Đến Bình Liêu (Quảng Ninh), từ khoảng tháng 3 đến tháng 12, du khách sẽ thấy bạt ngàn cây dong riềng trồng trên những thửa nương, rẫy, ruộng bậc thang. Khi những nương lúa chín vàng thu hoạch xong, cũng là lúc bà con đồng bào các dân tộc huyện vùng cao nơi đây bắt tay vào thu hoạch củ dong riềng - nguyên liệu chính để sản xuất miến dong Bình Liêu.
Cây dong riềng phát triển tốt nhờ khí hậu và thổ nhưỡng Bình Liêu. Ảnh: Cường Vũ.
Do hợp khí hậu thổ nhưỡng, củ dong riềng trồng tại Bình Liêu cho chất lượng khá tốt, ít xơ, nhiều bột, vị ngọt dịu, thơm nhẹ. Để củ dong riềng đảm bảo chất lượng và vệ sinh an toàn thực phẩm, từ nhiều năm nay, người dân ở Bình Liêu đều trồng dong riềng theo hướng hữu cơ.
Tinh hoa từ đất và nước khe đầu nguồn
Câu chuyện của anh Trần Văn Hoàng (SN 1989), người Sán Chỉ thôn Húc Động, xã Bình Liêu, là một minh chứng sống động về hành trình thoát nghèo bằng nội lực, sự mạnh dạn đổi mới và tinh thần liên kết cộng đồng.
Phơi bánh miến dưới ánh nắng mặt trời. Ảnh: Cường Vũ.
Năm 2016, từ một xưởng miến dong ban đầu với 200 triệu đồng vay mượn, Hoàng đã xây dựng thành Hợp tác xã Nông, lâm nghiệp và dịch vụ Húc Động, tạo mặt bằng, lắp đặt thiết bị sản xuất miến dong. Hợp tác xã tạo việc làm thường xuyên cho khoảng 20 lao động người Sán Chỉ, với mức thu nhập ổn định trên 10 triệu đồng/tháng. Điều quan trọng hơn là mô hình này đã kéo theo một phong trào trồng dong riềng quy mô khoảng 10 ha, giúp hàng chục hộ dân có đầu ra ổn định, nhiều gia đình thoát nghèo bền vững.
Anh Hoàng cho biết, quy trình sản xuất miến dong hiện nay đã áp dụng công nghệ máy móc nhưng điều đặc biệt làm nên thương hiệu miến dong Bình Liêu là nguồn nước khe đầu nguồn. Dong riềng trồng ở vùng đất có nước lạnh, trong, nhiều khoáng chất cho củ trắng, hàm lượng tinh bột cao.
"Nhận thức rất rõ yêu cầu của người tiêu dùng đối với sản phẩm miến dong ngày càng cao, trong quá trình sản xuất, Hợp tác xã đặc biệt coi trọng công tác đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm. Trong một số khâu nhất định vẫn cần phải thực hiện thủ công và phụ thuộc vào môi trường tự nhiên, như việc phơi bánh tráng để phục vụ cắt thành sợi miến", anh Hoàng chia sẻ.
Anh Hoàng kiểm tra bánh miến đang được phơi nắng. Ảnh: Cường Vũ.
Hợp tác xã bố trí không gian phơi bánh tráng tại khu vực rộng, thoáng, đón được gió, ánh sáng mặt trời, giảm tối thiểu lượng bụi phát sinh cũng như sử dụng nguồn nước đảm bảo, dẫn về từ trên đầu nguồn khe núi đã được xử lý lắng lọc trước đó để sản xuất. Hợp tác xã của anh Hoàng chỉ nhập củ dong đã được thẩm định trong quá trình người dân trồng, chăm sóc, thu hoạch, đảm bảo đúng quy trình về thời vụ, liều lượng phân bón, thời gian thu hoạch.
Cùng với đó, Hợp tác xã đa dạng hóa sản phẩm, đóng gói sản phẩm với nhiều khối lượng, kích thước khác nhau, phù hợp với nhu cầu người tiêu dùng. Đặc biệt, anh Hoàng hướng đến phát triển dòng sản phẩm miến nhúng, miến ăn liền, qua đó nâng cao giá trị sản phẩm.
Phơi bánh miến dưới ánh nắng mặt trời. Ảnh: Cường Vũ.
Nhờ sự chỉn chu trong từng công đoạn, sản phẩm của Hợp tác xã Húc Động được nhiều đại lý trong và ngoài tỉnh đặt hàng từ sớm mỗi dịp Tết. Trong xu thế phát triển sản phẩm OCOP, miến dong Bình Liêu đang dần trở thành một trong những "gương mặt" được ưu tiên quảng bá tại hội chợ, sự kiện xúc tiến thương mại của địa phương. Năm 2025, xã Bình Liêu tổ chức Hội chợ thương mại hàng tiêu dùng tại Quảng trường 25/12, với sự tham gia của 5 đơn vị OCOP, 6 gian hàng, tập trung giới thiệu các sản phẩm nông nghiệp đặc sản, trong đó có miến dong.
