Kiểm định khí thải xe máy: Lộ trình dần dần, tránh gây sốc cho người dân

Tại tọa đàm về kiểm định khí thải xe cơ giới và giải pháp chống ô nhiễm không khí do Báo Đại biểu Nhân dân tổ chức ngày 25/11, ông Trương Mạnh Tuấn, Phó Trưởng phòng Quản lý chất lượng môi trường (Cục Môi trường, Bộ NN-MT) cho biết, dự thảo quy định về lộ trình áp dụng quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về khí thải lần này tập trung vào hai nhóm phương tiện phổ biến nhất: xe mô tô và xe gắn máy, ngoại trừ các loại phương tiện đặc thù. Đây là nhóm phương tiện chiếm tỷ lệ lớn trong giao thông đô thị và tác động trực tiếp đến chất lượng không khí.

Chính vì vậy, theo ông Tuấn, Bộ NN-MT đang hoàn thiện quy chuẩn kiểm soát khí thải mới gồm bốn mức, được thiết kế tăng dần để tạo quá trình chuyển đổi từng bước, tránh việc loại bỏ đột ngột các phương tiện chạy xăng đang lưu hành.

Tiếp đó, lộ trình áp dụng cũng được xây dựng rõ ràng, bắt đầu từ Hà Nội và TP Hồ Chí Minh vào ngày 1/7/2027; các đô thị trực thuộc Trung ương từ 1/7/2028; và các địa phương còn lại triển khai muộn hơn. Sau thời điểm áp dụng, người dân vẫn có 18 tháng chuyển tiếp để làm quen và trong giai đoạn này chưa áp dụng xử phạt.

Ở góc độ khoa học môi trường, GS.TS Hoàng Xuân Cơ, Trưởng Ban Khoa học (Hội Kinh tế Môi trường Việt Nam) nhấn mạnh rằng, điều quan trọng là “phải xác định kiểm định để làm gì”. Theo ông Cơ, dữ liệu kiểm định cần được lưu trữ bài bản nhằm đánh giá mức phát thải, đo lường hiệu quả giảm ô nhiễm và làm căn cứ điều chỉnh chính sách. Bên cạnh đó, sự phối hợp giữa các cơ quan cũng phải được xác định rõ ràng, trong đó vai trò và trách nhiệm từng đơn vị là yếu tố quyết định hiệu quả triển khai.

Với góc nhìn này, GS.TS Nguyễn Hữu Dũng, Viện trưởng Viện Môi trường đô thị và Công nghiệp Việt Nam, cho rằng nếu Hà Nội và TP Hồ Chí Minh muốn cải thiện chất lượng không khí thì cần từng bước hạn chế số lượng xe cơ giới. GS.TS Nguyễn Hữu Dũng dẫn chứng, hiện cả nước có hơn 70 triệu xe máy. Đây là một con số rất lớn cho hạ tầng đô thị. Tuy nhiên, theo ông Dũng, không thể yêu cầu người dân bỏ ngay xe cũ bởi đây là phương tiện mưu sinh của hàng triệu lao động tự do. Do đó, cùng với lộ trình kiểm định, Nhà nước cần đồng thời tăng năng lực vận tải công cộng để tạo lựa chọn thay thế cho người dân.

Đồng quan điểm này, ông Phạm Văn Hòa, đại biểu Quốc hội tỉnh Đồng Tháp cho rằng, Việt Nam là một trong những quốc gia có tỷ lệ người sử dụng xe máy lớn nhất thế giới, thậm chí “nhiều gia đình có ba người thì cả ba đều dùng xe máy”. Vì vậy, mọi chính sách liên quan tới kiểm định, thu hồi hay thay thế đều phải cân nhắc kỹ lưỡng.

Theo ông Hòa, kiểm định xe cũ là cần thiết để phân loại và có phương án xử lý phù hợp, nhưng quá trình triển khai phải tính đến thực tế rằng người dân vẫn cần phương tiện để di chuyển hằng ngày, nhất là trong bối cảnh Hà Nội đang chuẩn bị áp dụng biện pháp hạn chế xe xăng tại một số khu vực trung tâm.

Ông Tạ Đình Thi, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội cho biết, kết quả giám sát chuyên đề trình tại Kỳ họp thứ 10 đã chỉ ra rằng ô nhiễm không khí - đặc biệt tại Hà Nội và TP Hồ Chí Minh đang ở mức đáng báo động. Vì vậy, việc xây dựng lộ trình kiểm soát khí thải cho toàn bộ phương tiện giao thông đường bộ là cần thiết và cấp bách.

Theo ông Thi, Chính phủ đã ban hành Kế hoạch hành động quốc gia về quản lý chất lượng không khí giai đoạn 2026 - 2030, đặt mục tiêu đến năm 2030, toàn bộ phương tiện giao thông phải được kiểm soát khí thải theo quy chuẩn quốc gia. Để đạt được mục tiêu này, chính sách phải dựa trên ba trụ cột gồm tiêu chuẩn - quy chuẩn khả thi, hạ tầng kiểm định hiện đại và cơ chế giám sát - xử phạt hiệu quả, trong đó có ứng dụng trí tuệ nhân tạo.

Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội nhấn mạnh lộ trình phải được triển khai có trọng tâm, ưu tiên các đô thị lớn đang chịu áp lực ô nhiễm nặng, nhưng tuyệt đối không được gây đột biến, bảo đảm hài hòa giữa mục tiêu bảo vệ môi trường và sức chịu đựng của người dân.