Tái hiện hành trình 80 năm thoát đói thành nước xuất khẩu nông sản hàng đầu

Triển lãm “80 năm thành tựu kinh tế – xã hội” tái hiện hành trình đầy tự hào của ngành nông nghiệp và môi trường, hai trụ cột đóng góp bền vững vào an ninh lương thực, bảo vệ tài nguyên và phát triển kinh tế quốc gia.

Nhân dịp này, ông Nguyễn Minh Tiến, Giám đốc Trung tâm Xúc tiến thương mại Nông nghiệp (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) đã chia sẻ với phóng viên Báo Nông nghiệp và Môi trường về hành trình đáng tự hào ấy và những kỳ vọng mới trong thời đại xanh và số.

Nơi ngành nông nghiệp và môi trường kể câu chuyện riêng

Thưa ông, ông đánh giá như thế nào về ý nghĩa của triển lãm 80 năm thành tựu kinh tế - xã hội đối với ngành nông nghiệp và môi trường?

Triển lãm "80 năm thành tựu kinh tế - xã hội" là một sự kiện có ý nghĩa đặc biệt, không chỉ với đất nước nói chung mà với ngành nông nghiệp và môi trường nói riêng. Đây là dịp để ngành tái hiện một hành trình đáng tự hào từ những ngày đầu gian khó hậu kháng chiến, trải qua thời kỳ bao cấp, đến đổi mới, hội nhập quốc tế, và chuẩn bị bước vào kỷ nguyên vươn mình của đất nước.

Năm nay cũng tròn 80 năm hình thành và phát triển ngành nông nghiệp và môi trường. Không gian triển lãm không chỉ giới thiệu thành tựu, mà còn kể lại một câu chuyện xuyên suốt: từ những thửa ruộng nhỏ ngày đầu lập nước, đến một Việt Nam nằm trong top các quốc gia xuất khẩu nông sản hàng đầu thế giới. Đó là hành trình của sự kiên cường, sáng tạo và đổi mới không ngừng.

Theo ông, đâu là những dấu mốc đáng nhớ nhất trong hành trình 80 năm ấy?

Chúng tôi chia hành trình của ngành thành 3 chặng lớn:

* 1945 – 1986: Thời kỳ kháng chiến và bao cấp. Nông nghiệp chủ yếu phục vụ nhu cầu trong nước, chi viện cho tiền tuyến. Những phong trào như “Gió Đại Phong”, “Ba đảm đang” là minh chứng cho tinh thần kiên cường vượt khó. Tuy nhiên, đây cũng là giai đoạn chúng ta đối mặt với nạn đói, thiếu hụt lương thực nghiêm trọng. Những khẩu hiệu trên không chỉ khẳng định tinh thần hậu phương vững chắc cho chiến trường, mà còn phần nào phản ánh những khó khăn của sản xuất nông nghiệp thời kỳ này.

* 1986 – 2000: Giai đoạn đổi mới tư duy. Với Chỉ thị 100 và “khoán 10” (Nghị quyết 10), ngành nông nghiệp chuyển sang cơ chế thị trường, tạo bước đột phá mạnh mẽ. Chỉ sau vài năm, Việt Nam từ chỗ thiếu ăn triền miên đã có thể xuất khẩu gạo, một cột mốc lịch sử.

* 2000 – nay: Giai đoạn hội nhập và tái cơ cấu mạnh mẽ. Nông nghiệp Việt đã khẳng định vị thế quốc tế, xuất khẩu các sản phẩm chủ lực như gạo, cà phê, hạt điều, trái cây… Ngành nông nghiệp không còn chỉ là trụ cột an ninh lương thực mà còn là ngành kinh tế tích hợp đa giá trị, kết nối với môi trường, công nghiệp, thương mại và công nghệ.

Trong không gian triển lãm 80 năm nhân dịp Quốc khánh 2/9, trên diện tích 480m², chúng tôi sẽ giới thiệu đầy đủ những đóng góp của ngành nông nghiệp và môi trường, từ sản xuất, phát triển hệ sinh thái xanh, bảo tồn rừng tự nhiên, đến trưng bày hiện vật về tài nguyên khoáng sản, thể hiện toàn diện hành trình chuyển mình và phát triển của ngành trong suốt 80 năm qua.

