Khi người ta nhắc đến thuốc lá, phần lớn người ta chỉ nghĩ tới căn bệnh ung thư phổi, những lá phổi đen sì và cái chết của con người. Tuy nhiên, ẩn sau đó, mỗi điếu thuốc còn gây ra những tổn thương âm thầm và sâu sắc cho thiên nhiên.
Từ những cánh rừng xanh bị chặt hạ để nhường chỗ cho cây thuốc lá đến đại dương xanh đầy rẫy vi nhựa từ đầu lọc thuốc lá, tình trạng này khiến thuốc lá không chỉ là một vấn đề y tế cộng đồng, mà còn là một mối nguy sinh thái toàn cầu.
Những “vết thương” từ thuốc lá
Để trồng cây thuốc lá, người ta phải phá rừng, khai hoang và sử dụng một lượng lớn hóa chất như phân bón, thuốc trừ sâu. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), hàng năm có khoảng 200.000 ha rừng bị tàn phá để nhường chỗ cho loại cây độc hại này. Đất đai bạc màu, đa dạng sinh học bị xói mòn, trong khi nước ngầm và sông hồ bị ô nhiễm bởi tồn dư thuốc trừ sâu.
Đáng chú ý, việc sấy khô lá thuốc - một bước quan trọng trong quá trình sản xuất - đòi hỏi lượng lớn nhiên liệu như than hoặc củi. Theo các báo cáo môi trường quốc tế, khoảng 18 tỷ cây xanh bị đốn hạ mỗi năm chỉ để phục vụ cho công nghiệp sấy thuốc lá.
Thuốc lá đang âm thầm phá hủy môi trường, đầu độc hệ sinh thái. Ảnh: Hoàng Hiền.
Không dừng lại ở đó, quá trình sử dụng thuốc lá cũng góp phần tạo ra một lượng lớn chất thải độc hại xả thẳng ra môi trường. Ước tính mỗi năm, khói thuốc và hoạt động tiêu dùng thuốc lá thải ra khoảng 3.000-6.000 tấn formaldehyde, 12.000-47.000 tấn nicotine, cùng với 300-600 triệu kg chất thải độc hại từ các mẩu thuốc lá bị vứt bỏ bừa bãi. Những chất này không chỉ gây ô nhiễm đất, nguồn nước và không khí, mà còn có khả năng ngấm vào chuỗi thức ăn tự nhiên, đe dọa nghiêm trọng đến hệ sinh thái và sức khỏe con người.
Với khoảng 6.000 tỷ điếu thuốc được tiêu thụ mỗi năm, lượng CO₂ từ thuốc lá thải ra tương đương hàng triệu ô tô. Có thể thấy, hút thuốc lá là hành động góp phần không nhỏ vào phát thải khí nhà kính, gia tăng nhiệt độ toàn cầu.
Không những gây tổn hại đến hệ sinh thái và môi trường trên đất liền, thuốc lá cũng gây tổn hại nghiêm trọng đến đại dương. Mỗi năm có khoảng 4,5 nghìn tỷ đầu lọc thuốc lá bị vứt bừa bãi, phần lớn trôi ra sông, biển. Dưới tác động của ánh sáng và nước mặn, chúng phân rã thành vi nhựa, mang theo cả nicotin, kim loại nặng và các chất gây ung thư.
Ghi nhận từ thực tế đã cho thấy, nhiều sinh vật biển như cá, rùa biển, chim biển và thậm chí cá voi đều đã được ghi nhận ăn phải vi nhựa từ đầu lọc thuốc lá. Không chỉ gây tắc nghẽn hệ tiêu hóa, những vi nhựa độc hại này còn đi vào chuỗi thức ăn, đe dọa cả hệ sinh thái biển và sức khỏe con người.
Như vậy có thể thấy, một đầu lọc tuy nhỏ nhưng lại có khả năng đầu độc cả một đại dương rộng lớn trong nhiều năm. Một điếu thuốc nhỏ tưởng chừng vô hại lại có khả năng gây tổn thương lớn tới thiên nhiên.
