Thủ phủ chăn nuôi đứng vững trước dịch bệnh: [Bài 1] Vật nuôi chủ lực trong vòng vây kép

Heo, gà cùng chịu áp lực dịch bệnh

Với hơn 4,17 triệu con heo và khoảng 36 triệu con gà, Đồng Nai từ nhiều năm nay được xem là thủ phủ chăn nuôi của cả nước. Ngành chăn nuôi không chỉ đảm bảo nguồn cung cho thị trường nội địa mà còn tạo việc làm, thu nhập cho hàng trăm nghìn hộ dân, đóng góp lớn vào tăng trưởng nông nghiệp và kim ngạch xuất khẩu. Tuy nhiên, chính quy mô đàn lớn lại biến nơi đây thành điểm nóng về dịch bệnh.

Dịch tả heo Châu Phi xuất hiện ở Việt Nam từ năm 2019 và nhanh chóng để lại hậu quả nặng nề. Riêng tại Đồng Nai, từ khi dịch bùng phát đến nay đã có hàng trăm nghìn con heo bị tiêu hủy, thiệt hại kinh tế lên đến hàng nghìn tỷ đồng.

Chỉ tính riêng 7 tháng đầu năm 2025, tỉnh ghi nhận 24 ổ dịch dịch tả heo Châu Phi với hơn 4.115 con heo buộc tiêu hủy, tăng gấp hơn 7 lần so với cùng kỳ năm trước. Đây là mức tăng nhanh nhất trong vòng 5 năm qua và đáng báo động trong bối cảnh tỉnh vừa mới khôi phục đàn sau giai đoạn dịch bệnh kéo dài.

Thống kê cho thấy, Đồng nai có hơn 2.000 trang trại, trong đó nhiều trại quy mô hàng nghìn con. “Chỉ cần một ổ dịch ở Đồng Nai không được xử lý triệt để, nguy cơ lây lan sang các tỉnh lân cận là rất lớn. Khi đó, chuỗi cung ứng thịt heo cả nước, nhất là tại TP. HCM sẽ chịu tác động nặng nề”, ông Nguyễn Kim Đoán, Phó Chủ tịch Hiệp hội Chăn nuôi Đồng Nai cảnh báo.

Không chỉ heo, đàn gà của Đồng Nai cũng đang đứng trước nguy cơ dịch bệnh thường trực. Cúm gia cầm A/H5N1 vẫn rình rập khi nhiều ổ dịch nhỏ đã được phát hiện tại khu vực Đông Nam bộ. Bên cạnh đó, những bệnh truyền thống trên gà như Newcastle, Gumboro vẫn xuất hiện rải rác, nhất là tại các hộ nuôi nhỏ lẻ với quy mô vài trăm đến vài nghìn con. Trong một số đợt dịch trước, Đồng Nai từng phải tiêu hủy hàng triệu con gia cầm, gây xáo trộn toàn bộ chuỗi sản xuất và tiêu thụ.

Trong năm 2023 và 2024, Đồng Nai từng kiểm soát khá tốt dịch bệnh cả trên heo và gà nhờ áp dụng mạnh các biện pháp an toàn sinh học và giám sát chặt tại các trại lớn. Tuy nhiên, bước sang năm 2025, diễn biến dịch phức tạp hơn khi nhiều ổ cũ tái phát, cộng thêm thời tiết thất thường và hoạt động vận chuyển, giết mổ trái phép gia tăng. Sự khác biệt còn ở chỗ dịch năm nay lan mạnh ở khu vực chăn nuôi nhỏ lẻ, đan xen khu dân cư, nơi việc thực hiện các biện pháp phòng dịch còn nhiều hạn chế.

So với các địa phương khác, Đồng Nai vừa là nơi chịu áp lực lớn nhất về kiểm soát dịch bệnh, vừa là địa phương “không được phép thất bại” bởi vai trò trọng yếu trong an ninh lương thực.

Thống kê cho thấy, trong những năm cao điểm, dịch cúm gia cầm buộc Đồng Nai tiêu hủy tới 1,2 triệu con gà chỉ trong vài tháng. Đây là tổn thất không nhỏ với một địa phương có đàn gia cầm lớn nhất cả nước. “Nếu dịch bệnh xảy ra cùng lúc trên cả heo và gà, tác động sẽ vô cùng nặng nề, gây áp lực lớn cho hệ thống phòng chống dịch”, ông Nguyễn Trường Giang, Chi cục trưởng Chi cục Chăn nuôi và Thủy sản Đồng Nai cảnh báo.