Không gian triển lãm – một câu chuyện sống động, giàu cảm xúc

Trung tâm Xúc tiến thương mại Nông nghiệp đã chuẩn bị như thế nào để mang đến một triển lãm hiệu quả, thu hút công chúng?

Có thể nói, sự kiện triển lãm “80 năm thành tựu kinh tế – xã hội” lần này mang tầm vóc quốc tế, nơi chúng tôi muốn mang đến cho công chúng một không gian vừa giàu giá trị thông tin, hình ảnh vừa tràn đầy cảm xúc. Lần đầu tiên, chúng ta tham gia triển lãm trong một không gian thực sự choáng ngợp với hơn 104 nghìn m2 tại tòa Kim Quy. Tại đây, khách tham quan sẽ thấy rõ những dấu ấn và đóng góp to lớn của ngành nông nghiệp và môi trường trong suốt hành trình 80 năm độc lập - tự do - hạnh phúc của đất nước.

Như chúng ta thấy được rằng, nông nghiệp không còn chỉ dừng lại ở sản xuất, mà đã vươn lên thành nền kinh tế đa giá trị, kết hợp chặt chẽ với môi trường, công thương và khoa học công nghệ. Toàn bộ không gian triển lãm được thiết kế với 90% vật liệu tái chế, thân thiện môi trường như tre, lúa, sen… vừa tạo màu xanh đặc trưng, vừa mang yếu tố phát triển bền vững.

Với nông nghiệp và khoa công nghệ, thành tựu liên ngành được thấy rõ từ thay đổi cơ chế chính sách. Khách tham quan sẽ thấy rõ sự chuyển mình của khoa học công nghệ trong nông nghiệp, từ những công cụ thô sơ giai đoạn 1945 - 1988, đến nông nghiệp chính xác với cảm biến thông minh, và máy bay không người lái ngày nay.

Ngoài ra, triển lãm còn nhấn mạng mối liên kết giữa nông nghiệp và công thương. Nông sản Việt không chỉ đảm bảo an ninh lương thực cho hơn 100 triệu dân, mà còn đóng góp mạnh mẽ cho xuất khẩu. Năm 2024, chúng ta xuất siêu hơn 10 tỷ USD; chỉ trong 7 tháng đầu năm nay, xuất khẩu nông - lâm - thủy sản (NLTS) đã tăng 14,7%, bất chấp biến động địa chính trị và xu hướng bảo hộ của nhiều quốc gia.

Mục tiêu cuối năm 2025 đưa kim ngạch xuất khẩu NLTS lên 65 tỷ USD sẽ là một cột mốc mới. Thành quả này sẽ cần sự phối hợp chặt chẽ giữa Chính phủ, các Bộ, ngành trong công tác đàm phán, mở cửa thị trường và giữ vững vị thế giá trị nông sản Việt Nam. Như vậy, thành tựu liên ngành cũng sẽ là một điểm nhấn không thể bỏ qua.

Ông có thể "bật mí" một số những sản phẩm của các doanh nghiệp, hợp tác xã tiêu biểu sẽ có mặt trong triển lãm 80 năm lần này?

Tại triển lãm lần này, chúng tôi đặt mục tiêu lựa chọn và giới thiệu những sản phẩm tiêu biểu nhất của ngành nông nghiệp, thay vì chỉ tập trung một số doanh nghiệp riêng lẻ. Trong từng lĩnh vực như trồng trọt, chăn nuôi, thủy sản, sẽ có những gian trưng bày phản ánh rõ thành tựu nổi bật của ngành, đảm bảo tính đa dạng và bao quát.

Không gian triển lãm của ngành nông nghiệp và môi trường cũng sẽ thể hiện sinh động câu chuyện phát triển của chuỗi giá trị, giới thiệu các sản vật mang bản sắc vùng miền Việt Nam. Triển lãm sẽ luân phiên các chủ đề: có ngày giới thiệu hệ sinh thái và các sản phẩm từ lúa gạo; ngày khác dành cho thủy sản, với cá ngừ đại dương tươi của Bình Định; hay trải nghiệm cà phê, trà, và các loại hạt xuất khẩu như điều, mắc ca…

Một điểm nhấn độc đáo khác, khu trưng bày 28 cây cà phê đang vào mùa chín đỏ được chúng tôi phối hợp tổ chức cùng Hiệp hội Cà phê - Ca cao Việt Nam. Đây không chỉ là hình ảnh ấn tượng mà còn khẳng định thế mạnh xuất khẩu cà phê của Việt Nam, đặc biệt khi 7 tháng đầu năm nay, kim ngạch xuất khẩu đạt kỷ lục 6 tỷ đô la mỹ, tăng 65% so với cùng kỳ. Chúng tôi muốn thay đổi quan niệm cũ về chất lượng cà phê Việt Nam, giới thiệu những dòng cà phê sinh thái, cà phê đặc sản như từ vùng Khe Sanh (Quảng Trị cũ).