Không chỉ người hút thuốc bị hại, thuốc lá cũng đang “đầu độc” Trái đất với khói độc từ hàng tỷ điếu thuốc mỗi ngày. Thế giới đang vật lộn với biến đổi khí hậu, nhưng chính những thứ nhỏ ít được để ý này lại đang âm thầm tàn phá Trái đất.
Gắn trách nhiệm môi trường với ngành thuốc lá
Trong bối cảnh biến đổi khí hậu và khủng hoảng rác thải toàn cầu, những hệ lụy từ sản xuất, tiêu dùng và thải bỏ thuốc lá đang âm thầm hủy hoại các hệ sinh thái. Để giải quyết tình trạng này, cần có một cách tiếp cận toàn diện, nơi mỗi cá nhân, cộng đồng và cả hệ thống chính sách cần cùng hành động.
Ở cấp độ cá nhân, điều đầu tiên và quan trọng nhất là thay đổi nhận thức. Nhiều người vẫn cho rằng một điếu thuốc chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe người hút và rộng hơn chỉ là những người xung quanh. Nhưng thực tế, mỗi điếu thuốc còn là một mắt xích trong chuỗi phá rừng, ô nhiễm không khí và rò rỉ vi nhựa ra biển.
Phần lớn người hút thuốc có thói quen vứt đầu lọc bừa bãi. Ảnh: Hoàng Hiền.
Chỉ riêng việc sấy khô lá thuốc đã tương đương với việc hủy diệt hàng loạt cánh rừng để phục vụ cho một thói quen gây nghiện. Nếu mỗi người hiểu được điều đó, việc từ bỏ thuốc lá không chỉ là nỗ lực bảo vệ chính mình mà còn là hành động cụ thể vì môi trường. Việc nâng cao ý thức từ những hành vi tưởng như nhỏ nhặt chính là nền tảng cho một hành tinh xanh.
Ở cấp độ cộng đồng và đô thị, các chiến dịch thu gom đầu lọc, phân loại rác thải thuốc lá, tổ chức ngày làm sạch môi trường có thể là những cách tiếp cận hiệu quả và dễ nhân rộng. Việc lắp đặt các thùng rác chuyên dụng tại điểm công cộng, bãi biển, công viên không chỉ giúp giảm lượng rác thuốc lá thải ra mà còn góp phần nhắc nhở người dân về trách nhiệm của mình.
Về mặt chính sách, đã đến lúc cần nhìn nhận thuốc lá như một trong những nguồn gây ô nhiễm nghiêm trọng. Những biện pháp như đưa cảnh báo môi trường lên bao bì thuốc bên cạnh cảnh báo sức khỏe, áp thuế đối với sản phẩm thuốc lá… là những bước đi cần thiết.
“Thuế thuốc lá được đánh giá là một trong những công cụ hiệu quả nhất để giảm tỷ lệ hút thuốc và hạn chế các tác hại liên quan đến thuốc lá. Thuế thuốc lá không đơn thuần là vấn đề kinh tế mà còn là một giải pháp giúp giảm tiêu dùng thuốc lá, bảo vệ sức khỏe người dân, bảo vệ sức khỏe của Trái đất”, bà Hoàng Tú Anh, Giám đốc Trung tâm Sáng kiến Sức khỏe và Dân số (CCIHP) cho biết.
Một hành tinh xanh sạch không thể tồn tại nếu những đầu lọc vẫn âm thầm đầu độc đất, nước và sinh vật. Bảo vệ Trái đất khỏi thuốc lá không chỉ là trách nhiệm của người hút thuốc - đó là bài toán chính sách, hành vi và lựa chọn tiêu dùng của toàn xã hội. Và câu trả lời cần bắt đầu từ hôm nay, bằng những quyết định cụ thể, mạnh mẽ và bền vững hơn.
