Thuốc hồi sinh có những biến chứng đáng lưu tâm

Thuốc hồi sinh Corticoid hiện nay trên thị trường có nhiều nhãn hiệu khác nhau như Prednisone, Dexmetasone, Solucortef, Kenacort Retard, Medrol, Hydrocortisone, Depersolone, Dectancyl… Thuốc hồi sinh Corticoid phải được dùng theo chỉ định nghiêm ngặt của bác sỹ.

Tuy nhiên, việc lạm dụng corticoid theo khái niệm “thuốc hồi sinh” đang đến mức báo động, có thể dẫn đến những biến chứng nghiêm trọng cho sức khỏe. Vì vậy, không thể không lưu tâm về thuốc hồi sinh với các biến chứng thường gặp.

Biến chứng tiêu hóa: Corticoid có thể gây loét nhiều ổ, nhất là tại bờ cong lớn; biến chứng này hay gặp ở đối tượng suy dinh dưỡng, dùng thêm các thuốc chống viêm khác. Sang thương tự nó ít gây xuất huyết. Nếu bệnh nhân có viêm loét sẵn tại dạ dày tá tràng, khi dùng Corticoid rất dễ bị đau trở lại, hoặc dễ có biến chứng cấp như thủng bao tử, xuất huyết. Bệnh nhân bị viêm loét ruột già từ trước có thể bị xuất huyết, thủng.

Biến chứng thần kinh: Thường gặp triệu chứng hưng phấn, bệnh nhân có cảm giác thèm ăn, ăn nhiều hơn, dễ mất ngủ. Nếu nặng hơn có thể có cơn nói sảng, hoang tưởng , trầm cảm, lú lẫn. Nếu bệnh nhân có cơ địa tâm thần sẵn thì rất dễ bị biến chứng này và có thể có những cơn tâm thần cấp. Do đó phải hỏi kỹ bệnh sử trước khi dùng thuốc.

Ngoài ra, quá trình điều trị thay thế, thuốc hồi sinh Corticoid làm giảm sức đề kháng của cơ thể nên bệnh nhân dễ bị nhiễm trùng cơ bội nhiễm với vi trùng. Các biến chứng cấp tính thường khó trị, hoặc đòi hỏi phải ngưng thuốc, hoặc phải tiếp tục tăng liều.

Sử dụng corticoid liều cao trong một thời gian dài sẽ làm ức chế sự phát triển xương và sụn. Dẫn tới chậm phát triển chiều cao, thấp còi ở trẻ em. Đối với người trưởng thành gây ra loãng xương và mất xương. Theo một nghiên cứu, có khoảng 30-50% bệnh nhân sử dụng corticoid liều cao bị gãy xương mà không có chấn thương.

Mật độ xương giảm nhanh sau vài tháng điều trị, tình trạng gãy xương thường xảy ra ở cột sống và cổ xương đùi, đôi khi có gây ra biến chứng hoại tử chỏm xương đùi. Sự hoại tử xương và teo cơ không do nhiễm khuẩn là tác dụng phụ nguy hiểm nhất của corticoid, gây đau dữ dội và giảm cử động.

Cần xác định, thuốc hồi sinh Corticoid là một nội tiết tố do hai tuyến thượng thận bài tiết vào bên trong máu. Các corticoid được sử dụng dưới bốn dạng chính: dạng kem thoa, dạng thuốc nhỏ mắt, dạng khí dung, dạng uống hoặc tiêm.

Biến chứng muộn của Corticoid làm rối loạn phân bố mỡ, thay đổi da: Mỡ tụ nhiều ở mặt làm mặt tròn như mặt trăng, ở sau cổ gây ra bướu mỡ, ở thân mình nhất là ở bụng, vai lưng nên nhìn sơ qua bệnh nhân có vẻ lực lưỡng. Tuy nhiên vì tình trạng dị hóa đạm tay chân bệnh nhân lại teo gầy, yếu cơ. Măt khác, Corticoid khiến da mỏng, da mặt ửng đỏ có nhiều mụn trứng cá rãi rác, da dễ bị bầm khi va chạm có vết nứt, khi bị thương rất chậm làm sẹo.

Corticoid cũng ức chế sự hoạt động của hủy cốt bào, giảm sự hấp thu calci ở ruột nên bệnh nhân dễ bị loãng xương, những người lớn tuổi dễ bị gãy xương ở xương dài, xẹp đốt xương sống, rất rõ rệt khi dùng liều cao, lâu ngày. Nặng hơn nữa có thể gây họai tử vô trùng ở xương, thường gặp ở đầu xương đùi. Biến chứng này có thể giảm bớt trên người lớn bằng cách dùng 25 dihydroxycholecalciferol, calcium. Trẻ em bị chậm lớn ngay  cả khi dùng liều thấp, sẽ hết khi ngưng thuốc với điều kiện sụn tăng trưởng ở đầu xương chưa cốt hóa, tốt nhất là dùng liều thấp nhất nếu có thể được và dùng một lần duy nhất vào buổi sáng hoặc cách nhật.

Corticoid có thể gây đục thủy tinh thể, nếu dùng tại chỗ trên bệnh nhân có cơ địa có thể làm tăng nhãn áp. Bên cạnh đó, Corticoid có thể gây ứ đọng Natri và nước nên có thể làm tăng cân, phù, tăng huyết áp.

Nếu lạm dụng thuốc hồi sinh Corticoid, những bệnh nhân có cơ địa đái tháo đường tiềm ẩn có thể bị đái tháo đường lâm sàng. Trên những bệnh nhân bị đái tháo đường sẵn đường huyết có khuynh hướng tăng hơn nữa. Do đó cần phân tích cơ địa kỹ lưỡng trước khi dùng Corticoid, dùng liều thấp nhất có hiệu quả trong thời gian ngắn nhất cho phép.

Biến chứng khi ngưng thuốc hồi sinh Corticoid: Tái phát các triệu chứng, thường do giảm liều nhanh, cần chẩn đoán phân biệt với trường hợp bệnh tiến triển trở lại. Triệu chứng tái phát sẽ hết khi tăng liều thuốc trở lại. Có thể ngừa tình trạng này bằng cách giảm liều thuốc từ từ.

Do cơ chế ức chế ngược, khi dùng Corticoid lâu ngày nhất là với liều cao, tuyến yên sẽ bị ức chế nên giảm tiết ACTH và làm teo thượng thận nội sinh. Triệu chứng bị che lấp khi đang dùng thuốc liều cao. Triệu chứng suy thượng thận sẽ lộ rõ khi có stress nhiễm trùng, chấn thương hoặc một bệnh lý cấp tính nào khác hoặc ngưng thuốc nhất là ngưng thuốc đột ngột đưa đến suy thượng thận cấp.

Biến chứng của sử dụng Corticoid tại chỗ: Chích tại chỗ như dùng tiêm trong khớp, trong da… nếu dùng liều cao và lâu ngày vẫn có các biến chứng kể trên. Hơn nữa, còn có thể gây nhiễm trùng tại chỗ, thí dụ nhiễm trùng khớp xảy ra 2-3 ngày sau khi chích, và chích quá nông có thể gây hoại tử da.