Một ‘lá chắn vững’ chắc còn cần sự tiếp sức
Một thập kỷ trước, Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá (PCTHTL) đã chính thức được ban hành, đánh dấu một cột mốc quan trọng trong cuộc chiến chống lại ‘làn khói trắng’. Cùng từ đó, những tấm biển ‘cấm hút thuốc’ tại cơ sở y tế, trường học hay nơi làm việc đã trở nên quen thuộc, len lỏi vào từng ngóc ngách của đời sống.
Biển "Cấm hút thuốc" được dán tại các công sở. Ảnh: Trung Dũng.
Thói quen hút thuốc đã giảm đáng kể trong một số nhóm đối tượng và nhận thức về tác hại của thuốc lá đã được nâng cao. Tuy nhiên, đằng sau những kết quả tích cực ấy, cuộc chiến này vẫn còn đầy rẫy thách thức và đòi hỏi những bước đi mạnh mẽ hơn nữa từ cả Nhà nước lẫn mỗi cá nhân.
Không phải ngẫu nhiên mà Tổ chức Y tế thế giới (WHO) xem việc sử dụng thuốc lá là một trong những mối đe dọa sức khỏe cộng đồng lớn nhất mà thế giới đã và đang phải đối mặt. Mỗi năm, có tới 8 triệu ca tử vong trên toàn cầu do các bệnh liên quan đến thuốc lá, trong đó có 1,3 triệu người tử vong do hít khói thuốc thụ động.
Để đối phó với mối hiểm họa này, Nhà nước Việt Nam đã xây dựng một hành lang pháp lý khá toàn diện và chặt chẽ. Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá và các nghị định liên quan, đặc biệt là Nghị định 117/2020/NĐ-CP, đã quy định rõ ràng các hành vi bị cấm và các mức xử phạt.
Luật cũng cấm quảng cáo, tài trợ, sử dụng hình ảnh thuốc lá trên mọi phương tiện, ấn phẩm đại trà. Ảnh: Minh họa/HNVPT.
Tuy nhiên, thực tế thực thi vẫn còn nhiều bất cập. Mặc dù, Nghị định 117/2020/NĐ-CP đã đưa ra các mức phạt cụ thể, từ 200.000 đến 500.000 đồng đối với hành vi hút thuốc lá tại nơi công cộng, đến 3-5 triệu đồng đối với việc không có biển cấm, hiệu quả răn đe vẫn chưa cao. Một khảo sát của Bộ Y tế cho thấy, tỉ lệ vi phạm vẫn còn khá phổ biến, đặc biệt tại các khu vực ngoài khuôn viên chính của các cơ sở.
Nguyên nhân nằm ở đâu, có lẽ không chỉ ở việc mức phạt còn thấp so với lợi nhuận kinh doanh thuốc lá hay với thói quen đã ăn sâu của người hút, mà còn ở sự thiếu quyết liệt trong công tác kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm.
Quan trọng hơn, tâm lý e ngại của người dân khi yêu cầu người khác không hút thuốc tại nơi cấm, hay việc thiếu vắng sự tham gia của cộng đồng trong việc tố cáo các hành vi vi phạm đã khiến các quy định pháp luật trở nên kém hiệu quả. Cuộc chiến này không thể chỉ trông chờ vào các cơ quan chức năng; nó cần sự đồng lòng của toàn xã hội.
“Mặt trận mới” về thuốc lá điện tử
Khi cuộc chiến chống thuốc lá truyền thống còn chưa ngã ngũ, một mặt trận mới đã xuất hiện và gây ra những thách thức không nhỏ là thuốc lá điện tử (vaping) và thuốc lá nung nóng. Với những chiêu thức quảng cáo tinh vi, đánh vào tâm lý “sành điệu, ít độc hại hay thời thượng” những sản phẩm này đã nhanh chóng len lỏi vào giới trẻ, tạo ra một làn sóng sử dụng đáng lo ngại.
Mối hiểm họa tiềm tàn Vaping với nhiều màu sắc bắt mắt và đa dạng hương vị đang thu hút các bạn trẻ. Ảnh: Thủy Nhi.
Các nghiên cứu khoa học đã chỉ ra rằng thuốc lá điện tử không hề vô hại như những lời quảng cáo. Hầu hết chúng đều chứa nicotine, một chất gây nghiện mạnh và có thể chứa nhiều hóa chất độc hại khác chưa được kiểm chứng đầy đủ về tác hại lâu dài. Thậm chí, nhiều nghiên cứu còn cho thấy thuốc lá điện tử trở thành ‘cánh cửa’ dẫn dắt giới trẻ đến với thuốc lá truyền thống.
Trước mối hiểm họa tiềm tàng này, quyết định của Quốc hội tại Nghị quyết 173/2024/QH15 về việc cấm sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu, chứa chấp, vận chuyển, sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng từ ngày 1/1/2025 là một bước đi mang tính lịch sử.
Đây không chỉ là một hành động pháp lý, mà là một tuyên bố mạnh mẽ về cam kết bảo vệ sức khỏe cộng đồng, đặc biệt là thế hệ trẻ. Quyết định này đã đón đầu và ngăn chặn một cuộc khủng hoảng sức khỏe trước khi nó kịp bùng phát.
Một điều chúng ta cần nhận thức sâu sắc là luật pháp chỉ là công cụ. Để chiến thắng trong cuộc chiến chống thuốc lá, chúng ta cần một sự chuyển đổi căn bản trong ý thức của mỗi người. Thay vì chỉ nghĩ tôi được phép hút thuốc ở đây, hãy nghĩ tôi có trách nhiệm bảo vệ bầu không khí trong lành cho mọi người.
Một tương lai không khói thuốc là một tương lai nơi trẻ em được lớn lên khỏe mạnh, người cao tuổi được tận hưởng tuổi già an yên và mỗi hơi thở đều là một niềm hạnh phúc trọn vẹn. Đó không phải là một giấc mơ xa vời mà là một mục tiêu hoàn toàn có thể đạt được nếu chúng ta cùng đồng lòng hành động.
