Bắp cạp và "tự do trong khuôn khổ"

Mùa gió se hanh, ở góc phố chợt thoảng mùi bắp nếp nướng, luộc (miền Nam gọi là bắp cạp) khiến cả dạ dày và trí óc cùng nôn nao. Cuộc sống càng sung túc càng có nhiều người tìm đến món ăn quê mùa thơm ngon, bổ dưỡng này khiến cho thị trường bắp cạp càng sôi động.

VỀ ĐẤT CỒN MÙA BẮP CẠP

Đồng Tháp. Quốc lộ 30 từ TP Cao Lãnh lên biên giới, phía bên phải đồng ruộng Thanh Bình, Tam Nông còn trắng nước nhưng phía bên trái, các cồn cù lao đã rậm rịch cho một vụ mùa mới. Không thư thái như đất ruộng, đất cồn chen chúc nhau 5-6 vụ màu mỗi năm, rau dưa củ quả từ các cù lao trên sông Tiền này kìn kịt cung cấp cho Đồng Tháp Mười, cho tứ giác Long Xuyên, lên thành phố, ra miền Đông, vượt biên giới lên Căm Pu Chia. Nước bắt đầu rút, các cồn bắt đầu một năm sản xuất mới mà bắp cạp là một trong những mặt hàng chính

Cù lao Long Khánh thuộc huyện Hồng Ngự gồm 5 xã, được coi là một trong những thủ phủ của bắp cạp với diện tích lên đến hàng trăm ha mỗi năm. Ông Nguyễn Văn Nhớ, ấp Long Bình, xã Long Khánh B, huyện Hồng Ngự, Đồng Tháp được bà con mến tặng gọi ông là “người đương thời” bởi ông không những có kỹ thuật cao, trồng bắp vụ nào cũng đạt năng suất mà còn vụ nào ông cũng “trúng giá”. Hôm nay ông Nhớ rất vui vì không những vừa bán 2,5 công (2.500 m²) bắp cạp được giá 9,7 triệu đồng, mà còn được rất nhiều bà con đến xem “giống gì mà đẹp thế”. Là người ham đá bóng nên ông ví von – Thưa bà con: Không như bắp vàng, trồng bắp cạp không khác gì đá bóng. Phong độ là nhất thời còn đẳng cấp là vĩnh viễn. Nhà nông mình không thể làm nên đẳng cấp của giống mà phải biết chọn giống như huấn luyện viên chọn cầu thủ, có giống rất đẳng cấp nhưng trồng đã lâu nên không còn hợp thời, chọn giống nào đúng với “điểm rơi phong độ” là chắc trúng.

Theo ông Nhớ, giống Victory 924 mà ông mới chọn mặc dù mới xuất hiện nhưng dự báo sẽ có tương lai, bởi cùng mật độ và kỹ thuật nhưng trái bắp Victory 924 to hơn hẳn tất cả các giống mà ông đã từng trồng, tỷ lệ loại 1 lên đến trên 80%, vỏ hạt mỏng, mày nhỏ nên rất mềm, dẻo và ngọt. Bởi có những đặc tính nổi trội như vậy nên khi thương lái đến xem trả luôn giá 1.200 đ/bắp, trong lúc những giống khác chỉ mua 1.000 đ/bắp. Hơn 30 chục nông dân xuýt xoa bên chảo bắp luộc mà ông Nhớ chiêu đãi thừa nhận những điều ông Nhớ đều đúng.

Dân cồn nói chung và Cù Lao Long Khánh nói riêng gần như hộ nông dân nào cũng trồng qua bắp cạp nên khi hỏi chuyện họ đều nói vanh vách nào là MX 10, King 80, WAX 44, 2 mũi tên đỏ… Hỏi giống nào ngon, chị Liên, người cùng ấp vừa cạp bắp vừa cười - Giống nào bán mắc thì giống đó ngon.

“CÓ RỪNG LO GÌ THIẾU CỦI”

Ông Nhớ nói vậy nhưng thực ra người nông dân không có được nhiều quyền trong việc lựa chọn giống. Giống bắp cạp Victory 924 của ông Nhớ được lấy từ đại lý Nguyễn Văn Bổn, một đại lý cấp 1 chuyên về hạt giống cùng xã. Ông Bổn cho biết riêng giống bắp mỗi năm ông cung ứng khoảng 80 T, trong đó có khoảng 16 T giống bắp cạp (tương đương 130 ha). Để có thể cung ứng lượng giống lớn như vậy ông phải xây dựng một mạng lưới đại lý cấp 2 và cửa hàng rộng khắp thuộc các huyện phía tây của 2 tỉnh An Giang và Đồng Tháp với tổng số 95 cửa hàng. Điều bất ngờ là giống từ các cửa hàng thuộc ông Bổn bán ra chỉ 215.000 đ/kg, thấp hơn giá công ty 10.000 đ/kg. Ông Bổn chỉ vào kệ hàng, đến bốn giống của 4 công ty khác nhau cùng được bày bán và kể, năm kia, công ty A hứa với ông Bổn sẽ cho độc quyền cung cấp hạt giống bắp trên địa bàn nhưng lại không thực hiện vậy là cuối mùa công ty phải cho người thu gom số tồn đọng gần bằng với số ký gửi từ đầu vụ.

Tương tự với ông Bổn, đại lý Bá Phát, ở TP Cao Lãnh mỗi năm cung ứng 15 T giống bắp cạp cho các huyện phía nam Đồng Tháp cũng đã không chấp nhận lời đề nghị của công ty cung cấp hạt giống về giá bán lẻ. - Có rừng thì lo chi thiếu củi, Bá Phát nói rất hình ảnh – Cái khó là thị trường, khi thị trường đã lớn thì mình lấy lại mấy hồi, mà thị trường thì gầy dựng nhanh nhất là giống tốt, giá mềm, bởi vậy với những mặt hàng mới thì phải chấp nhận bán lỗ.

Tiền đâu để các đại lý bán giá thấp hơn giá công ty? Có 2 nguồn, một là từ chiết khấu của các công ty. Hiện nay toàn bộ các công ty đang áp dụng chính sách chiết khấu hoa hồng lũy tiến, nghĩa là mua hàng càng nhiều thì mức chiết khấu càng cao, ví dụ nếu bán 1 tấn giống thì chiết khấu là 15%, còn nếu 3 T thì mức chiết khấu là 20%, đấy là chưa kể những phần thưởng rất có giá trị khác nếu bán vượt doanh số đăng ký. Nguồn thứ 2 là lấy lợi nhuận mặt hàng này bù cho mặt hàng kia, ví dụ hiện nay mặt hàng giống ớt, dưa hấu có mức lời rất cao và các đại lý có thể san sẻ tiền lời đó cho các mặt hàng khác.

Ngoài bán giá thấp hơn giá công ty, các đại lý khác còn có chiêu khác như liên kết với thương lái để hợp đồng bao tiêu, định lịch thời vụ và cung ứng thuốc BVTV “độc chiêu” để chống bệnh sọc lá, bệnh nguy hiểm nhất trên bắp hiện nay. Sự liên kết tưởng như lỏng lẻo nhưng lại chặt chẽ trên cơ bản phân chia quyền lợi khiến cho người trồng bắp chỉ là “Tự do trong khuôn khổ”.