| Hotline: 0983.970.780

Thảo dược trở thành giải pháp kép cho ngành cá tra

Thứ Năm 09/10/2025 , 06:00 (GMT+7)

ĐBSCL Thảo dược đang trở thành giải pháp kép cho ngành cá tra: vừa giảm dịch bệnh, hạn chế kháng sinh, vừa bảo vệ môi trường, đáp ứng tiêu chuẩn từ các thị trường xuất khẩu.

Khó khăn chồng chất

Thủy sản từ lâu trở thành ngành kinh tế mũi nhọn của Việt Nam, không chỉ cung cấp thực phẩm mà còn tạo sinh kế cho hàng trăm ngàn hộ dân nông thôn. Ngành này hiện đóng góp khoảng 4 - 5% GDP quốc gia và đưa Việt Nam trở thành “thủ phủ cá tra” của thế giới, chiếm hơn 60% thị phần toàn cầu. Tuy nhiên, sự phát triển thâm canh đã làm phát sinh áp lực lớn lên môi trường.

Để đạt 300 tấn cá/ha, người nuôi phải dùng lượng thức ăn rất lớn, đồng thời thải ra môi trường khối lượng chất hữu cơ khổng lồ. Ảnh: Hồ Thảo.

Để đạt 300 tấn cá/ha, người nuôi phải dùng lượng thức ăn rất lớn, đồng thời thải ra môi trường khối lượng chất hữu cơ khổng lồ. Ảnh: Hồ Thảo.

Theo chuyên gia ngành thủy sản, trung bình để đạt 300 tấn cá/ha, người nuôi phải sử dụng khoảng 480 tấn thức ăn, thải ra môi trường hơn 380 tấn chất hữu cơ. Trong khi đó, xử lý chất thải hiện nay chủ yếu dựa vào thay nước, hút bùn hoặc chế phẩm sinh học; chỉ một số ít hộ nuôi áp dụng công nghệ hiện đại. Kéo theo dịch bệnh bùng phát, chủ yếu là bệnh gan thận mủ và xuất huyết, gây thiệt hại hàng trăm héc-ta nuôi mỗi năm, tập trung tại An Giang, Đồng Tháp và Vĩnh Long.

Như tại xã Lục Sỹ Thành (Vĩnh Long), từng là vùng nuôi lớn của Vĩnh Long, nay diện tích chỉ còn chưa đến 50 ha. Ông Võ Văn Đấu, ngụ ấp Phú Lợi, thở dài: “Mỗi khi vào mùa nắng nóng, cá thường bị bệnh hàng loạt. Dù tốn nhiều tiền mua thuốc nhưng nhiều lúc vẫn không cứu được”.

Theo ông Đấu, nguyên nhân lớn là nguồn nước nuôi không đảm bảo. Do ao cá nằm gần vườn cây ăn trái, khi người ta phun thuốc, nước chảy xuống ao làm cá nhiễm độc. Doanh nghiệp kiểm tra không đạt chất lượng nên không thu mua, bà con đành treo ao gần hết.

Ngoài ra, chế biến cũng còn nhiều vấn đề. Cả nước có trên 100 nhà máy chế biến cá tra, song hệ thống xử lý nước thải chủ yếu theo công nghệ truyền thống, chưa đạt hiệu quả tối ưu. Chi phí xử lý nước sạch và nước thải tăng cao, làm đội giá thành sản phẩm, ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh.

Lối đi mới

Trong bối cảnh nghề nuôi cá tra khó khăn chồng chất, các nhà khoa học bắt đầu tìm kiếm lối đi mới, trong đó nổi bật là hướng ứng dụng thảo dược trong nuôi trồng.

TS. Phạm Ngọc Như, giảng viên Bộ môn Thủy sản, Trường Đại học Cửu Long, cho biết thảo dược có khả năng kháng khuẩn, tăng cường miễn dịch và hoàn toàn thân thiện với môi trường. Đây có thể xem là chiếc phao cứu sinh cho nghề nuôi cá tra thâm canh, đặc biệt trong bối cảnh biến đổi khí hậu và dịch bệnh ngày càng khó lường. Nghiên cứu của Đại học Cần Thơ cho thấy, việc bổ sung 5 loại thảo dược quen thuộc như ổi, diệp hạ châu, mắc cỡ, sầu đâu và cỏ sữa vào khẩu phần ăn cá tra giống mang lại kết quả khả quan.

