Quảng Ninh là vùng đất lưu giữ nhiều nghề truyền thống mang đậm dấu ấn văn hóa như gốm sứ ở Đông Triều, Móng Cái; nuôi cấy ngọc trai ở Vân Đồn; điêu khắc than đá ở Hạ Long, Cẩm Phả; đan ngư cụ Hưng Học; đóng tàu Hà An; cùng các sản phẩm OCOP như miến dong Bình Liêu, mắm sá sùng Vân Đồn, nem chua Quảng Yên… Mỗi nghề vừa tạo sinh kế, vừa giữ hồn văn hóa đất mỏ.
Kim ngạch xuất nhập khẩu hàng thủ công mỹ nghệ của Quảng Ninh năm 2023 đạt gần 8.160 tỷ đồng, con số cho thấy giá trị kinh tế không hề nhỏ của một ngành tưởng chừng “cũ kỹ”. Song thực tế lại chưa tương xứng với tiềm năng.
Nghề làm miến dong truyền thống ở Bình Liêu. Ảnh: Nguyễn Thành.
Nhiều làng nghề vận hành nhỏ lẻ, sản xuất theo hộ gia đình, thiếu liên kết chuỗi, lực lượng lao động kế nghiệp mỏng, hạ tầng nghề xuống cấp, chính sách hỗ trợ chưa đủ mạnh. Dù đã có một số cơ sở, doanh nghiệp chủ động tìm hướng đi mới, nhưng mặt bằng chung vẫn đang loay hoay giữa bảo tồn và phát triển.
Trước bối cảnh ấy, ngày 30/10/2023, Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh ban hành Nghị quyết số 17-NQ/TU về “xây dựng và phát huy giá trị văn hóa, con người Quảng Ninh trở thành nguồn lực nội sinh cho phát triển”.
Nghị quyết xác định rõ văn hóa và con người không chỉ là nền tảng, mà phải trở thành động lực phát triển kinh tế - xã hội. Một trong những mục tiêu đến năm 2030 là xây dựng đề án phát triển làng nghề truyền thống gắn với sản phẩm văn hóa - du lịch; "đánh thức" nét tinh hoa từ các làng nghề truyền thống. Đồng thời, nâng tầm chương trình OCOP theo hướng chuyên nghiệp, thị trường và quốc tế hóa.
Tại Quảng Ninh, từ việc triển khai thực hiện chương trình OCOP gắn với xây dựng nông thôn mới trong hơn 10 năm qua, đã góp phần hồi sinh, tạo sức sống mới cho nghề truyền thống. Từ đó, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn, tạo công ăn việc làm, thu nhập cho lao động địa phương.
Sản phẩm làng nghề trở nên đa dạng, mẫu mã đẹp, chất lượng tốt, một số có thế mạnh cạnh tranh trên thị trường như miến dong Bình Liêu, mắm sá sùng Vân Đồn, nem chua Quảng Yên, gốm sứ mỹ nghệ Đông Triều... Từ chủ trương đến thực tế, một số làng nghề không còn bó mình trong khuôn khổ sản xuất, mà chủ động kết nối với du lịch, tạo không gian trải nghiệm cho du khách.
Ông Trần Văn Hoàng, Giám đốc Hợp tác xã Nông lâm nghiệp và Dịch vụ Húc Động (xã Bình Liêu) chia sẻ: “Cùng với tham gia vào chương trình OCOP, phát triển sản phẩm miến dong với quy mô lớn, chúng tôi cũng chuẩn bị các điều kiện để đón du khách đến tham quan, trải nghiệm quy trình làm miến tại xưởng… Tôi tin rằng, mỗi câu chuyện xoay quanh sản phẩm miến dong sẽ tạo nên sự độc đáo, sức hấp dẫn đối với du khách”.
Nghệ nhân Nguyễn Tuấn Quyết (phường Hạ Long) biến những hòn than đá thành tác phẩm nghệ thuật. Ảnh: Nguyễn Thành.
Tại phường Hạ Long, nghề điêu khắc than đá không chỉ mang lại sản phẩm độc đáo mà còn là nơi du khách được tìm hiểu quá trình chế tác của những người nghệ nhân nơi đây. Nhiều du khách không khỏi bất ngờ khi những hòn than đá xấu xí, dưới bàn tay tài hoa của nghệ nhân đã được “thổi hồn”, trở nên tinh xảo, đẹp mắt.
Theo nghệ nhân than đá Nguyễn Tuấn Quyết, để biến than đá thành các sản phẩm điều khắc mỹ nghệ phục vụ du khách cần sự sáng tạo, thích nghi và hơn hết là sự kiên trì, đam mê với nghề. “Những năm 1995-1998, khi du lịch Quảng Ninh trên đà phát triển mạnh mẽ, tôi bắt đầu có ý tưởng chế tác than đá thành các sản phẩm mỹ nghệ phục vụ du lịch”, ông Quyết chia sẻ.
Trải qua thăng trầm, sản phẩm điêu khắc than đá chứa đựng giá trị khác biệt, mang đậm những nét tinh hoa và bản sắc riêng biệt, trở thành món quà kỷ niệm ấn tượng cho du khách khi đến với Quảng Ninh.
Theo định hướng của tỉnh, giai đoạn tới Quảng Ninh sẽ xây dựng cơ sở dữ liệu làng nghề, đầu tư hạ tầng, đào tạo truyền nghề, khuyến khích doanh nghiệp và hợp tác xã tham gia chuỗi giá trị. Đồng thời, phát triển du lịch trải nghiệm làng nghề tiêu biểu. Những việc làm đó không chỉ giúp nghề sống lại, mà còn tạo công ăn việc làm, nâng cao thu nhập cho người dân.
Xa hơn, Nghị quyết 17 không chỉ bảo tồn văn hóa mà hướng đến biến văn hóa thành tài sản, thành nguồn lực nội sinh, góp phần đáng kể trong phát triển kinh tế của "đất mỏ" Quảng Ninh.