Triển lãm cũng quy tụ những nghệ nhân: người rang, pha chế cà phê, nghệ nhân trà, người làm chả rươi, hay chế biến ẩm thực vùng miền, tạo cơ hội để khách tham quan vừa xem, vừa thưởng thức. Khách tham quan sẽ được trải nghiệm các mô hình sản xuất sinh thái như “trên lúa - dưới rươi”, tận mắt quan sát rươi sống và hiểu rõ mối liên kết hài hòa giữa canh tác lúa với nuôi thủy sinh, mang lại giá trị gia tăng và phát triển hài hòa với thiên nhiên.

Theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, triển lãm hướng tới ba mục tiêu: tái hiện thành tựu và quá trình phát triển của các ngành kinh tế; tăng tính trải nghiệm và thụ hưởng của khách tham quan; và quảng bá hình ảnh đất nước. Ngành nông nghiệp, với lợi thế về sản phẩm phong phú, có thể đáp ứng tốt cả ba mục tiêu này.

Tới với triển lãm, người dân có cơ hội khám phá sự đa dạng của hơn 16.000 sản phẩm OCOP địa phương, tiếp cận xu hướng tiêu dùng giàu dinh dưỡng, thân thiện môi trường. Thông điệp “Bốn Tốt” mà chúng tôi mong muốn lan tỏa hướng đến những giá trị lấy người tiêu dùng làm trung tâm.

Cơ hội kết nối của ngành, khai phá thị trường nội địa và toàn cầu phát triển bền vững

Triển lãm sẽ hứa hẹn mở ra cơ hội nào cho các doanh nghiệp và mô hình sản xuất kết nối, quảng bá hình ảnh, thưa ông?

Tôi xin chia sẻ một cách gần gũi hơn về triển lãm “80 năm thành tựu kinh tế - xã hội”. Trước đây, triển lãm chủ yếu để giới thiệu, tái hiện hữu hình những thành tựu, nhưng khách tham quan chỉ “nhìn” thấy mà chưa được thực sự “chạm” và “cảm”. Tới đây, chúng tôi kỳ vọng khách tham quan phải được trải nghiệm đầy đủ theo 5 giác quan- từ nhìn, nghe, ngửi, nếm đến chạm.

Chúng tôi sẽ phối hợp cùng các doanh nghiệp để trưng bày, chế biến và cho khách thưởng thức ngay tại chỗ. Sẽ có những mô hình thú vị như gạo Séng Cù nghe nhạc, hay không gian trưng bày vừa thơm hương lúa mới vừa vang tiếng cối xay gạo. Tất cả để người dân thấy rằng nông nghiệp Việt Nam không chỉ là sản xuất, mà còn là tinh hoa và cảm xúc.

Điều này cũng giúp doanh nghiệp nhìn nhận lại thị trường trong nước. Nhiều năm qua, các doanh nghiệp lớn tập trung vào xuất khẩu với các đơn hàng lớn, mà chưa khai thác hết tiềm năng của thị trường 100 triệu dân Việt Nam có sức mua và nhu cầu ngày càng tăng, tiềm năng sánh ngang các quốc gia trong khu vực.

Bên cạnh trải nghiệm trực tiếp, chúng tôi tổ chức các diễn đàn kết nối về “nông nghiệp xanh” và “nông nghiệp số” để cung cấp thông tin đầy đủ hơn cho người tiêu dùng về chất lượng, nguồn gốc, an toàn và giá trị dinh dưỡng của sản phẩm. Chúng tôi muốn phá bỏ tâm lý e dè của một bộ phận người tiêu dùng vốn chưa thật sự tin tưởng vào nông sản nội địa, để họ sẵn sàng và tự hào chọn mua hàng Việt.

