Trẻ dưới 6 tuổi hiếu động, tò mò nhưng chưa có khả năng nhận biết nguy cơ, do đó dễ gặp rủi ro trong sinh hoạt hằng ngày. Luật Trẻ em 2016 quy định rõ trẻ có quyền được sống an toàn, không bị tổn hại về thể chất (Điều 37).
Nghị định 56/2017/NĐ-CP cũng xác định tai nạn thương tích thuộc nhóm nguy cơ cao cần được ưu tiên phòng ngừa (Điều 11-14). Trong bối cảnh đó, phòng ngừa tai nạn không chỉ là trách nhiệm của gia đình mà còn là nhiệm vụ của hệ thống y tế, giáo dục và cộng đồng theo định hướng của Quyết định 1437/QĐ-TTg về chăm sóc phát triển toàn diện trẻ em.
Những nguy cơ tai nạn thường gặp nhất và cách phòng tránh
Tài liệu kỹ thuật về sức khỏe trẻ nhỏ chỉ ra năm nhóm tai nạn phổ biến nhất trong gia đình: ngã, bỏng, điện giật, hóc dị vật và đuối nước. Đây là các rủi ro có thể xảy ra trong tích tắc nếu cha mẹ lơ đãng hoặc không bố trí môi trường phù hợp.
Trẻ em khi vui chơi cần được hướng dẫn kỹ năng an toàn cần thiết, tránh nguy cơ bị ngã, bỏng, điện giật, hóc dị vật và đuối nước.
Nguy cơ ngã thường xảy ra khi trẻ bắt đầu biết lẫy, bò, vịn đứng hoặc tập đi. Cầu thang, giường cao, ghế sofa và bàn cạnh sắc là những vị trí nguy hiểm. Cha mẹ nên lắp thanh chắn cầu thang, che góc bàn, không để trẻ nằm một mình trên giường cao và luôn giám sát khi trẻ đứng hoặc leo trèo. Sàn nhà cần sạch, khô và không trơn trượt để tránh té ngã khi trẻ di chuyển.
Nguy cơ bỏng xuất hiện từ đồ ăn mới nấu, nước tắm quá nóng, nồi niêu đang sử dụng, bàn là hoặc hóa chất tỏa nhiệt. Trẻ thường không nhận biết đau rát cho đến khi chạm phải. Cha mẹ cần đặt đồ nóng ngoài tầm với, kiểm tra nhiệt độ nước tắm trước khi cho trẻ vào và không để trẻ lại gần khu vực bếp. Những thói quen nhỏ như xoay cán nồi hướng vào trong hay rút dây bàn là sau khi dùng có thể giảm đáng kể nguy cơ bỏng.
Nguy cơ điện giật liên quan trực tiếp đến ổ cắm không che chắn, dây điện hở hoặc thiết bị hỏng. Với trẻ dưới 3 tuổi, che ổ điện bằng nắp an toàn là biện pháp bắt buộc. Các thiết bị hỏng, dây điện cũ cần được thay mới để tránh rò điện. Khi trẻ bắt đầu bò hoặc đi, cha mẹ cần bố trí dây điện cao hơn tầm với hoặc cố định vào tường.
Hóc dị vật là tai nạn nguy hiểm, diễn ra nhanh và khó lường. Những vật nhỏ như nho nguyên trái, hạt đậu, pin cúc áo, đồ chơi có chi tiết nhỏ hoặc mảnh ghép dễ gãy đều tiềm ẩn nguy cơ. Bữa ăn của trẻ cần được chế biến phù hợp độ tuổi, cắt nhỏ thức ăn tròn và tránh cho trẻ chơi các vật nhỏ có thể đưa vào miệng. Cha mẹ nên học cách sơ cứu hóc dị vật theo từng độ tuổi để xử lý kịp thời khi cần.
Đuối nước là rủi ro có thể xảy ra ở những nơi tưởng chừng an toàn: chậu nước, bể cá, nhà tắm hoặc mương nước trước nhà. Trẻ có thể gặp nguy hiểm chỉ trong vài giây nếu không được giám sát. Cha mẹ cần khóa cửa nhà tắm, úp xô chậu sau khi dùng, che miệng giếng và không để trẻ chơi một mình gần khu vực có nước. Giám sát liên tục là nguyên tắc quan trọng nhất trong phòng chống đuối nước.
