Chuyên gia thông tin bất ngờ về nguyên nhân gây tồn dư Cadimi trên sầu riêng

Sáng 21/8, Hội Nông dân TP Cần Thơ phối hợp với Trường Nông nghiệp (Đại học Cần Thơ) tổ chức Hội thảo “Giải pháp phát triển ngành hàng sầu riêng đạt chất lượng xuất khẩu”.

Tại sự kiện này, TS Dương Minh Viễn (Trưởng khoa Khoa học đất, Trường Nông nghiệp) đã công bố một số kết quả nghiên cứu cho thấy mức độ đáng lo ngại về tình trạng tồn dư Cadimi trong đất và trên cây sầu riêng.

Theo TS Viễn, Cadimi là kim loại nặng có tính di động cao, dễ hòa tan và hấp thu trong đất. Chính đặc tính này khiến Cadimi không thể bị phân hủy.

Thời gian qua, những nghiên cứu trong và ngoài nước đều cho thấy nguồn chính gây tồn dư Cadimi trong đất là phân lân với mức độ nhiễm phụ thuộc nhiều vào mức độ tạp nhiễm Cadimi trong mỏ đá phosphoric – nguyên liệu chính sản xuất phân lân. Bên cạnh đó, một số loại phân bón hữu cơ nếu nguyên liệu đầu vào có nguồn gốc thực vật cũng có nguy cơ bị nhiễm Cadimi.

Để làm rõ thực trạng này, TS Viễn cùng nhóm chuyên gia Trường Nông nghiệp đã thực hiện lấy mẫu ngẫu nhiên nhiều loại phân bón trên thị trường như DAP, super lân và NPK ở ba mức lân cao (20%), trung bình (16%) và thấp (dưới 16%).

Kết quả phân tích bằng máy hấp thu nguyên tử ở 2.000 độ C cho thấy, hầu hết mẫu DAP có Cadimi khá cao từ 1.600 - 3.500 µg/kg; super lân khoảng 1.500 µg/kg; NPK giảm theo tỷ lệ phân lân, song vẫn có trường hợp mẫu NPK nhập khẩu có hàm lượng lân dưới 16% nhưng Cadimi lại cao lên đến 4.500 µg/kg.

Khảo sát đất tại vườn trồng sầu riêng 7 - 8 năm tuổi ở TP Cần Thơ và tỉnh Đồng Tháp cũng cho thấy, tổng Cadimi dao động từ 200 - 1.400 µg/kg. TS Viễn đánh giá mức độ tồn dư Cadimi này vẫn ở mức trung bình. Tuy nhiên, hàm lượng Cadimi trong lá, vỏ và cơm sầu riêng lại tương quan trực tiếp với lượng tồn dư trong đất, chứng tỏ nguy cơ thẩm thấu vào trái là có.

Đáng chú ý, sầu riêng hiện không chỉ được trồng trên đất phù sa ngọt mà ngày càng được mở rộng sang vùng đất phèn. Để cải thiện đặc tính đất phèn và kích thích sầu riêng ra hoa, bà con phải bón nhiều phân lân, có nơi lên tới 5 - 6 kg/gốc (super lân, phân lân nung chảy), chưa kể các loại DAP, NPK. Chính điều này làm hàm lượng Cadimi tích tụ trong đất gia tăng nhanh chóng.

Ông Trịnh Thanh Dũng, Giám đốc Kinh doanh Tập đoàn Vinacam – một trong những nhà nhập khẩu và cung ứng phân bón lớn cho biết, cây sầu riêng rất “ưa” phân lân. Khi giá sầu riêng tăng cao, nông dân càng có xu hướng bón nhiều phân lân để nâng năng suất, vô tình làm gia tăng tích tụ, tồn dư Cadimi.

Theo quy định hiện hành, các sản phẩm phân bón nhập khẩu cũng như trong nước đều phải đảm bảo đạt chuẩn Việt Nam với hàm lượng Cadimi tối đa 12 mg/kg. Tuy nhiên, trước đây chưa có quy định cụ thể về mức tồn dư Cadimi trong đất và nông sản.

Vấn đề chỉ bùng lên khi Trung Quốc đưa ra giới hạn Cadimi trong sầu riêng nhập khẩu, buộc các doanh nghiệp phân bón, trong đó có Vinacam phải rà soát lại hàm lượng Cadimi trong sản phẩm.

Ông Dũng cho rằng, ngay cả khi phân bón đạt chuẩn, việc nông dân bón quá nhiều trong nhiều năm vẫn khiến tồn dư Cadimi trong đất.

Để ứng phó, 2 năm qua Vinacam đã phối hợp với các nhà máy đưa ra dòng phân bón có hàm lượng Cadimi dưới 1 mg/kg nhằm giảm thiểu nguy cơ tích lũy trong đất và cây. Đây được xem là tín hiệu tích cực, nhất là khi Cadimi khó xử lý tận gốc và các thị trường xuất khẩu có thể tiếp tục siết chặt quy định.

Để kiểm soát tốt hơn, ngày 30/6/2025, Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) đã ban hành Quyết định 1899/QĐ-TTTV-TTBVTV về quy trình canh tác sầu riêng bền vững, đảm bảo an toàn thực phẩm. Trong đó có đưa ra các quy chuẩn về việc sử dụng phân bón.

Trong đó nêu rõ yêu cầu sử dụng phân bón đã được công nhận lưu hành tại Việt Nam và hàm lượng kim loại nặng phải tuân thủ mức quy định tại QCVN 01-189:2019/BNNPTNT - Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về chất lượng phân bón. Đối với phân bón hữu cơ, phải sử dụng phân có hàm lượng kim loại nặng dưới ngưỡng cho phép (Cd ≤ 5 mg/kg).

Để loại bỏ Cadimi ra khỏi đất, TS Dương Minh Viễn cho rằng đây là điều không thể. Tuy nhiên, bà con nông dân có thể áp dụng các biện pháp để Cadimi thuận lợi chuyển hóa từ trạng thái dễ hấp thu, dễ di động sang trạng thái kết tủa, cây ít hấp thu.

Một số giải pháp đã được chứng minh hiệu quả như sử dụng thực vật có khả năng hấp thu Cadimi mạnh như cải xanh, cải xoong… để giảm Cadimi trong đất. Ngoài ra, việc nâng pH đất bằng cách bón vôi cũng làm giảm sự hấp thu Cadimi trong đất. Bón phân hữu cơ sạch (tức không nhiễm Cadimi) cũng giúp cải tạo đất, hạn chế nguy cơ tồn dư Cadimi.