Đặc biệt, trong thời đại thương mại điện tử, chúng tôi sẽ tận dụng nền tảng mạng xã hội để livestream giới thiệu 9 nhóm sản phẩm chủ lực: gạo, thủy sản, cà phê, trà, trái cây… Nhờ vậy, không chỉ vài chục nghìn khách đến trực tiếp mới được trải nghiệm tại triển lãm hàng ngày, mà hàng triệu người ở xa mọi miền Tổ quốc cũng có thể “tham quan online”, nhìn thấy tận mắt những sản phẩm tinh túy nhất của quốc gia, và thậm chí mua ngay tại chỗ. Cùng với đó, lần đầu tiên chúng tôi cũng xây dựng không gian triển lãm ảo 3D để tăng cường tính tương tác và trải nghiệm của khách thăm quan trực tiếp cũng như trực tuyến.

Đúng như chỉ đạo của Thủ tướng, triển lãm lần này không chỉ vì mục đích giới thiệu, mà còn mở ra cơ hội kinh doanh, cơ hội kết nối, và hơn hết là nơi để người Việt được tự hào và tận hưởng thành quả lao động của chính mình.

Lời cuối, ông nhìn nhận ra sao về tầm nhìn của ngành nông nghiệp và môi trường trong xu thế chuyển đổi xanh, phát triển kinh tế tuần hoàn của đất nước?

Trong những năm gần đây, định hướng của Đảng và Nhà nước đối với ngành nông nghiệp, nông thôn đã có sự thay đổi rõ rệt. Việc hợp nhất quản lý nông nghiệp với lĩnh vực môi trường đã tạo ra một xu thế phát triển mới, không chỉ chú trọng vào sản xuất đơn thuần mà còn hướng tới việc tạo ra giá trị có tính bền vững và phổ quát.

Trước đây, khi nói đến nông nghiệp, chúng ta thường chỉ quan tâm đến sản lượng, năng suất và đóng góp vào bảo vệ môi trường ở mức độ nhất định. Nay, với cách tiếp cận tích hợp, mục tiêu là phát triển cả kinh tế lẫn môi trường một cách song hành, hài hòa và lâu dài.

Điều quan trọng, phát triển bền vững trong nông nghiệp và môi trường không để chạy “theo xu hướng” mà phải xem là con đường tất yếu. Hiện nay, các chính sách tiềm năng về thị trường carbon, giảm phát thải và hỗ trợ sản xuất xanh đang mở đường để người dân vừa bán được nông sản, vừa thu được thêm lợi ích kinh tế từ đóng góp vào bảo vệ môi trường. Đây thực sự là điểm nhấn mà chúng ta mong muốn thể hiện tại triển lãm.

Lô gạo thí điểm “Gạo Việt xanh - phát thải thấp” xuất sang Nhật đã thành công, chứng minh rằng người tiêu dùng sẵn sàng trả giá cao hơn cho sản phẩm gắn với trách nhiệm môi trường. Ngoài ra, các mô hình canh tác kết hợp như tôm – lúa, lúa – rươi cùng ứng dụng công nghệ cao, cảm biến thông minh đang giúp nâng cao năng suất và giảm tác động tới hệ sinh thái.

Sự kết hợp giữa nông nghiệp và môi trường vì thế sẽ không chỉ là sự “chung mái nhà” thuần tuý về mặt tổ chức, mà là mối gắn kết chặt chẽ trong thực tiễn sản xuất và kinh doanh, mang tới những dư địa tăng trưởng mới cho cả lĩnh vực nông nghiệp và môi trường.

Thành công của các chương trình như OCOP (Mỗi xã một sản phẩm) cũng cho thấy tầm quan trọng của việc gắn kết sản xuất nông nghiệp với bảo tồn văn hóa và bảo vệ môi trường. Khi mỗi sản phẩm không chỉ mang giá trị kinh tế mà còn phản ánh bản sắc và sự bền vững, để mà không phải ngẫu nhiên, Việt Nam, một quốc gia nông nghiệp được cộng đồng quốc tế ghi nhận và sẵn sàng hợp tác.

Có thể nói, con đường phía trước của ngành nông nghiệp và môi trường Việt Nam hứa hẹn nhiều cơ hội mới: phát triển kinh tế song hành với bảo vệ môi trường, khai thác tối đa giá trị gia tăng từ các yếu tố xanh và bền vững. Tôi đặt niềm tin vào các mục tiêu chiến lược giúp người dân, doanh nghiệp và đất nước cùng hưởng lợi.

Xin trân trọng cảm ơn ông!