Nguy cơ chồng chéo đòi hỏi giải pháp tổng thể

Nguyên nhân chính khiến dịch bệnh vẫn liên tiếp “gõ cửa” nằm ở thực trạng chăn nuôi nhỏ lẻ còn chiếm tỷ lệ lớn. Nhiều hộ nuôi chưa chú trọng đầu tư chuồng trại, quy trình an toàn sinh học hạn chế, trong khi việc tiêm phòng vaccine chưa được thực hiện đồng đều. Đối với heo, vaccine dịch tả heo Châu Phi đã được cấp phép lưu hành nhưng vẫn chưa nằm trong danh mục tiêm phòng bắt buộc. Với gà, dù vaccine các bệnh cúm, Newcastle, Gumboro đã phổ biến, song nhiều hộ vẫn bỏ sót do thiếu kiến thức hoặc muốn tiết kiệm chi phí.

Ông Nguyễn Trường Giang, Chi cục trưởng Chi cục Chăn nuôi và Thủy sản Đồng Nai thừa nhận, hệ thống thú y cơ sở hiện nay cũng là mắt xích yếu. Sau khi chuyển sang mô hình chính quyền 2 cấp, nhiều xã không còn cán bộ thú y chuyên trách, nhân lực mỏng khiến việc giám sát dịch bệnh chưa kịp thời.

“Không ít trường hợp, dịch bệnh chỉ được phát hiện khi đã lây lan sang nhiều hộ. Việc kiểm soát vận chuyển động vật và sản phẩm động vật ra - vào tỉnh còn chưa chặt chẽ, tạo thêm nguy cơ mầm bệnh lây lan”, ông Giang thông tin.

Trước tình hình này, Đồng Nai đã triển khai hàng loạt biện pháp mạnh. Tháng vệ sinh, tiêu độc khử trùng năm 2025, toàn tỉnh đã phun khử trùng trên 20 triệu m² chuồng trại, cấp phát hơn 15.000 lít hóa chất và 200 tấn vôi bột cho các hộ chăn nuôi. Lực lượng thú y đã lấy trên 1.300 mẫu xét nghiệm dịch tả heo Châu Phi và hàng nghìn mẫu gia cầm để giám sát cúm. Công tác kiểm dịch được siết chặt, hàng chục nghìn phương tiện vận chuyển heo, gà và sản phẩm động vật đã được kiểm tra, xử lý.

Tuy nhiên, theo các chuyên gia, nếu chỉ dừng lại ở biện pháp dập dịch bệnh tình thế khó đảm bảo an toàn lâu dài. Đồng Nai cần tiến tới một chiến lược phòng bệnh tổng thể, trong đó kết hợp đồng bộ cả trên heo và gà. Giải pháp được nhấn mạnh bao gồm: đưa vaccine dịch tả heo Châu Phi vào diện bắt buộc, hỗ trợ tiêm phòng đồng loạt cho đàn gà, củng cố lại mạng lưới thú y cơ sở và quan trọng nhất là xây dựng vùng an toàn dịch bệnh kép, cả trên heo và gà.

Nếu làm được, Đồng Nai không chỉ bảo vệ sinh kế của hàng trăm nghìn hộ chăn nuôi mà còn đảm bảo nguồn cung thực phẩm ổn định cho thị trường hơn 10 triệu dân vùng kinh tế trọng điểm phía Nam. Đây cũng là điều kiện cần thiết để ngành chăn nuôi địa phương nâng cao uy tín, tạo lợi thế trong xuất khẩu, nhất là khi các thị trường lớn ngày càng siết chặt yêu cầu truy xuất và an toàn dịch bệnh.

Đồng Nai đang đứng trước bài toán kép, vừa phải kiểm soát dịch bệnh trong ngắn hạn, vừa phải tái cấu trúc hệ thống phòng chống dịch để thích ứng bền vững. Giữ vững vị trí thủ phủ chăn nuôi không chỉ là trách nhiệm của địa phương mà còn là lợi ích chiến lược đối với an ninh lương thực quốc gia.