Thủy sản Việt trước ngưỡng cửa EU khắt khe: [Bài 2] Khó vào EU vì thẻ vàng IUU

Rào cản từ "thẻ vàng"

Ngày 23/10/2017, Ủy ban châu Âu (EC) áp dụng cảnh báo thẻ vàng đối với thủy sản Việt Nam do chưa đáp ứng các quy định về chống khai thác bất hợp pháp, không khai báo và không theo quy định (IUU). Từ đó đến nay, xuất khẩu thủy sản sang EU liên tục gặp khó khăn.

Một nghiên cứu của Học viện Ngoại giao cho thấy, chỉ trong 2 năm đầu chịu tác động, kim ngạch xuất khẩu vào EU đã giảm 12%, tương đương hơn 183 triệu USD. Đến năm 2020, con số này chỉ đạt 959 triệu USD, giảm 5,7% so với năm 2019. Nếu trước năm 2017, EU chiếm tới 30-35% xuất khẩu hải sản của Việt Nam, thì từ 2020 đến nay, tỷ lệ này chỉ còn quanh mức 9-10%.

Hậu quả không chỉ nằm ở sự sụt giảm doanh thu. Do thẻ vàng IUU, tất cả các lô hàng hải sản khai thác của Việt Nam xuất vào EU đều phải kiểm tra 100% giấy tờ, khiến thời gian thông quan kéo dài gấp 2-3 lần. Mỗi container phát sinh thêm chi phí từ 400-500 bảng Anh. Không ít trường hợp lô hàng bị ách tắc, trả về hoặc hủy hợp đồng, gây thiệt hại lớn cho doanh nghiệp.

Nhiều doanh nghiệp tại Bà Rịa - Vũng Tàu thừa nhận, mất thị trường EU khiến họ mất tới 60% doanh thu, hàng trăm lao động phải nghỉ việc. Nhiều đơn vị phải hoạt động cầm chừng, chuyển hướng sang thị trường khác nhưng giá trị không bù đắp nổi khoảng trống từ châu Âu.

Nguy cơ mất thị trường nếu không tháo gỡ

Thị trường EU với hơn 450 triệu dân và mức nhập khẩu thủy sản hằng năm hàng chục tỷ USD vẫn được đánh giá là giàu tiềm năng cho Việt Nam. Tuy nhiên, khi còn mang thẻ vàng IUU, thủy sản Việt Nam khó cạnh tranh với các đối thủ như Na Uy, Ecuador, Trung Quốc… là những nước đã xây dựng được thương hiệu gắn liền với phát triển bền vững.

Thời gian qua, Việt Nam đã trải qua 4 đợt thanh tra của Ủy ban châu Âu (EC) và được ghi nhận có nhiều tiến bộ trong khắc phục vi phạm IUU. Chính phủ đã ban hành hàng loạt giải pháp: hoàn thiện khung pháp lý, triển khai hệ thống truy xuất nguồn gốc điện tử, lắp đặt thiết bị giám sát hành trình trên tàu cá, xử lý nghiêm vi phạm. Đồng thời, nhiều địa phương đẩy mạnh tuyên truyền, hỗ trợ ngư dân chuyển đổi sang phương thức khai thác hợp pháp, bền vững hơn.

Dù vậy, theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, vẫn còn tồn tại tình trạng một số tàu cá mất kết nối giám sát hành trình, vi phạm vùng biển nước ngoài. Đây là nguyên nhân chính khiến EC chưa rút thẻ vàng IUU.

PGS.TS Nguyễn Văn Lịch, nguyên Tham tán công sứ, Đại sứ quán Việt Nam tại Italia cho rằng, gỡ bỏ cảnh báo IUU không chỉ mở lại thị trường EU mà còn cải thiện hình ảnh thủy sản Việt Nam trên toàn cầu.

“Nếu không giải quyết triệt để, nguy cơ nâng cấp lên "thẻ đỏ" đồng nghĩa với việc bị cấm hoàn toàn xuất khẩu vào EU - kịch bản sẽ gây thiệt hại nặng nề cho cả ngành”, PGS.TS Nguyễn Văn Lịch nhận định.

Thủy sản là một trong những ngành xuất khẩu mũi nhọn, đóng góp hơn 4% GDP và tạo sinh kế cho hàng triệu lao động. Vì vậy, gỡ thẻ vàng IUU không chỉ là mục tiêu của riêng ngành thủy sản, mà là yêu cầu cấp thiết đối với nền kinh tế.

Các chuyên gia nhận định, cùng với quyết tâm của Nhà nước, doanh nghiệp và ngư dân phải vào cuộc mạnh mẽ hơn: tuân thủ quy định khai thác, thực hiện nghiêm giám sát hành trình, tăng đầu tư vào chế biến sâu và các chứng nhận quốc tế. Khi đó, thủy sản Việt Nam mới có thể tận dụng đầy đủ ưu đãi từ EVFTA, mở rộng thị phần tại EU và khẳng định vị thế trên thị trường thế giới.