Công trình hồ Cánh Tạng: [Bài 3] Những làng ‘biệt thự' ở khu tái định cư

Phố biệt thự bên hồ Cánh Tạng

Khi chúng tôi tới thăm gia đình ông Quách Văn Thỏn (SN 1963), một trong những hộ dân thuộc khu tái định cư xóm Nhụn (xã Yên Phú) cũng là lúc ông vừa đi thu mẻ lưới dưới hồ Cánh Tạng lên. Vợ ông Thỏn ngồi trên hiên nhà, tay thoăn thoắt đan giỏ mây - hàng thủ công mỹ nghệ mây tre đan bà nhận về làm để có thêm thu nhập.

Từ khi hồ Cánh Tạng tích nước vào cuối năm 2024, cả một vùng lòng hồ bát ngát đã trở thành môi trường sống cho những loài tôm cá tìm về, sinh sôi nảy nở. Bà con người Mường ở Yên Phú có thêm nghề mới: khai thác, đánh bắt thủy sản lòng hồ. Tất nhiên, vẫn ở dạng manh mún, khai thác tự nhiên để có thêm con cá, con tôm tươi thay đổi bữa ăn chứ chưa được tính là nguồn thu kinh tế.

Một số hộ dân sát mép hồ đã cắm sào, quây lưới nhận một vuông mặt nước rộng chừng 3 - 4 cái chiếu để thả cá giống. Theo thời gian, rất có thể, lòng hồ này sẽ thành một khu nuôi trồng thủy sản - hướng phát triển kinh tế cho người dân bản địa, nhất là những hộ đã bị thu hồi hầu hết ruộng đất canh tác để nhường cho dự án, giờ nhà cũ, vườn cũ đang nằm dưới lòng hồ mênh mông này.

Gia đình ông Thỏn có 1,2ha đất đồi; đất ở, đất vườn và ruộng cấy lúa, thiếu 63 mét nữa thì tròn 5.000m2. Tổng số tiền ông được nhà nước đền bù gần 2 tỷ đồng, cùng với 400 mét đất ở được giao tái định cư. Vợ con ông bàn bạc, là xây một ngôi nhà khang trang, phần tiền còn lại thì chia cho mỗi đứa con 1 ít làm vốn, một phần gửi ngân hàng, giữ để làm khoản lương khô, tiết kiệm của hai ông bà già.

Vậy là ông Thỏn quyết tâm xây nhà đẹp: ngôi nhà hai tầng kiên cố với tổng diện tích lên tới hơn 200m2 sử dụng, mái thái, sơn tường trắng, sắm sửa đồ đạc tinh tươm, đầy đủ…

“Chưa bao giờ chúng tôi mơ được ở trong ngôi nhà đẹp đẽ, khang trang hiện đại như này. Trước, cả xóm nhà cửa lụp xụp, xiêu vẹo, mỗi nhà ở một quả đồi, có sang nhà nhau chơi thì cũng phải trèo đèo lội suối. Giờ, cả xóm về ở cùng một quả đồi, nhà cửa san sát, ới một tiếng là chạy sang nhà nhau ngồi uống rượu được ngay. Chúng tôi rất hạnh phúc. Nơi ở mới không phải gấp hai, mà gấp nhiều lần hơn nơi ở cũ”, ông Thỏn thật thà.

Hàng xóm của ông Thỏn là vợ chồng ông Quách Văn Dưng -  bà Bùi Thị Mầu (SN 1958). Ông Dưng từng tham gia chiến tranh biên giới, chiến đấu tại mặt trận Hoàng Liên Sơn. Sau phục viên trở về xóm Nhụn, ông hiền lành sống đời nông dân thuần túy. Nhận tiền đền bù, ông bà cũng cất một nếp nhà khang trang theo mô hình biệt thự: hai tầng mái lệch, chừa ra một khoảng để làm sân vườn; gia đình anh Bùi Văn Lương (SN 1987) xây dựng công trình xong vẫn còn tiền mua một chiếc xe tải 2,5 tấn chở hàng thuê ở xã, mỗi tháng thu nhập cũng được chừng 15 - 20 triệu đồng.

