Bố, mẹ, người chăm sóc trẻ có vai trò rất quan trọng trong việc theo dõi sức khỏe của trẻ để kịp thời phát hiện các bất thường. Trẻ ăn uống, ngủ nghỉ, vận động và phản ứng cảm xúc ra sao đều là những chỉ dấu quan trọng, giúp người chăm sóc nhận biết tình trạng sức khỏe và sự phát triển của trẻ theo thời gian.
Trong các quy định pháp luật hiện hành, trẻ em được xác định có quyền được chăm sóc và bảo vệ sức khỏe, đồng thời gia đình có trách nhiệm theo dõi, bảo đảm sự phát triển an toàn của trẻ ngay từ những năm đầu đời. Nội dung này được nêu rõ trong Luật Trẻ em năm 2016, khi đặt vai trò của gia đình ở vị trí trung tâm trong việc chăm sóc sức khỏe và phát hiện sớm các nguy cơ đối với trẻ.
Trẻ em được xác định có quyền được chăm sóc và bảo vệ sức khỏe.
Quan điểm đó cũng được triển khai cụ thể trong Quyết định số 1437/QĐ-TTg ngày 29/10/2018 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án chăm sóc vì sự phát triển toàn diện trẻ em trong những năm đầu đời, với nhấn mạnh, việc theo dõi và chăm sóc trẻ không chỉ diễn ra trong các can thiệp chuyên môn, mà bắt đầu từ chính môi trường sống hằng ngày tại gia đình.
Quan sát sức khỏe trẻ qua những thay đổi thường nhật
Trong sinh hoạt hằng ngày, sức khỏe của trẻ thể hiện qua những biểu hiện rất gần gũi. Trẻ ăn ít hơn, ngủ không sâu giấc, quấy khóc kéo dài, ít vận động hoặc có sự thay đổi rõ rệt về hành vi đều là những dấu hiệu cần được cha mẹ lưu ý. Những thay đổi này, nếu được quan sát một cách đều đặn, giúp gia đình nhận ra sự khác biệt giữa các biến đổi sinh lý thông thường theo độ tuổi và những biểu hiện bất thường cần được theo dõi kỹ hơn.
Cách tiếp cận dựa trên quan sát thường nhật này không phải là kinh nghiệm cá nhân, mà đã được đặt ra trong các quy định của ngành y tế. Thông tư số 23/2017/TT-BYT của Bộ Y tế hướng dẫn việc theo dõi liên tục, ghi nhận các biểu hiện về thể chất và hành vi của trẻ nhằm phát hiện sớm nguy cơ ảnh hưởng đến sức khỏe và sự phát triển. Trong khuôn khổ đó, gia đình được xem là nơi đầu tiên và thường xuyên nhất có thể nhận biết những thay đổi nhỏ của trẻ.
Việc theo dõi sức khỏe trẻ trong gia đình không đòi hỏi kiến thức y khoa chuyên sâu, mà dựa trên sự gắn bó và hiểu biết của người chăm sóc đối với nhịp sinh hoạt quen thuộc của con. Khi cha mẹ hình thành thói quen quan sát có hệ thống, họ có thể nhận ra những dấu hiệu kéo dài hoặc lặp lại, từ đó chủ động tìm kiếm sự tư vấn của nhân viên y tế khi cần thiết. Cách làm này giúp kết nối hiệu quả giữa chăm sóc tại gia đình và hệ thống y tế, thay vì chỉ dựa vào các can thiệp khi trẻ đã có biểu hiện rõ ràng.
Kết nối kịp thời giữa gia đình và cơ sở y tế
Không phải mọi thay đổi của trẻ đều là dấu hiệu đáng lo ngại, nhưng có những biểu hiện cho thấy trẻ cần được đánh giá bởi cơ sở y tế.
Trẻ sốt kéo dài, bỏ ăn nhiều ngày, mệt mỏi bất thường, sụt cân hoặc thay đổi hành vi rõ rệt là những tình huống gia đình không nên chủ quan. Việc đưa trẻ đến cơ sở y tế đúng thời điểm giúp xác định nguyên nhân và tránh để tình trạng kéo dài, ảnh hưởng đến sự phát triển của trẻ.
Yêu cầu phát hiện sớm và can thiệp kịp thời các vấn đề sức khỏe ở trẻ em cũng được nhấn mạnh trong các kế hoạch của ngành y tế. Quyết định số 2779/QĐ-BYT của Bộ Y tế về kế hoạch hành động quốc gia trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe bà mẹ, trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ xác định vai trò phối hợp giữa gia đình và y tế cơ sở trong việc theo dõi liên tục và xử trí sớm các nguy cơ sức khỏe. Trong đó, gia đình không chỉ là nơi chăm sóc ban đầu, mà còn là cầu nối quan trọng giúp trẻ tiếp cận dịch vụ y tế đúng lúc.
Trong hệ thống chăm sóc sức khỏe, các hướng dẫn chuyên môn đã được xây dựng để hỗ trợ việc chăm sóc và xử trí trẻ tại cơ sở y tế. Gia đình cần theo dõi trẻ, phát hiện các dấu hiệu bất thường về sức khỏe của trẻ để kịp thời đưa trẻ đến các cơ sở y tế khám và điều trị khi các dấu hiệu bất thường mới xuất hiện. Chính vì vậy, khả năng nhận biết sớm của gia đình đóng vai trò quyết định trong việc bảo đảm trẻ được chăm sóc sức khỏe phù hợp và kịp thời.
Theo dõi sức khỏe trẻ trong đời sống hằng ngày không phải là một nhiệm vụ mang tính kỹ thuật cao, mà là một phần tự nhiên của quá trình chăm sóc và đồng hành cùng con. Khi gia đình duy trì được thói quen quan sát, lắng nghe và phản hồi trước những thay đổi của trẻ, sức khỏe của trẻ được bảo vệ ngay từ những tín hiệu ban đầu. Điều này không chỉ giúp giảm nguy cơ bỏ sót các vấn đề sức khỏe, mà còn tạo nền tảng an toàn để trẻ phát triển ổn định, khỏe mạnh, trong các giai đoạn tiếp theo của cuộc sống.
Tài liệu tham khảo dành cho cha mẹ:
📄 Quyết định 2780/QĐ-BYT ngày 29/08/2025 về Kế hoạch Tiêm chủng mở rộng giai đoạn 3 năm (2026-2028) 👉 [DOWNLOAD tại đây]
📘 Hướng dẫn chăm sóc sức khỏe và dinh dưỡng cho trẻ nhỏ (Tài liệu truyền thông chăm sóc phát triển toàn diện trẻ em)👉 [DOWNLOAD tại đây]
📗 Hướng dẫn phát triển trí tuệ và tương tác sớm với trẻ (Tài liệu truyền thông chăm sóc phát triển toàn diện trẻ em)👉 [DOWNLOAD tại đây]
📙 Hướng dẫn hành vi - cảm xúc và kỹ năng an toàn cho trẻ (Tài liệu truyền thông chăm sóc phát triển toàn diện trẻ em)👉 [DOWNLOAD tại đây]
