Thiệt hại ngoài sức tưởng tượng
Bão số 13 khiến nhiều người dân phường Sa Huỳnh (Quảng Ngãi) chịu thiệt hại ngoài sức tưởng tượng. Đêm mưa bão, gió gào thét như hung thần dọa nạt. Nước biển dâng cao. Sóng dữ ngoạm vào bãi biển, phá tan hoang nhà cửa, hàng quán, đường sá... Sóng phủ qua kè chắn, tràn vào xóm làng khiến bao người hoảng hốt. Sóng đẩy nước ngược dòng từ biển Sa Huỳnh vào đầm Nước Mặn qua đoạn sông uốn lượn dài hơn cây số.
Đồng muối Sa Huỳnh chìm trong nước sau bão số 13. Ảnh: Thanh Kỳ.
Tàu thuyền neo đậu bị xô đẩy nên va đập, hư hại khá nhiều. Lồng bè nuôi thủy sản thiệt hại nặng khiến bao người điêu đứng. Nước từ đầm Nước Mặn rộng trên 210 ha tràn qua đê bao đồng muối Sa Huỳnh nằm bên cạnh. Nước dâng cao tràn cả lên đường bê tông, làm ngập nhiều nhà dân bên đồng muối.
"Tôi và bà con ở đây luôn theo dõi dự báo về tình hình mưa bão. Cán bộ phường đến vận động người dân chèn chống nhà cửa, kê cao đồ đạc để giảm thiểu thiệt hại. Chính quyền phường di dời dân ở những ngôi nhà không bảo đảm đến nơi an toàn. Điều mọi người không ngờ là triều cường như thế. Hồi giờ chưa có khi nào như vậy cả. Nước tràn qua đê bao gần cả mét, ngập đường bê tông phía bắc đồng muối 5 - 6 tấc. Gia đình tôi bị thiệt hại khoảng 5 tấn muối, mất hơn 10 triệu đồng, chưa kể bạt trải nền ruộng bị nước cuốn rách tả tơi...", ông Nguyễn Thành Út cho biết.
Vợ chồng ông Nguyễn Văn Á cùng nhiều người cặm cụi trên bờ kênh lượm lặt những gì còn sót lại sau khi triều cường tràn vào đồng muối. Họ cuốn tấm bạt rách tả tơi, lượm đoạn dây nhợ, nhặt những thanh tre từng dùng để kê muối... với tiếng thở dài nghe đắng đót cõi lòng.
Trước khi bão vào bờ, vợ chồng ông Á đã chủ động phủ thêm nilon và cột giữ cẩn thận đống muối ước chừng hơn 30 tấn. Sau đêm mưa bão, ông sững sờ khi ra đồng muối. Những đoạn đê to lớn bị xói lở nham nhở bởi triều cường trong bão tố. Vợ chồng ông chạy thẳng đến đống muối của mình và chết lặng. Muối tan chảy bởi ngâm trong nước. Hai vợ chồng vội điện thoại mượn người quen hốt muối vào bao rồi chuyển đến nơi cao hơn. Nhưng chỉ hốt được 95 bao với khối lượng gần 5 tấn, hơn 500 bao (trên 25 tấn muối) tan thành nước.
Những đống muối lớn của ông Lê Lệ (khoảng 80 tấn) tan thành nước, giờ chỉ còn lại những tấm bạt cũ lót bên dưới. Ảnh: Thanh Kỳ.
"Vợ chồng tôi làm 10 ruộng muối kết tinh với tổng diện tích khoảng 500 m2. Vụ vừa rồi thu được gần 900 bao (mỗi bao 50 kg), bán bớt 200 bao để có tiền trang trải cuộc sống. Số còn lại để dành đợi giá tăng thêm mới bán lấy tiền mua sắm Tết. Nhưng ai ngờ...", bà Trần Thị Thiểu - vợ ông Á thở dài.
