Phận người bên núi: [Bài 5] Ký ức về 'những ngày như tận thế'

Những ngày cuối tháng 7, bầu trời phường Yên Bái, tỉnh Lào Cai (thuộc thành phố Yên Bái cũ) giông tố lại kéo đến và trút xuống những cơn mưa trắng trời. Cơn bão số 3 mang tên Wipha, như một định mệnh gợi lại  ký ức kinh hoàng của cơn bão Yagi năm trước.

Hai từ "ám ảnh" có lẽ không đủ để lột tả hết tâm trạng của hàng ngàn hộ dân ở các phường Yên Bái, Nam Cường, Âu Lâu, Văn Phú và nhiều xã khác của tỉnh Lào Cai lúc này. Nỗi sợ hãi ấy không phải mơ hồ, nó hiện hữu từ những mất mát của mùa lũ trước, khoét sâu thêm bởi những thảm kịch chết người vừa mới xảy ra.

Chỉ riêng trong tháng 7 vừa qua, những trận mưa lớn bất thường đã gây ra hàng loạt vụ sạt lở. Đau lòng nhất là hai vụ sạt lở tại phường Yên Bái và xã Xuân Ái khiến 3 ngôi nhà sập đổ hoàn toàn, cướp đi sinh mạng của 3 con người. Tang thương chồng lên tang thương khiến nỗi ám ảnh của người dân lên đến đỉnh điểm, họ luôn thấp thỏm bất an sau những tiếng sấm rền hay những trận mưa mới.

Cả phố hoảng loạn giữa đêm mưa tầm tã

Chúng tôi tìm đến nhà bà Tạ Thị Nga Tâm nằm ngay trên mặt đường chính ở tổ 2 Yên Ninh (phường Yên Bái), vết sẹo từ trận sạt lở kinh hoàng năm ngoái vẫn còn hằn rõ trên vách núi sau lưng nhà.

Gia đình bà Tâm có 2 vợ chồng già, ông Phú là cán bộ quân đội về hưu làm nghề sửa chữa điện dân dụng kiếm thêm thu nhập. Bà Tâm mệt mỏi: “Tôi vừa mới chuyển hết đồ về chưa đầy 1 tuần. Chuyển xong lại thấy báo bão, trời lại mưa. Thôi thì cũng đành kệ, chán rồi, giờ có thế nào cũng phải chịu thôi, không đủ sức để mà chạy nữa".

Trong trận sạt đất năm trước, những ngôi nhà xung quanh sập đổ ngổn ngang, may mắn ngôi nhà 2 tầng cũ kỹ của bà Tâm không trúng luồng đất sạt mạnh nên vẫn đứng đó, chơ vơ bên gốc bàng, đất đỏ ôm trọn, đất đá phá vỡ cả tường nhà, xô vào đầy bên trong.

Giờ đây, căn nhà vẫn còn nồng mùi vôi vữa. Mọi thứ được sắp xếp, dọn dẹp qua loa. Để có được như bây giờ, chồng bà, người đàn ông hơn 70 tuổi đã một mình kỳ cạch móc đất từ tầng 3 đổ xuống. Mấy tháng không xuể, kiệt sức, phải thuê người hỗ trợ. Chỉ riêng tiền đánh đất đã mất hơn 200 triệu đồng.

Ký ức về đêm kinh hoàng ấy ùa về trong từng lời kể đứt quãng của bà Tâm. “Đêm đó, mưa như trút nước. Sau những tiếng sạt lở nhỏ ở phía xa, cả xóm hò nhau chạy. Trong lúc hoảng loạn, tôi sực nhớ ra mình quên cặp kính lão, mà mắt mình không có kính thì không nhìn được gì, mò mẫm quay lại phòng để lấy. Vừa cầm được kính ra đến cửa thì hàng xóm ở ngoài nhìn thấy đã hét lên thất thanh rồi lao vào lôi tôi ra. Những tiếng ầm ầm lở đất vang lên. Vách núi sau lưng đổ sập xuống, đất tràn đầy vào nhà”.

Bà Tâm chạy ra được nhưng hoảng hốt không thấy ông Phú đâu. Cả xóm túa đi tìm, gọi mãi không thấy. Ai cũng nghĩ ông ấy đã bị vùi trong đống đất đá rồi.

Giữa lúc tuyệt vọng thì có tin ông Phú đã được công an phường đưa đến nơi an toàn phía trên đỉnh dốc. Nhưng thảm họa chưa dừng lại, những trận sạt lở liên tiếp như bom nổ, cách nhau chỉ chục phút. Hai căn nhà 3 tầng và một cột điện lớn đổ sập ngay trước mắt. Cả khu phố chìm trong hỗn loạn và tiếng khóc. Trong ánh sáng của những tia sét và đèn pin của lực lượng cứu hộ, khung cảnh của tuyến phố không khác gì ngày tận thế trong phim.

Những tháng ngày sau đó là chuỗi ngày đằng đẵng. Gia đình bà Tâm phải đi ở nhờ nhà người thân hết nhà này sang nhà khác, rồi thuê một phòng trọ chật hẹp từ tháng 10 năm trước cho đến tận tháng 6 mới đây mới vừa dọn về ở tạm.  

Bà Tâm tiếp lời: “Giữ người thôi, chứ của cải bây giờ cũng chẳng có gì đáng giá mà tiếc nữa. Chỉ mong Nhà nước hay doanh nghiệp nào đó có giải pháp hạ độ cao, xử lý quả đồi cho an toàn. Chứ giờ bảo chuyển đi nơi khác, 2 ông bà già này không đủ sức nữa rồi."