Những nguyên tắc cha mẹ cần duy trì để bảo đảm an toàn cho trẻ
Việc phòng ngừa tai nạn thương tích cho trẻ nhỏ cũng là trọng tâm của Chương trình phòng, chống tai nạn, thương tích trẻ em giai đoạn 2021-2030 theo Quyết định 1248/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ. Chương trình nhấn mạnh vai trò của gia đình, nhà trường và cộng đồng trong việc loại trừ các nguy cơ mất an toàn, nhất là các tai nạn thường gặp như đuối nước, ngã, bỏng và tai nạn giao thông.
Trước hết, gia đình cần rà soát không gian sống theo từng mốc vận động của trẻ. Khi trẻ bắt đầu biết lẫy, cần che ổ điện và dọn dẹp vật sắc nhọn. Khi trẻ bò hoặc tập đi, cần bố trí góc chơi rộng, lắp thanh chắn cầu thang và đặt vật dụng dễ vỡ ra xa. Khi trẻ hiếu động hơn, việc giám sát trở thành yêu cầu bắt buộc. Không gian sống an toàn giúp trẻ tự tin khám phá, trong khi cha mẹ vẫn kiểm soát được rủi ro.
Thứ hai, cha mẹ cần xây dựng thói quen an toàn hằng ngày. Tắt thiết bị điện sau khi dùng, để nước tắm xa tầm với, không đặt vật nóng trên bàn thấp, khóa cửa ban công và luôn kiểm tra khu vực bếp trước khi rời đi. Những hành vi an toàn nhất quán giúp trẻ hình thành nhận thức đúng về nguy cơ khi lớn lên.
Thứ ba, cha mẹ cần dạy trẻ những quy tắc đơn giản phù hợp độ tuổi. Trẻ 18-24 tháng có thể học một số kỹ năng phòng tránh cơ bản như dừng lại khi người lớn nhắc, không chạm vào đồ nóng hoặc không mở cửa nhà tắm một mình. Tài liệu hành vi khuyến nghị cha mẹ giải thích ngắn gọn và làm mẫu, vì trẻ học thông qua quan sát.
Vai trò của giáo dục mầm non cũng quan trọng trong phòng chống tai nạn. Thông tư 52/2020/TT-BGDĐT yêu cầu cơ sở giáo dục phối hợp với gia đình để bảo đảm môi trường an toàn và hướng dẫn trẻ kỹ năng tự phục vụ phù hợp với lứa tuổi (Điều 3). Sự phối hợp này giúp trẻ được chăm sóc nhất quán ở cả nhà và trường.
Cơ sở giáo dục phải phối hợp với gia đình để bảo đảm môi trường an toàn và hướng dẫn trẻ kỹ năng tự phục vụ phù hợp với lứa tuổi.
Bên cạnh gia đình và nhà trường, cộng đồng đóng vai trò không thể thiếu. Hệ thống y tế cơ sở hướng dẫn cha mẹ về phòng chống thương tích, sơ cấp cứu cơ bản và nhận biết nguy cơ tại gia đình. Các chương trình truyền thông trong Quyết định 1437 giúp nâng cao nhận thức và tạo thói quen an toàn trong cộng đồng. Khi gia đình, nhà trường và y tế địa phương phối hợp chặt chẽ, môi trường sống của trẻ trở nên an toàn hơn, giúp trẻ phát triển khỏe mạnh và tự tin trong những năm đầu đời.
Tài liệu tham khảo dành cho cha mẹ:
📄 Quyết định 2780/QĐ-BYT ngày 29/08/2025 về Kế hoạch Tiêm chủng mở rộng giai đoạn 3 năm (2026-2028) 👉 [DOWNLOAD tại đây]
📘 Hướng dẫn chăm sóc sức khỏe và dinh dưỡng cho trẻ nhỏ (Tài liệu truyền thông chăm sóc phát triển toàn diện trẻ em)👉 [DOWNLOAD tại đây]
📗 Hướng dẫn phát triển trí tuệ và tương tác sớm với trẻ (Tài liệu truyền thông chăm sóc phát triển toàn diện trẻ em)👉 [DOWNLOAD tại đây]
📙 Hướng dẫn hành vi - cảm xúc và kỹ năng an toàn cho trẻ (Tài liệu truyền thông chăm sóc phát triển toàn diện trẻ em)👉 [DOWNLOAD tại đây]
