Thủy sản Việt trước ngưỡng cửa EU khắt khe: [Bài 3] Doanh nghiệp chật vật

Ông Nguyễn Thành Lộc, Chủ tịch Hội Thủy sản TP.HCM cho biết, phần lớn doanh nghiệp chế biến hải sản tại khu vực Bà Rịa - Vũng Tàu tập trung vào các mặt hàng từ nguyên liệu đánh bắt như bạch tuộc, mực nang, cá cơm, cá chỉ, cá ngừ sọc dưa… Sản phẩm sau chế biến chủ yếu thuộc hai nhóm: hải sản đông lạnh (nguyên con, fillet, tẩm bột) và hải sản khô (mực khô, hải sản sấy phơi có hoặc không tẩm gia vị).

“Tuy nhiên, hơn 90% sản phẩm xuất khẩu vẫn dưới thương hiệu nhà nhập khẩu nước ngoài. Doanh nghiệp Việt chỉ đóng vai trò gia công, không xây dựng được chuỗi cung ứng hay hệ thống phân phối riêng, dẫn đến lợi nhuận mỏng và khó tiếp cận trực tiếp nhu cầu người tiêu dùng EU”, ông Lộc nêu.

Đáng nói, năng lực chế biến của doanh nghiệp Việt lại không hề thua kém. Máy móc, thiết bị được nhập từ Nhật, Hàn Quốc, Đức, Hà Lan và lao động trực tiếp dồi dào, tay nghề cao. Song lực lượng nhân sự gián tiếp - phụ trách bán hàng, tiếp cận thị trường quốc tế vẫn còn yếu, thiếu khả năng thực chiến, chưa đủ tự tin để phát triển độc lập tại EU.

Kết quả là trong 5 năm gần đây, kim ngạch xuất khẩu vào EU của nhiều doanh nghiệp tại Bà Rịa - Vũng Tàu đã giảm tới 70-80%. Không ít hội viên của Hội Thủy sản phải chuyển hướng sang thị trường khác, chấp nhận biên lợi nhuận thấp.

Khác với nhiều đơn vị gia công, HaiVuong Group (HVG) - doanh nghiệp cá ngừ lớn của Việt Nam lại cho thấy một bức tranh vừa nhiều cơ hội, vừa đầy thử thách khi hội nhập EU.

Theo ông Nguyễn Văn Dư, Giám đốc Công ty TNHH Cá Ngừ Việt Nam (HVG), doanh thu năm 2024 của tập đoàn đạt 301 triệu USD, trong đó riêng EU đóng góp gần 68 triệu USD (22,78%). Với 5 nhà máy hiện đại, kho lạnh sức chứa trên 30.000 tấn, hơn 3.000 lao động lành nghề, HVG xuất khẩu trên 60.000 tấn thành phẩm mỗi năm, phủ sóng hơn 40 quốc gia.

“Doanh nghiệp đã đáp ứng nhiều tiêu chuẩn quốc tế như HACCP, BRC, Dolphin Safe, MSC, cùng hệ thống truy xuất nguồn gốc minh bạch từ tàu cá đến bàn ăn. EVFTA giúp HVG tận dụng ưu đãi thuế quan, nâng cao lợi thế cạnh tranh”, ông Dư cho hay.

Tuy vậy, HVG vẫn đối diện thách thức không nhỏ. Thẻ vàng IUU là rào cản phi thuế quan lớn nhất, khiến hoạt động xuất khẩu sang EU chịu giám sát chặt chẽ. Ngoài ra, chi phí sản xuất cao, biến động logistics toàn cầu và cạnh tranh gay gắt từ Thái Lan, Indonesia, Nam Mỹ… cũng làm giảm lợi nhuận.

Ông Dư nhấn mạnh, để duy trì thị phần tại EU, doanh nghiệp cần sự hỗ trợ đồng bộ: từ gỡ bỏ thẻ vàng IUU, đến quỹ đầu tư chuyển đổi xanh, trung tâm xúc tiến thương mại tại châu Âu và chiến lược truyền thông xây dựng thương hiệu thủy sản Việt Nam.

Theo Hội Thủy sản TP.HCM, để doanh nghiệp vượt khó, Nhà nước cần nhanh chóng tháo gỡ các quy định chưa sát thực tế trong quản lý khai thác, đồng thời xây dựng cơ chế hỗ trợ nhân lực làm thị trường quốc tế.

Ở cấp doanh nghiệp, cần liên kết chuỗi sản xuất - chế biến và phân phối, tạo sức mạnh tập thể thay vì mạnh ai nấy làm. Một số tên tuổi có kinh nghiệm xuất khẩu nhiều năm như Baseafood, Hải Việt, Coimex… được kỳ vọng trở thành “đầu tàu” dẫn dắt, hỗ trợ các đơn vị khác cùng thâm nhập EU.

 “Chúng ta có máy móc hiện đại, nhân công tay nghề cao nhưng nếu không gỡ nút thắt IUU và không xây dựng được hệ thống phân phối thì lợi thế ấy không thể chuyển hóa thành giá trị thực trên thị trường EU”, ông Nguyễn Thành Lộc, Chủ tịch Hội Thủy sản TP.HCM.