Gần năm trời dai dẳng khắc phục

Tiếp chúng tôi trong căn nhà đối diện, ông Đỗ Việt Nam ở tổ Yên Ninh (phường Yên Bái), một trong những người đã sống ở khu này hơn nửa thế kỷ, bình thản đến lạ.

Ông Nam chậm rãi: “thật ra không ai nghĩ giữa lòng thành phố lại xảy ra tai họa kinh hoàng đến vậy. Trước đây cũng sạt, nhưng chỉ là sạt bùn, sạt đất bình thường thôi. Còn trận vừa rồi thì đúng là cả đời mới thấy. Nước từ trên đồi chảy xuống tràn qua cả nền, chảy từ trong ra như nhà không có mái".

Linh tính có chuyện chẳng lành, ông chạy lên đỉnh dốc và bàng hoàng phát hiện quả đồi phía trên đã bắt đầu sạt. Ông chạy về gào lên cho cả xóm biết là sập đất. Mọi người lục tục sơ tán lên nhà văn hóa trên đỉnh dốc.

Nhưng bi kịch vẫn xảy ra. Chỉ khoảng 15 phút sau, hai căn nhà cấp bốn đối diện sập xuống, vùi lấp hai người thuê trọ. "Họ ở tận Huế đến đây thuê trọ mở xưởng cơ khí, không hiểu sập đất là gì. Chứ người ở đây nghe động là đã tìm đường chạy rồi”, ông Nam xót xa.

Sau đó là một chuỗi những tiếng nổ long trời. Đất đá từ hai đỉnh đồi cao hơn 70 mét đổ ập xuống. Sáng hôm sau, cả khu phố tan hoang. Đất ngập cao bằng tầng hai nhà ông Nam. 11 ngôi nhà hai bên đường bị san phẳng. Gần một tháng khu vực này mới có nước sạch trở lại và hơn 3 tháng sau mới có điện lưới. Người dân phải ở tạm nhà văn hóa, ở nhờ, rồi đi thuê trọ. Cuộc sống đảo lộn hoàn toàn.

Điều đáng sợ nhất, theo lời kể của ông Nam, không phải là đất đá trực tiếp vùi lấp, mà là "sóng xung kích" do hàng ngàn mét khối bùn đất tạo ra. Chính ông Nam và mẹ ông bị luồng sóng đó hất bay từ cửa vào trong nhà. 3 chiếc ô tô bên kia đường bị ném bay vắt qua đường, rơi ngay trước hè.

Quá trình khắc phục là một cuộc chiến dai dẳng và tốn kém. Nhà nào ít cũng phải đánh đi 500m3, nhiều thì cả ngàn m3. Cứ 60 nghìn đồng/m3, riêng tiền đánh đất của nhà ông Nam đã mất gần 500 triệu, bằng tiền xây một căn nhà mới.

Việc dọn dẹp phải tiến hành lần lượt. Hàng xóm phải nhường nhau, dãy nhà bên này đánh đất xong, xây xong thì nhà khác mới có thể bắt đầu. Đến tận bây giờ, khu xưởng của nhà ông Nam vẫn chưa thể dọn dẹp xong vì phải ưu tiên cho hàng xóm xây dựng trước.

Khi được hỏi về mong muốn, ông Nam không hề nhắc đến việc tái định cư bởi đất ở bao nhiêu đời rồi, không ai muốn di dời vì còn liên quan đến việc kinh doanh, cuộc sống hằng ngày. Người dân chỉ mong Nhà nước, chính quyền có phương án giúp dân, san gạt những đỉnh đồi này xuống mức thấp nhất có thể để chống sạt lở cho thế hệ tương lai.

Còn nhiều khu vực nguy cơ sạt lở

Chưa bao giờ người dân ở thành phố phải sống trong nỗi ám ảnh như những ngày tháng đó, đã có hàng vạn hộ dân bị ngập sâu trong trận đại hồng thủy, hàng trăm ngôi nhà bị sạt lở, hơn 20 người chết do sạt đất, sập nhà (con số thương vong cao nhất tỉnh Yên Bái cũ).

Ông Phùng Tiến Thanh, Chủ tịch UBND phường Yên Bái cho biết, sau những đau thương mất mát do thảm họa kép bởi ngập lụt và sạt lở đất năm trước, từ đầu mùa mưa bão năm 2025, công tác phòng chống thiên tai, tìm kiếm cứu nạn luôn được phường đặt lên hàng đầu.

Hiện trên địa bàn có rất nhiều điểm nguy cơ sạt lở và ngập úng cao, đặc biệt tập trung tại các khu vực Yên Ninh, Đồng Tâm, Minh Tân, Hồng Hà... Chính quyền địa phương đã phân công lực lượng rà soát từng hộ dân để chủ động di dời đến nơi an toàn khi có tình huống. Phường cũng yêu cầu các nhà thầu đang thi công trên địa bàn phải di dời toàn bộ lán trại, công nhân, máy móc tới vùng an toàn khi có mưa lớn.

Tuy nhiên, đó mới chỉ là những giải pháp tình thế trước mắt. Về lâu dài, phường sẽ tiếp tục rà soát cụ thể các hộ gia đình cần di dời khẩn cấp để lên phương án và báo cáo, đề xuất với tỉnh tạo quỹ đất để bà con an cư, ổn định cuộc sống lâu dài.