“Sau 60 ngày, nhóm cá bổ sung chiết xuất ổi 0,2% hoặc diệp hạ châu 0,2% cải thiện rõ rệt các chỉ số sinh lý máu, hoạt tính enzyme tiêu hóa và tốc độ tăng trưởng. Đặc biệt, khi cá gặp stress do nhiệt độ tăng hoặc độ mặn cao, việc bổ sung ổi và diệp hạ châu giúp gan và mang ít tổn thương hơn. Cá như có áo giáp tự nhiên”, TS. Phạm Ngọc Như cho hay.

Một hộ nuôi cá tra trộn thảo dược vào thức ăn, theo liều khuyến cáo, thấy cá ít bệnh hơn, lớn nhanh, chi phí giảm rõ rệt. Ảnh: Hồ Thảo.

Một hộ nuôi cá tra trộn thảo dược vào thức ăn, theo liều khuyến cáo, thấy cá ít bệnh hơn, lớn nhanh, chi phí giảm rõ rệt. Ảnh: Hồ Thảo.

Kết quả nghiên cứu đã được kiểm chứng ngoài thực tế. Ông Võ Văn Đấu kể lại: “Trước đây, mỗi khi cá bị bệnh gan thận mủ, tôi phải tốn cả trăm triệu tiền thuốc kháng sinh, mà nhiều khi vẫn chết hàng loạt. Năm nay, tôi thử trộn bột lá ổi và diệp hạ châu vào thức ăn theo liều khuyến cáo, thấy cá ít bệnh hơn, lớn nhanh, chi phí giảm rõ rệt".

Theo ông, sự thành công ban đầu này đang mở ra một hướng đi mới cho nghề nuôi cá tra, khi bài toán giảm chi phí sản xuất và nâng cao chất lượng sản phẩm cùng lúc được giải quyết.

Xu hướng dùng thảo dược trong nuôi cá tra không chỉ được nông dân quan tâm mà còn thu hút cả các doanh nghiệp. Nhiều công ty chế biến đang nghiên cứu phát triển dòng sản phẩm kết hợp với thảo dược. Điển hình như Công ty TNHH PHARMAQ thuộc Tập đoàn Zoetis (Na Uy), doanh nghiệp thú y thủy sản hàng đầu thế giới, đã đầu tư xây dựng nhà máy sản xuất vacxin cá tra ngay tại ĐBSCL.

Đại diện doanh nghiệp chia sẻ, việc kết hợp vacxin với chế phẩm thảo dược sẽ giúp giảm mạnh việc dùng kháng sinh, vốn là rào cản lớn khi xuất khẩu sang Mỹ và EU. Thảo dược có nhiều hợp chất sinh học, kháng khuẩn mạnh, có thể bổ trợ lẫn nhau, lại không gây hiện tượng kháng thuốc. Hơn nữa, nguyên liệu sẵn có ở địa phương, chi phí thấp và thân thiện môi trường. Đây chính là giải pháp giúp ngành cá tra đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững.

Chuỗi giá trị khép kín từ thảo dược 

Chuyên gia nhận định, thị trường quốc tế, đặc biệt là Mỹ, EU và Nhật Bản, đang mở rộng nhưng cũng đi kèm những quy định ngày càng khắt khe về dư lượng kháng sinh, phát thải môi trường và trách nhiệm xã hội. Việc ứng dụng thảo dược trong nuôi trồng được kỳ vọng trở thành chìa khóa để ngành cá tra không chỉ duy trì vị thế, mà còn bứt phá theo hướng bền vững.

Theo TS. Nguyễn Thị Thu Hồng - Trưởng Bộ môn Thủy sản, Đại học Cửu Long, ứng dụng thảo dược không chỉ dừng ở quy mô nhỏ lẻ mà cần được phát triển thành một chuỗi giá trị khép kín. Từ việc hình thành các vùng nguyên liệu thảo dược ngay tại ĐBSCL, kết hợp sử dụng trong ao nuôi với quy trình chuẩn hóa, cho đến chế biến và xuất khẩu dưới thương hiệu cá tra xanh.

