Mênh mang Đồng Tháp: Người miền Tây

Tôi ấn tượng bởi vẻ bình dị của anh, của cái sự không nề hà của người đàn ông mà xăm xắn ngồi ngay giữa khu chợ mà bán tôm cá. Tôi lên thuyền thăm gia đình anh. Một đôi thuyền nhỏ là nơi trú ngụ của cả gia đình lớn: hai vợ chồng anh, bố mẹ anh và đứa con nhỏ mấy tháng tuổi, còn hai đứa trẻ lớn hơn nữa anh gửi trên bờ cho các cháu đi học.

Con thuyền tròng trành, nhỏ tí, bước không khéo thì dễ lật úp mà chất đủ các thứ vật dụng cho đại gia đình. Tôi ngắm cái tổ ấm đơn sơ, bồng bềnh của anh, lại nghe thấy tiếng khóc lanh lảnh của đứa trẻ giật mình thức giấc mà thấy lòng nao nao một cảm giác khó tả.

Người miền Tây sống với sông nước, quen với nắng gió mà tưởng như khuôn mặt đã hóa thành màu sông nước. Điền kể cho tôi những chuyện mà chỉ có sự từng trải trong nghề mới biết được.

Là người Bắc, tôi không giấu nổi tò mò về những con chuột anh bắt được. Chuột ở miền Tây nhiều lắm, là món khoái khẩu của người dân, bán cũng được giá nhưng bắt được chúng cũng cả một nghệ thuật.

Điền bắn chuột bằng cây chĩa tự chế. Cây chĩa là một thứ công cụ giống như cây súng trường, làm bằng một thanh tre hay gỗ, có cò súng và hai ngạnh kim loại ở mũi. Khi đi dọc theo các con rạch, ánh đèn pin lia trong đêm, mắt chuột bắt sáng như ánh lân tinh.

Thấy chuột phải bắn thật chuẩn, bắn được chuột mà không làm chết chuột mới là thiện nghệ, bởi chuột sống bán được giá cao hơn chuột chết. Người bắn ngắm bắn vào phần gần đuôi chuột để con vật ít bị thương tổn nhất, thao tác phải cực nhanh, thấy mắt chuột sáng lên phải bắn ngay vì có khi chuột đi theo đàn, chậm thì chỉ bắn được một con là đàn chuột chạy hết.

Có những hôm trúng lớn, anh bắt được gần tạ chuột một đêm, mang lại cho gia đình một khoản thu nhập kha khá. Ngoài săn chuột, Điền còn bắt cá tôm trên các kênh rạch, sông ngòi. Những phiên chợ sớm, thấy anh đứng sau cái lồng chuột bình thản y như một vị tướng với một đoàn tù binh đã bị thu phục hoàn toàn.

Chuột cống nhum kêu khè khè, chuột cống lang kêu eng éc, chuột nhà kêu chin chít, và ngon nhất đương nhiên là chuột cống nhum. Đó là cách anh dạy tôi phân biệt các loại chuột. Những con chuột cống nhum lông rậm rì, mắt trâng tráo nhưng người bắt nó thì chất phác, giản dị đúng chất của một chàng trai miền Tây.

Cái ghe nhỏ nổ máy cành cạch lao đi, tôi theo anh đi một đoạn đường sông để ngắm cảnh vật bên bờ. Con thuyền nhỏ mà phải biến thành một ngôi nhà di động. Ăn uống, sinh hoạt hẳn có nhiều bất tiện nhưng phải quen, phải thích nghi, âu cũng vì miếng cơm manh áo, vì tương lai những đứa con anh ríu rít trên bờ. Nhưng còn ốm đau, bão gió, còn muỗi, đỉa, và bao thứ khác nữa? Bão thì không mấy khi, có nghe radio để tránh, còn muỗi, Điền sôi nổi hẳn lên, có lẽ anh là người Bắc nên còn chưa biết đến huyền thoại muỗi ở đây.