Sợi miến dong Bình Liêu có phần thô, to nhưng lại có độ dai, giòn, vị ngọt, bùi của củ dong già lấy đủ tinh chất từ thổ nhưỡng, khí hậu vùng đất biên cương. Ảnh: Cường Vũ.
Kết quả đến cuối năm 2025, xã Bình Liêu không còn hộ nghèo, không còn hộ cận nghèo theo cả chuẩn quốc gia và chuẩn tỉnh Quảng Ninh. Trong bức tranh ấy, nghề miến dong Húc Động chính là "đầu kéo": cho bà con đất trồng, cho cây trồng đầu ra ổn định, cho lao động việc làm tại chỗ. Khi thu nhập từ dong riềng, từ tiền công làm tại xưởng cộng lại, nhiều gia đình đã bước ra khỏi danh sách nghèo, tiến dần lên nhóm "trung bình khá" bằng sức mình.
Động lực vươn mình ra thị trường quốc tế
Trao đổi với phóng viên, bà Nguyễn Thị Tuyết Hạnh, Chủ tịch Hội nông dân tỉnh Quảng Ninh, nguyên là Bí thư huyện Bình Liêu, chia sẻ: "Miến dong Bình Liêu không chỉ là sản phẩm mang giá trị kinh tế, mà còn là kết tinh văn hóa và bản sắc vùng cao của Quảng Ninh. Việc sản phẩm được công nhận ở cấp quốc gia là minh chứng rõ nét cho hướng đi đúng đắn trong phát triển kinh tế nông thôn gắn với gìn giữ giá trị truyền thống. Các ngành chức năng tỉnh sẽ tiếp tục đồng hành, hỗ trợ doanh nghiệp trong công tác quảng bá, mở rộng thị trường và phát triển vùng nguyên liệu ổn định, bền vững".
Sản phẩm OCOP miến dong Bình Liêu luôn được bày bán tại các kỳ Hội chợ trong tỉnh. Ảnh: Cường Vũ.
Thời gian qua, xã Bình Liêu đã chủ động triển khai nhiều giải pháp đồng bộ để hỗ trợ doanh nghiệp, hợp tác xã và hộ sản xuất kinh doanh phát triển sản phẩm miến dong, từ hỗ trợ nâng cấp nhà xưởng, máy móc, xúc tiến thương mại đến bảo hộ nhãn hiệu.
Ông Vũ Duy Văn, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Quảng Ninh thông tin: "Sản phẩm miến dong Bình Liêu hiện đang giữ hạng OCOP 5 sao và là tiêu biểu cấp quốc gia năm 2025. Chúng tôi đang phối hợp chặt chẽ với doanh nghiệp để mở rộng diện tích trồng dong riềng, hướng đến quy mô sản xuất hàng hóa lớn, ứng dụng công nghệ cao, đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm và phát triển theo hướng xanh, bền vững".
Sản phẩm miến dong Bình Liêu. Ảnh: Cường Vũ.
Ngoài ra, tỉnh Quảng Ninh cũng như các ngành liên quan đã tổ chức nhiều lớp tập huấn cho các cơ sở sản xuất về thị trường, marketing, liên kết tiêu thụ sản phẩm, hỗ trợ vay vốn ưu đãi phục vụ chế biến và phát triển sản phẩm OCOP. Nhờ vậy, không chỉ miến dong mà nhiều sản phẩm nông nghiệp của tỉnh cũng từng bước có chỗ đứng trên thị trường.
Với việc được công nhận là sản phẩm công nghiệp nông thôn tiêu biểu cấp quốc gia năm 2025, miến dong Bình Liêu được kỳ vọng sẽ ngày càng khẳng định thương hiệu trên thị trường nội địa và mở rộng xuất khẩu sang các thị trường tiềm năng như Hàn Quốc, Nhật Bản, châu Âu. Đây là cơ hội lớn để sản phẩm truyền thống vùng cao Quảng Ninh vươn mình trở thành sản phẩm quốc tế, vừa mang lại giá trị kinh tế, vừa góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa địa phương.
Vùng Húc Động đến nay đã có trên 10 ha dong riềng được bà con liên kết trồng. Mỗi năm, xưởng thu mua trên 400 tấn củ, vừa đảm bảo sản xuất, vừa tạo thu nhập ổn định cho hàng chục hộ dân.
