Nâng tầm giá trị tre trúc, mở sinh kế bền vững cho phụ nữ Khmer

Tại vùng Đồng bằng sông Cửu Long, tre, trúc từ lâu đã gắn bó mật thiết với đời sống sinh hoạt và sản xuất của đồng bào Khmer. Từ những nguyên liệu dân dã ấy, bằng sự khéo léo và sáng tạo, nhiều thế hệ phụ nữ Khmer đã gìn giữ nghề đan đát truyền thống. Ngày nay, nghề xưa không chỉ được khôi phục mà còn được “thổi hồn” để thích ứng với nhu cầu thị trường, mở ra hướng phát triển kinh tế bền vững, đồng thời giúp cộng đồng tiếp cận thông tin, học hỏi kỹ năng mới và nâng cao khả năng ra quyết định.

Tại xã Thuận Hòa, thành phố Cần Thơ, chị Trương Thị Bạch Thủy, Giám đốc Hợp tác xã (HTX) Mây tre đan Thủy Tuyết, là người đang miệt mài khôi phục và phát triển nghề đan đát truyền thống của đồng bào Khmer. Không chỉ tập trung vào sản xuất, chị còn xây dựng các chương trình đào tạo kỹ năng, cung cấp thông tin thị trường, chia sẻ kinh nghiệm quản lý và tiếp thị sản phẩm, giúp người dân nắm bắt cơ hội và phát triển bền vững.

Trước đây, xã Phú Tân (huyện Châu Thành, tỉnh Sóc Trăng - nay là xã Thuận Hòa, TP. Cần Thơ) từng nổi tiếng với làng nghề đan đát. Tuy nhiên, dưới tác động của quá trình đô thị hóa và sự thay đổi sinh kế, nghề truyền thống này đã có thời gian mai một, nhiều hộ bỏ nghề, sản phẩm không còn đầu ra ổn định và thông tin về thị trường, kỹ thuật chế biến, quản lý sản xuất gần như bị hạn chế.

Vài năm trở lại đây, nhờ tâm huyết của chị Trương Thị Bạch Thủy, làng nghề từng bước được hồi sinh. Dưới mái nhà HTX Mây tre đan Thủy Tuyết, các sản phẩm từ tre, trúc lại được sản xuất đều đặn, cung ứng cho thị trường trong và ngoài tỉnh. Đồng thời, HTX tổ chức các lớp tập huấn về kỹ thuật đan, quản lý sản xuất, marketing, kỹ năng tiếp cận thị trường và thông tin xuất khẩu. Nhờ vậy, người dân không chỉ có thu nhập ổn định mà còn được nâng cao khả năng tiếp cận thông tin, học hỏi kiến thức mới và ra quyết định đúng đắn cho sản xuất và kinh doanh.

Chị Trương Thị Hồng, một xã viên HTX, chia sẻ:“Tôi sinh ra ở Nhu Gia (TP. Cần Thơ), về đây lập gia đình rồi được mẹ chồng truyền nghề đan đát. Trước kia làm ra sản phẩm phải tự tìm nơi bán, hầu như không biết thị trường, tiêu chuẩn sản phẩm hay giá cả. Từ khi có HTX, chúng tôi không chỉ nhận nguyên liệu, giao sản phẩm mà còn học được thông tin về thị trường, cách quản lý đơn hàng, kỹ thuật xử lý sản phẩm, giúp thu nhập ổn định.”

Không chỉ khôi phục nghề truyền thống, mô hình HTX còn tạo việc làm thường xuyên cho hàng chục phụ nữ Khmer tại địa phương. Nhiều người gắn bó với nghề từ nhỏ, nay có điều kiện nâng cao tay nghề, tiếp cận thị trường, kỹ thuật mới, cải thiện thu nhập. Chị Thạch Thị Hường cho biết: “Tôi học nghề từ ba mẹ. Trước đây làm rất vất vả, đầu ra bấp bênh. Nay có HTX tổ chức tập huấn, chia sẻ thông tin, lo nguyên liệu cũng như tiêu thụ sản phẩm nên yên tâm gắn bó với nghề”.