“Nếu có chính sách hỗ trợ từ Nhà nước, như khuyến khích nghiên cứu, phát triển vùng nguyên liệu thảo dược và chuẩn hóa quy trình sản xuất, thì chỉ trong vài năm tới, Việt Nam hoàn toàn có thể hình thành chuỗi giá trị khép kín: từ vườn thảo dược - ao cá - nhà máy chế biến - bàn ăn châu Âu, Mỹ, Nhật”, bà Hồng phân tích.

Trong gần 10 năm qua, diện tích nuôi cá tra không tăng nhiều nhưng sản lượng liên tục đi lên, từ 1,11 triệu tấn (2015) lên gần 1,8 triệu tấn (2024). Ảnh: Hồ Thảo.

Trong gần 10 năm qua, diện tích nuôi cá tra không tăng nhiều nhưng sản lượng liên tục đi lên, từ 1,11 triệu tấn (2015) lên gần 1,8 triệu tấn (2024). Ảnh: Hồ Thảo.

Cũng theo Trưởng bộ môn Thủy sản - Trường Đại học Cửu Long, ngành cá tra cần thay đổi theo hướng bền vững. Giải pháp đặt ra gồm: quy hoạch vùng nuôi tập trung, kiểm soát chặt chất lượng giống, thức ăn, tăng cường ứng dụng công nghệ cao và IoT để giảm chi phí và phát thải. Bên cạnh đó, cần phát triển công nghệ chế biến phụ phẩm để nâng cao giá trị chuỗi sản phẩm. Đặc biệt, trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp (CSR) đang được coi là yếu tố sống còn, giúp nâng cao hình ảnh, tạo lợi thế cạnh tranh và đáp ứng yêu cầu ngày càng cao từ các thị trường nhập khẩu.

Cá tra Việt Nam hiện diện trên hơn 140 quốc gia, với các thị trường chủ lực là Mỹ, EU, Trung Quốc, Brazil, Mexico và khối ASEAN. Trong gần 10 năm qua, diện tích nuôi cá tra không tăng nhiều nhưng sản lượng liên tục đi lên, từ 1,11 triệu tấn (2015) lên gần 1,8 triệu tấn (2024).

Xem thêm
ILRI giới thiệu Trung tâm Giải pháp Chăn nuôi và Khí hậu

Sáng kiến mới này thúc đẩy bền vững quá trình chuyển đổi hệ thống chăn nuôi tại các quốc gia có thu nhập thấp, tăng khả năng chống chịu và giảm phát thải.

Nuôi gà Mía an toàn trên nền đệm lót sinh học

Nhờ áp dụng mô hình đệm lót sinh học, gia đình chị Cấn Thị Quy (xã Sơn Tây, Hà Nội) không chỉ bảo vệ đàn gà trước dịch bệnh mà còn tạo dựng thương hiệu.

Ấn tượng giống chanh vàng không hạt ‘đẹp mắt, sống khoẻ’

TÂY NINH Sức sống mạnh mẽ cùng phương pháp sản xuất theo hướng hữu cơ đã mở ra hướng đi mới cho giống chanh vàng không hạt ở Tây Ninh.

Quản lý dịch hại tổng hợp, hồng vành khuyên hồi sinh

LẠNG SƠN Mô hình phòng trừ sinh vật gây hại trên cây hồng vành khuyên ở xã Na Sầm giúp nông dân kiểm soát sâu bệnh, tăng năng suất và hướng tới sản xuất bền vững.

Làm chủ sản xuất nhờ giải pháp canh tác thông minh

Viện Nha Hố nghiên cứu và ứng dụng hiệu quả vào sản xuất nhiều giải pháp canh tác thông minh, thích ứng với khí hậu khắc nghiệt, nhất là các giải pháp công nghệ số.

Lào Cai khắc phục hậu quả, khôi phục sản xuất lâm nghiệp sau bão số 10

Sau hoàn lưu bão số 10, ngành lâm nghiệp Lào Cai bị ảnh hưởng lớn. Hiện tỉnh đang tập trung khắc phục hậu quả thiên tai, khẩn trương khôi phục sản xuất.