"Nước tràn vào ban đêm chứ ban ngày bà con sẽ chạy ra cứu muối, rất nguy hiểm. Trước đây từng xảy ra triều cường, mưa lũ nhưng chưa khi nào nước lớn như thế này. Diêm dân chúng tôi luôn đề phòng nhưng không ngờ đến mức ấy. Tôi sống 60 năm ở đây mới thấy lần đầu chú à. Đêm sau bão, triều cường cũng lớn lắm, xói lở thêm một số đoạn đê...", ông Á cho hay.
Ông Nguyễn Mau - Đội trưởng đội sản xuất số 1 (Hợp tác xã muối 1 Sa Huỳnh) cầm sổ ra đồng ghi chép thông tin diêm dân bị thiệt hại để báo cáo cấp trên. Nhiều hộ thiệt hại hàng chục tấn muối thu được sau cả vụ nhọc nhằn. Nhiều nhất là ông Lê Lệ với khoảng 80 tấn muối tan thành nước trong nỗi xót xa.
Vợ chồng ông Lệ canh tác 18 ô muối kết tinh với tổng diện tích khoảng 900 m2 nên sản lượng khá lớn. Khoản tiền ông bà bao năm dành dụm cũng đem ra mua muối tích trữ để chờ giá cao bán kiếm chút đỉnh tiền lời. Vài ngày trước, giá mỗi cân muối 2.200 đồng nhưng ông chưa bán.
"Vợ chồng tôi dự tính gần Tết ngư dân trúng mùa cá cơm muối sẽ lên giá. Bởi muối Sa Huỳnh muối mắm cá cơm rất ngon nên nhiều người mua, cả gần lẫn xa, nhiều năm như vậy rồi. Lúc đó có tiền sắm Tết và cho con cháu ở xa về thăm quê...", ông tâm sự.
Bà Trần Thị Thiểu cuộn tấm bạt lót bên dưới đống muối đã tan thành nước. Ảnh: Thanh Kỳ.
"Nếu tính giá muối mỗi cân 2.200 đồng thì vợ chồng tôi mất khoảng 60 triệu đồng, anh Lệ mất hơn 170 triệu đồng. Đó là số tiền rất lớn đối với người dân nơi đây. Nhiều người thắc mắc giá cao như thế sao chưa bán. Nhưng họ không biết ở đây chỉ làm muối nên chỉ bán dần, để dành chờ giá tăng thêm chứ không dám bán một lần vì sợ tiêu hết tiền thì lấy gì mà sống. Trước giờ giá muối thường lên cao vào dịp Tết nên chúng tôi đợi đến khi đó mới bán để sắm sửa và lo sửa sang ruộng cho vụ sau...", bà Thiểu bộc bạch.
Hơn 4.000 tấn muối tan thành nước
Ông Nguyễn Văn Á chậm rãi kể nỗi nhọc nhằn của diêm dân làm ra muối mặn. Vất vả nhất là việc đắp đê ngăn đầm Nước Mặn và đồng muối Sa Huỳnh. Ngày đông lạnh buốt, họ lội bộ lên dãy núi phía tây chặt thân và lá cây bụi làm bổi, bó thành bó lớn rồi dùng đòn xóc gánh về chất bên đồng.
Khi thủy triều xuống, mọi người ra đồng đắp đê bất kể đêm ngày. Họ đóng cọc xuống bùn, cột những thanh tre làm giằng để giữ bổi rồi gánh đất đổ từng lớp và đầm chặt. Tuyến đê to lớn hoàn thành nhưng không thể xua tan nỗi âu lo của những người dân quê lam lũ. Lũ lớn hay triều cường dâng cao tràn qua gây sạt lở hay vỡ đê khiến bao công sức trôi theo dòng nước dữ. Thế là phải đắp lại. May mắn thì mỗi năm chỉ đắp một lần, xui rủi thì vai ba bận. Lắm lúc triều cường, nước từ đầm tràn qua đê vào đồng hòa tan muối trắng lấp lóa dưới nắng trưa. Mọi người nhìn nhau nén tiếng thở dài xót xa.
Ông Nguyễn Văn Á lượm lặt đoạn dây nhợ và những thanh tre còn sót lại bên đống muối đã tan chảy. Ảnh: Thanh Kỳ.
