn và mở rộng quy mô. Khuyến khích hình thành các cụm liên kết nuôi biển, nơi Nhà nước đóng vai trò đầu mối hạ tầng, còn doanh nghiệp tham gia vận hành và tạo giá trị gia tăng.

Ước mơ về một hệ sinh thái biển bền vững

Tổng Giám đốc STP Group cho biết, mục tiêu mà STP theo đuổi là xây dựng một hệ sinh thái nuôi biển gắn với du lịch trải nghiệm bền vững, tạo ra giá trị gia tăng và giá trị tuần hoàn.

Theo bà Bình, ngay từ nội tại doanh nghiệp, STP đã chú trọng tới việc sản xuất từ nhựa HDPE cải tiến, đưa vật liệu tái sinh vào quy trình, đồng thời sử dụng năng lượng tái tạo để khép kín vòng sản xuất... Khi kết hợp cùng các chuỗi và đối tác chiến lược, mô hình này sẽ hình thành một hệ sinh thái “xanh từ gốc, bền vững từ gốc”.

“Chúng tôi có thể đi chậm, nhưng đó là sự chậm rãi chắc chắn, phù hợp với xu thế thời cuộc và đúng với định hướng mà Chính phủ, Nhà nước đang khuyến khích”, bà Bình nhấn mạnh.

Bà Bình cũng cho hay, STP Group đang hợp tác với 21 hợp tác xã tại Vân Đồn, Quảng Ninh để xây dựng một chuỗi khép kín từ vùng nuôi, sơ chế đến xuất khẩu. Việc liên kết này giúp nâng cao năng lực sản xuất, chia sẻ rủi ro và tạo ra lợi thế cạnh tranh theo cụm.

"Chúng tôi tin rằng, tương lai của ngành nuôi biển không nằm ở việc ai sản xuất nhiều hơn, mà ở việc ai xây dựng được chuỗi giá trị bền vững hơn. Và STP Group đang nỗ lực từng ngày để trở thành hình mẫu cho mô hình đó - nơi mà mỗi giá trị tạo ra không chỉ lợi nhuận, mà còn là đóng góp cho đại dương xanh và một nền kinh tế dài hạn”, Tổng Giám đốc STP Group nhấn mạnh.

Ở tầm vĩ mô, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Phùng Đức Tiến đã từng nói: “Phải tăng tốc nuôi biển, thu hút doanh nghiệp có tiềm lực và công nghệ cao để tiến ra xa bờ. Đồng thời, cần nhanh chóng xem xét lại mức phí thuê mặt nước cho phù hợp và ban hành các tiêu chuẩn, quy chuẩn cho nuôi biển”.

Nuôi biển không chỉ dừng lại ở mục tiêu sản lượng hay kim ngạch xuất khẩu. Đằng sau đó là trách nhiệm gìn giữ môi trường, bảo vệ nguồn lợi, tạo sinh kế lâu dài cho cộng đồng ven biển và khẳng định chủ quyền biển đảo quốc gia. Mỗi chiếc lồng nuôi được đầu tư bài bản, mỗi chuỗi giá trị xanh được gây dựng… tất cả đều là những viên gạch xây nên tương lai bền vững.