Muỗi ở miền Tây nhiều như trấu, muỗi kêu như sáo, muỗi giăng một màn đen đặc như mây. Ngủ trên sông nước phải mắc hai màn vì nếu lỡ vuột tay khỏi một cái thì còn có cái khác để che chắn. Nếu chỉ ngủ một màn, một ngón tay lỡ chạm vào thành màn, con muỗi thứ nhất phát hiện được, đưa kim vào chích, con đến sau không có chỗ, liền chích luôn trên đít con thứ nhất, con thứ ba không còn cách nào khác, phải chồng lên con thứ hai, con thứ tư chồng lên con thứ ba… cứ thế. Đàn muỗi như xếp kiệu, chúng dùng một cái xi lanh bé tí mà kiên trì hút từng giọt máu của ta…

Li kì nhất là chuyện đi bắt cá lóc bông, thứ cá thuộc vào loại ngon nhất vùng sông nước miền Tây. Theo lời kể của ông Nguyễn Hữu Hiếu, một người được mệnh danh “ông già vùng Đồng Tháp Mười” vì chuyên nghiên cứu văn hóa dân gian vùng miền, thì giống cá lóc bông chuyên này sống trong năn lác, con lớn thịt thơm ngon nhưng bắt được nó không phải là dễ. Để bắt cá, người ta dựng những cái tum để tạo ra bóng râm theo luồng con nước chảy vì cá lóc bông thường tìm chỗ râm mát ngoi thở.

Khi thấy cá ngoi lên, dùng một cái chĩa để đâm cá, nhưng có khi gặp con cá lớn, cá làm gãy cán chĩa. Chú cá lóc trúng thương tìm một chỗ yên tĩnh để dưỡng thương. Người lành nghề thì biết ngay cá trúng thương nằm ở đâu vì trúng thương thì máu chảy ra, cá lóc bông bị bọn cá lòng tong bé tí bu theo ăn máu, cá bị đau quẫy đuôi, bọn cá nhỏ chạy rào rào, người bắt cứ lần theo âm thanh ấy mà bắt cá…

Chế biến chuột đồng (Ảnh: Lê Hoàng Vũ)

Những cô lái đò trong rừng tràm khu du lịch Gáo Giồng thì cho chúng tôi một ấn tượng khác, các cô khiến chúng tôi yêu quý bởi cái vẻ dễ thương, mạnh bạo đặc trưng của con gái Nam Bộ. Đặc biệt một cô gái có tên Dương Yến đã làm khách mê đắm vì giọng hát ngọt ngào của em.

Hò…ơ…ơ… em đến đây kiếm anh như con cò trắng bay trên cao…

Còn thân em đâu khác thể vì sao trên trời…ơ…ơ…

Hò…ơ…ơ… thân anh như tấm da trời… ớ mình ơi…

Bốn mùa sương lạnh… anh không rời vì sao…ơ…ơ…

Tiếng hát cất lên, tha thiết, dịu dàng, Yến vừa chèo đò vừa hát cho du khách nghe. Yến mặc áo bà ba tím, quấn khăn rằn, mắt lúng liếng dễ thương. Nhà Yến nằm giữa vùng Tháp Mười, gần một cái bàu lớn, mỗi mùa nước nổi muốn đi đâu đều phải di chuyển bằng thuyền. Tôi hỏi, thế chắc Yến biết bơi thuyền trước khi đi xe đạp nha. Yến cười, gật đầu, đôi mắt sâu thẳm, vời vợi chứa chan cái đằm thắm của con gái Nam Bộ.

Đi trên chiếc thuyền ba lá mong manh, chiều nhạt dần, thỉnh thoảng lại thấy những cánh cò chao lượn. Tiếng hát người con gái da diết, tỏa trên mặt nước, du khách không lỡ để em chèo thuyền một mình, vừa chèo cùng, vừa hát theo.

Hò…ơ…ơ… Giường anh rải chiếu rộng thình

Anh lăn qua đụng gối, tưởng bạn mình anh hun… ơ… ơ…

Hò…ơ…ơ… Phải chi em được ở chung

Đâu ra nông nỗi, anh phải hun gối gòn…

Đi sâu vào trong rừng tràm, chạm vào mớ dây bòng bong leo chằng chịt, nghe tiếng nói ríu ran và thấy mặt trời đã đỏ ối đằng Tây mà lòng không muốn rời xa. Thiên nhiên, con người vùng bưng biền sao mà mộc mạc, chân thành xiết đỗi, biết khi nào mới trở về mà nhớ thương gửi lại. Giờ này, ngoài này, cái lạnh đã tràn ngập khắp nẻo, Tết đã gõ cửa từng nhà. Ơi người em gái quấn khăn rằn đứng trong gió bưng biền, em còn nhớ người trai xứ Bắc không?