Từ những đôi tay khéo léo của người thợ, hàng trăm sản phẩm mây tre đan như giỏ xách, cần xé, thúng, rổ, đèn trang trí… được tạo ra. HTX còn hướng dẫn người dân cách thu thập thông tin về nhu cầu khách hàng, xu hướng tiêu dùng, yêu cầu chất lượng và thị trường xuất khẩu, giúp họ chủ động cải thiện sản phẩm. Sản phẩm không chỉ phục vụ nhu cầu sinh hoạt thường ngày mà còn cung ứng cho nhà hàng, khách sạn, khu du lịch trong và ngoài tỉnh. Nhờ việc tiếp cận thông tin này, cộng đồng Khmer có thể ra quyết định sản xuất hiệu quả hơn, giảm rủi ro và nâng cao thu nhập.

Chia sẻ về quá trình khởi nghiệp, chị Trương Thị Bạch Thủy cho biết, chị sinh ra trong gia đình có truyền thống đan đát ở Bạc Liêu. Từ năm 17 tuổi, chị đã lập cơ sở sản xuất riêng, sau đó phát triển thành doanh nghiệp và HTX tại xã Thuận Hòa. Chị Thủy nói: “Tôi thấy làng nghề đan đát ở đây đang mai một trong khi địa phương có sẵn nguyên liệu và lao động tay nghề cao. Tại sao mình không dựa vào lợi thế đó để khôi phục nghề truyền thống?"

Hiện HTX có hơn 700 dòng sản phẩm, đã xuất khẩu sang 5 thị trường, chủ yếu là các mặt hàng tiêu dùng và trang trí từ tre. Từ khi HTX đi vào hoạt động, nhiều xã viên và hội viên phụ nữ vùng lân cận có thu nhập ổn định, bình quân từ 4-5 triệu đồng/người/tháng. Nghề đan đát không chỉ giúp người dân “ly nông bất ly hương” mà còn là môi trường để truyền nghề, giữ gìn bản sắc văn hóa Khmer.

Bên cạnh sứ mệnh bảo tồn nghề thủ công truyền thống, HTX Mây tre đan Thủy Tuyết còn chú trọng đổi mới sáng tạo, nâng cao giá trị cây tre gắn với bảo vệ môi trường và phát triển cộng đồng. Hiện nay, HTX cung cấp các sản phẩm và dịch vụ như trang trí nội thất tre, xây dựng công trình nhà tre (homestay, resort, khu nghỉ dưỡng), sản phẩm thủ công mỹ nghệ, quà lưu niệm, du lịch trải nghiệm làng nghề và quảng bá văn hóa Khmer.

Định hướng thời gian tới, chị Thủy cho biết HTX sẽ tiếp tục đa dạng hóa mẫu mã, nâng cao chất lượng sản phẩm, ứng dụng công nghệ vào xử lý nguyên liệu, mở rộng thị trường tiêu thụ và xây dựng vùng trồng tre nguyên liệu. Đồng thời, HTX hướng đến phát triển du lịch xanh gắn với làng nghề, kết hợp các lớp hướng dẫn kỹ năng, thông tin về du lịch, marketing sản phẩm và văn hóa Khmer. “Chúng tôi muốn gắn cây tre với du lịch cộng đồng và du lịch học đường. Du khách đến đây không chỉ tham quan mà còn được trải nghiệm làm sản phẩm, tìm hiểu văn hóa Khmer và lối sống xanh. Người dân cũng được cung cấp thông tin và kiến thức giúp nâng cao năng lực quản lý và phát triển nghề truyền thống”, chị Thủy chia sẻ.

Với những đóng góp trong việc khôi phục và phát triển nghề truyền thống, chị Trương Thị Bạch Thủy đã được công nhận là Nghệ nhân cấp quốc gia ngành nghề mây tre đan, đạt Giải Nhất cuộc thi Phụ nữ khởi nghiệp phát huy tiềm năng bản địa cấp quốc gia, Giải Đặc biệt cấp khu vực, cùng nhiều danh hiệu sản phẩm nông thôn tiêu biểu, OCOP các cấp.

Từ đôi tay khéo léo và tâm huyết với nghề, chị Trương Thị Bạch Thủy cùng những phụ nữ Khmer xã Thuận Hòa đang từng bước nâng tầm giá trị cây tre, cây trúc - vừa gìn giữ bản sắc văn hóa, vừa mở ra sinh kế bền vững cho cộng đồng địa phương