Vụ đông xuân 2024- 2025, Hợp tác xã (HTX) Thủy Ba Tây, xã Vĩnh Thủy, huyện Vĩnh Linh (nay là xã Vĩnh Thủy, tỉnh Quảng Trị) được hỗ trợ thực hiện 29 ha mô hình trồng lúa giảm phát thải tưới ngập khô xen kẽ (AWD). Thay vì để ruộng lúa luôn trong tình trạng ngập nước, AWD hướng nông dân tới việc luân phiên để ruộng khô - rồi tưới ngập trở lại.
Nông dân Quảng Trị có cơ hội gia tăng lợi nhuận khi tham gia thị trường tín chỉ các bon nhờ trồng lúa giảm phát thải. Ảnh: Võ Dũng.
Công cụ để đo nhu cầu độ ẩm và nước của lúa là ống đo mực nước AWD. Khi mực nước trong ống giảm xuống -15 cm so với mặt đất, ruộng lúa đã đến ngưỡng cần tưới. Lúc này, nông dân sẽ bơm nước vào ruộng, ngập nhẹ 3–5 cm. Chu kỳ này được lặp lại trong suốt vụ, trừ giai đoạn lúa trổ, chắc xanh phải giữ nước ổn định.
Theo ông Nguyễn Văn Lâm, Giám đốc HTX Thủy Ba Tây, mô hình AWD giúp nông dân tiết kiệm 20-30% nước tưới; lúa thông thoáng, rễ khỏe và năng suất vẫn được duy trì ổn định. Mô hình AWD giúp nông dân giảm chi phí đầu tư, tăng lợi nhuận, có lợi cho môi trường và mở ra hướng canh tác lúa bền vững. Đến vụ hè thu 2025, mô hình AWD tiếp tục thực hiện tại xã Vĩnh Thủy và được nông dân hồ hởi đón nhận.
“Qua 2 vụ sản xuất lúa giảm phát thải thấp cho thấy, giá thành giảm xuống, hiệu quả tăng lên và quan trọng hơn là hướng tới sản xuất nông nghiệp bền vững, thân thiện với môi trường. Nếu sau này có cơ chế bán tín chỉ các- bon, nông dân sẽ được tiếp thêm động lực. Điều quan trọng để nhân rộng mô hình này là thay đổi thói quen của nông dân và đồng bộ hạ tầng thủy lợi để chủ động trong việc mở và cắt nguồn nước”, ông Lâm cho hay.
Theo thông tin từ Sở Nông nghiệp và Môi trường (NN&MT) tỉnh Quảng Trị, mô hình AWD là kết quả của sự phối hợp giữa Sở NN&MT tỉnh Quảng Trị, Viện Khoa học kỹ thuật Nông nghiệp Bắc Trung bộ và Công ty Green Carbon Japan. Vụ đông xuân 2024-2025, diện tích áp dụng mô hình AWD tại Quảng Trị là 60 ha tại 2 xã Vĩnh Thủy, Trường Ninh. Trong vụ hè thu 2025, diện tích tăng lên hơn 2.000 ha tại các vùng trọng điểm lúa của tỉnh như Triệu Phong, Triệu Bình, Vĩnh Thủy, Trường Ninh, Ninh Châu, Quảng Ninh.
Không chỉ bảo đảm năng suất, kỹ thuật AWD giúp cây lúa sinh trưởng tốt hơn, đẻ nhánh khỏe, thân cứng, hạn chế đổ ngã và giảm đáng kể số lần tưới. Trung bình mỗi vụ, nông dân chỉ cần tưới 3,5 lần, giảm 1,4 lần so với tưới ngập liên tục, góp phần hạ chi phí sản xuất, tiết kiệm công lao động và lượng nước sử dụng. Năng suất lúa tại các điểm thực hiện mô hình ngang ngửa hoạc cao hơn so với canh tác lúa truyền thống.
Nhu cầu nước tưới cho ruộng lúa được xác định qua ống đo mực nước AWD. Ảnh: Võ Dũng.
Một kết quả đáng chú ý của chương trình là khả năng giảm phát thải khí nhà kính, đặc biệt là khí mê-tan (CH₄). Tính bình quân toàn vùng, kỹ thuật AWD giúp giảm trên 54% lượng CH₄ phát thải; mỗi ha áp dụng kỹ thuật giảm trung bình 7,08 tCO₂e/năm so với lưu lượng các-bon hiện tại (CF). Với tổng diện tích gần 2.120 ha trong năm 2025, chương trình đã góp phần giảm hơn 8.277 tCO₂e, mở ra tiềm năng xây dựng mô hình lúa theo hướng thu tín chỉ các- bon trong tương lai.
Bà Nguyễn Hồng Phương, Phó Giám đốc Sở NN&MT tỉnh Quảng Trị cho hay, với hơn 102.000 ha lúa gieo trồng hằng năm, Quảng Trị có tiềm năng rất lớn để tham gia thị trường tín chỉ các-bon. Toàn tỉnh hiện có gần 600 ha lúa sản xuất hữu cơ, tập trung tại các xã Vĩnh Thủy, Bến Hải, Hiếu Giang, Gio Linh, Triệu Bình, Triệu Cơ. Đây được xem là nền tảng thuận lợi để tích hợp mô hình hữu cơ với mô hình giảm phát thải, hình thành vùng sản xuất lúa các-bon thấp có giá trị cao. Khi 2 hướng đi này được kết hợp, sản phẩm không chỉ đạt tiêu chuẩn an toàn thực phẩm mà còn là yếu tố thu hút sự quan tâm của thị trường quốc tế.
Thời gian tới, tỉnh Quảng Trị sẽ tập trung đồng bộ hóa kỹ thuật và công nghệ để biến cây lúa thành “tài sản các-bon”. Giải pháp trọng tâm là đẩy mạnh sử dụng phân bón hữu cơ, chế phẩm sinh học, giảm hóa chất trong sản xuất; áp dụng kỹ thuật AWD, nông lâm kết hợp, khuyến cáo nông dân không đốt rơm rạ, thực bì sau thu hoạch để giảm phát thải.
Thiết bị đo lượng phát thải khí nhà kính. Ảnh: Võ Dũng.
Trước mắt, ngành nông nghiệp tỉnh Quảng Trị sẽ tiếp tục tăng cường chuyển giao, tập huấn kỹ thuật giúp nông dân làm chủ quy trình canh tác thân thiện với môi trường; hoàn thiện nền tảng quản lý vùng trồng trực tuyến, kết nối dữ liệu từ cảm biến, drone và ảnh vệ tinh để bảo đảm tính minh bạch. Nông dân, HTX sẽ được nâng cao năng lực tiếp cận thị trường các bon để sẵn sàng chủ động khi sàn giao dịch các bon chính thức đi vào hoạt động...
Phấn đấu 100% cây trồng chủ lực thực hiện giảm phát thải
Quảng Trị đặt mục tiêu đến 2035 sẽ giảm 15-20% khí các- bon so với năm 2020; diện tích thực hiện giảm phát thải đạt 35.000 ha, trong đó, diện tích lúa đạt 30.000 ha. Đến năm 2050, địa phương này phấn đấu xây dựng được cơ sở dữ liệu vùng canh tác giảm phát thải của tỉnh, có 100% diện tích cây trồng chủ lực thực hiện giảm phát thải.