Lần nọ, máy bay Mỹ ném bom làm vỡ đê, nước tràn vào đồng, bao công sức của diêm dân tan thành nước trong uất hận. "Ông bà kể lại, ngày trước làm muối vất vả lắm, nhất là việc đắp đê. Hơn 40 năm gắn bó với đồng muối, tôi cũng nhiều lần tham gia đắp đê. Sức người có hạn nên đắp đê nhỏ, thường bị thủy triều phá vỡ. Hơn 15 năm trước, Nhà nước đầu tư đắp đê lớn rồi làm đường bê tông lên trên, bà con phấn khởi lắm. Những tuyến kênh mương cũng được đắp khá to. Thế nhưng triều cường lần này làm hư hại nhiều quá. Tiếc lắm...", ông Á tâm sự.
Vợ chồng ông Lê Lệ tiếp nối tổ tiên mưu sinh trên đồng muối. Sau Tết Nguyên Đán, hai ông bà ra đồng sửa bờ, san phẳng nền ruộng, rải cát, nện chặt... trước khi vào vụ sản xuất. Nhiều khi gặp cơn mưa lớn, nước tràn bờ đành phải làm lại từ đầu. Những năm trước, ông Lệ và nhiều người được UBND tỉnh Quảng Ngãi hỗ trợ kinh phí để trải bạt trên nền ruộng nên việc sản xuất thuận lợi hơn.
Mọi người quá đỗi mừng vui khi nhìn những hạt muối trắng tinh trên nền bạt. Năng suất và chất lượng muối cao hơn nên giá bán mỗi cân tăng thêm 200 đồng so với muối sản xuất theo phương pháp truyền thống. Giờ nước lũ cuốn trôi, nhồi cuộn khiến những tấm bạt rách tả tơi như giẻ rách, trông thật thảm hại.
"Sau bão, bà con ra đồng lượm bạt nhưng hư hết rồi. Giờ không biết lấy tiền đâu để mua bạt trải xuống nền ruộng trong vụ tới. Tôi vừa điện thoại hỏi giá và được biết mỗi ô ruộng rộng 50 m2 tốn khoảng 3 triệu đồng. Nhà tôi có 18 ô phải mất 54 triệu... ", ông Lệ bỏ dở câu nói.
Diêm dân ra đồng trong nỗi xót xa. Ảnh: Thanh Kỳ.
"Nghề muối thu nhập thấp nên người trẻ tuổi rời quê tìm kế sinh nhai, chỉ còn lại người già. Muối bị tan theo nước nên cuộc sống vô cùng khó khăn. Chúng tôi rất mong Nhà nước hỗ trợ kinh phí trải bạt ruộng muối để sớm ổn định sản xuất", bà Trần Thị Thiểu thổ lộ.
Ông Nguyễn Viết Thanh - Chủ tịch UBND phường Sa Huỳnh cho biết, đợt mưa bão vừa qua khiến hơn 4.000 tấn muối tan thành nước, mất trên 8 tỷ đồng. 405 lồng bè nuôi hải sản bị thiệt hại nặng nề, ước tính hàng chục tỷ đồng... "Chúng tôi đang khẩn trương rà soát thiệt hại để báo cáo cấp trên có hướng giúp đỡ khắc phục nhằm sớm ổn định cuộc sống của nhân dân. Phường sẽ đề nghị UBND tỉnh Quảng Ngãi hỗ trợ kinh phí để diêm dân trải bạt trên nền ruộng muối nhằm tạo thuận lợi cho việc sản xuất", ông Thanh cho biết.
Đồng muối Sa Huỳnh nằm ở phía đông nam tỉnh Quảng Ngãi có diện tích trên 100 ha với hơn 500 hộ diêm dân tham gia sản xuất. Sản lượng thu hoạch hàng năm 6.000 - 8.000 tấn, có năm trên 10.000 tấn. Muối Sa Huỳnh đã được Cục Sở hữu trí tuệ (Bộ Khoa học và Công nghệ) công nhận thương hiệu tập thể từ năm 2011. Nghề làm muối Sa Huỳnh được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia cuối năm 2024.
