Chủ động thích ứng khí hậu để bảo vệ sinh kế

Những năm gần đây, các cộng đồng dân tộc thiểu số tại vùng sâu, vùng xa đang phải đối mặt với những thách thức kép: nghèo đói dai dẳng và tác động từ biến đổi khí hậu (BĐKH). Tình trạng thiếu thông tin, hạn chế trong tiếp cận kiến thức, kỹ năng sản xuất và công nghệ khiến nhiều hộ gia đình khó cải thiện điều kiện sống, dễ bị tổn thương trước thiên tai và các cú sốc môi trường.

Trước thực trạng đó, chương trình “Tiến Về Phía Trước” do Đại sứ quán Ireland tại Việt Nam tài trợ và Tổ chức Plan International Việt Nam triển khai đang từng bước hỗ trợ cộng đồng nâng cao năng lực thích ứng, đa dạng hóa mô hình sinh kế và tiếp cận các nguồn lực phát triển.

Dự án được triển khai tại các xã Lìa, A Dơi, Tân Lập, Đakrông, Tà Rụt (Quảng Trị) và Nấm Dẩn, Pà Vầy Sủ (Tuyên Quang), cũng như một số xã tại Phú Thọ. Đây là nơi sinh sống lâu đời của các dân tộc Pa Cô, Vân Kiều, H'mông, Tày, Nùng - những cộng đồng có tỷ lệ nghèo cao và dễ bị tổn thương nhất trước sự biến động của thời tiết.

Điểm khác biệt lớn nhất của Dự án là cách tiếp cận "Cộng đồng quản lý toàn bộ tiến trình". Thay vì hỗ trợ từ trên xuống, dự án trao quyền cho chính quyền địa phương, các trường học và đặc biệt là các nhóm sinh kế do phụ nữ làm chủ. Bà Edel Craven, Trưởng Ban phát triển của Đại sứ quán Ireland tại Việt Nam, bày tỏ sự ủng hộ mạnh mẽ với chương trình, hướng tới mục tiêu “không để ai bị bỏ lại phía sau”.

“Mọi giải pháp được xây dựng, sở hữu và triển khai bởi chính người dân, phù hợp với bối cảnh thực tế, giúp cộng đồng chủ động ứng phó và làm chủ các sáng kiến ứng phó. Bước sang năm thứ hai, chương trình tiếp tục khẳng định tính linh hoạt, thích ứng, và ứng phó kịp thời trước mọi thách thức, mang lại tác động phát triển tích cực lâu dài cho cộng đồng”, bà Craven chia sẻ.

Chương trình chú trọng hỗ trợ các tổ nhóm sinh kế, đa phần do phụ nữ làm chủ, phát triển các mô hình sinh kế xanh như chăn nuôi tuần hoàn, cải tạo vườn tạp thích ứng BĐKH, sản xuất phân hữu cơ, hay du lịch cộng đồng. Phụ nữ và các hộ gia đình được nâng cao năng lực sản xuất, làm việc nhóm, kết nối thị trường, đồng thời tham gia các hoạt động truyền thông nhằm thay đổi những quan niệm, chuẩn mực xã hội còn hạn chế vai trò kinh tế của phụ nữ.

Một trong những mô hình nổi bật là Phát triển du lịch cộng đồng tại xã Nấm Dẩn. Đây là mô hình do chính cộng đồng người dân tộc Nùng làm chủ, với sự phối hợp chặt chẽ giữa chính quyền địa phương và các doanh nghiệp lữ hành. Dựa trên tiếp cận chuỗi giá trị, mô hình chú trọng đến việc bảo tồn bản sắc văn hóa, giữ gìn kiến trúc truyền thống và giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường. Trong đó, phụ nữ trực tiếp đảm nhiệm các vị trí từ chủ homestay, hướng dẫn viên, đến chế biến ẩm thực và tổ chức các hoạt động trải nghiệm cho du khách. 

Thông qua các mô hình hỗ trợ sinh kế và công trình thích ứng dựa vào cộng đồng, chương trình đang từng bước tạo nền tảng giảm nghèo bền vững cho người dân miền núi. Giai đoạn 2024 - 2025, hơn 26.000 người (trong đó có hơn 11.000 học sinh và gần 600 người khuyết tật) tại các tỉnh Quảng Trị, Tuyên Quang và Phú Thọ đã được hỗ trợ trực tiếp. Đặc biệt, chương trình thúc đẩy 80 tổ nhóm sinh kế do phụ nữ điều hành, giúp 36% thành viên tăng thu nhập và hơn 86% phụ nữ tự tin tham gia vào các quyết định quan trọng tại địa phương. 

Bên cạnh đó, 13 kế hoạch ứng phó thiên tai cấp xã đã được hiện thực hóa; 31 công trình vi mô do cộng đồng làm chủ như cầu dân sinh, kè chống sạt lở, hệ thống điện, nước được xây dựng và cải tạo, góp phần ổn định sản xuất và thu nhập. Đồng thời mô hình trường học an toàn được triển khai tại 32 điểm trường, qua đó tăng cường khả năng chống chịu của cộng đồng trước tác động ngày càng gia tăng của biến đổi khí hậu.

"Với cách tiếp cận lấy cộng đồng làm trung tâm, nhiều nhóm phụ nữ tại địa phương đã tự tin và chủ động tham gia các hoạt động kinh tế, từng bước cải thiện thu nhập và khẳng định vị thế bản thân. Chúng tôi kỳ vọng chương trình sẽ tiếp tục mang lại những chuyển biến thiết thực, nhất là tại các xã vùng cao còn nhiều khó khăn”, ông Mao Quốc Toản, Phó Giám đốc Sở Ngoại vụ tỉnh Tuyên Quang cho biết.