Toàn bộ xóm Nhụn cũ với 105 hộ dân trước đây, nay đều ở dưới lòng hồ, ngay dưới chân đập chính. Đứng trên thân đập, ông Thỏn vẫn chỉ chính xác vị trí nhà mình ở đâu, nhà ông Dưng ở đâu, chỗ hai ngọn cây đang nhô lên cách thân đập chính chừng hơn trăm mét, đấy là đền xóm Nhụn… Các dịp lễ Tết, giỗ chạp, cả thôn vẫn tổ chức lễ hội dưới gốc cây cổ thụ. Khi dự án về, cả xóm đồng tình lên nơi ở mới, cách nơi ở cũ vài trăm mét đường chim bay.

Bản làng khang trang bên dự án thủy lợi ngàn tỷ

Khu tái định cư xóm Nhụn nằm tựa lưng vào sườn núi Tạng, tiếp với núi Chiêng Chè hình thành nên dãy núi Giang. Tuyến đường chống ngập Yên Phú - Bình Hẻm chạy dài chừng 5km, đơn vị thi công xẻ một vách núi cho đường xuyên qua.

Xóm Nhụn quần cư trên một quả đồi, ở vị thế gần như đẹp nhất: lưng tựa núi, mặt hướng thủy sông Sào. Cả thôn đều bảo nhau xây nhà biệt thự, gần như thống nhất một kiểu kiến trúc, giá trị mỗi công trình đều tiền tỷ.

Khi sử dụng thiết bị bay fly-cam, trên cao nhìn xuống, xóm Nhụn tựa như một khu “xóm nhà giàu” - sản phẩm của trào lưu “bỏ phố lên rừng” mà một nhóm nhỏ những gia đình thành phố có điều kiện, rủ nhau cùng mua đất trên đồng rừng rồi xây dựng những biệt thự đẹp đẽ, cuối tuần về nghỉ ngơi “chữa lành”. Nếu không được giới thiệu đây là khu tái định cư của người Mường xóm Nhụn, chúng tôi đã đinh ninh rằng đấy là một “xóm nhà giàu” như thế!

Tương tự, khu tái định cư Đồng Xe - khu tái định cư đầu tiên của các hộ dân thôn Trắng Đá nhường đất để thi công thân đập chính hồ thủy lợi Cánh Tạng. Vị trí cũ của thôn Trắng Đá bây giờ là tràn xả lũ, cống lấy nước cấp nước cho đường ống dẫn kín tỏa đi 19km xuống các vùng nông nghiệp thiếu nước của huyện Lạc Sơn, Yên Thủy (tỉnh Hòa Bình cũ) và cấp nguồn cho hơn 2.500 ha của huyện Thạch Thành cũ (tỉnh Thanh Hóa)… Bà con thôn Trắng Đá là những hộ đầu tiên di dời, để công trình được chính thức khởi công xây dựng vào tháng 8/2019; tái định cư xóm Rộc, xóm Khi… di dời để thành lòng hồ tích nước…

Nhưng, cuộc di dời nào cũng vẫn có những nỗi niềm. Ôn lại chuyện cũ, lão nông xóm Nhụn Quách Văn Thỏn thật thà: “Vẫn nhớ nhà cũ, xóm cũ chứ, chiều nào cũng đi lên đồi, đến chỗ cao nhất nhìn xóm làng cũ. Nhưng, nơi ở mới đẹp đẽ, khang trang như này, vẫn bà con xóm cũ, có lạ lẫm gì đâu. Nhường đất, nhường nhà để có một công trình hồ chứa nước đẹp đẽ nhường này, chúng tôi vui nhiều hơn buồn”, ông Thỏn cho biết.

Để xây dựng công trình hồ thủy lợi Cánh Tạng, tỉnh Hòa Bình (cũ) đã thu hồi tổng diện tích 897,4ha gồm đất ở, đất sản xuất nông nghiệp, rừng trồng của gần 600 hộ dân thuộc ba xã Yên Phú, Văn Nghĩa, Bình Hẻm. Trước đó, phương án thu hồi ban đầu là gần 1.200ha, sau được điều chỉnh giảm hơn 340ha so với quy hoạch đã được phê duyệt. Tổng số hộ gia đình bị ảnh hưởng là 596 hộ, trong đó có 574 hộ phải di dời đến nơi ở mới, 22 hộ còn lại tự tái định cư.

Hòa Bình đã xây dựng 7 khu tái định cư tại 3 xã Yên Phú, Văn Nghĩa, Bình Hẻm, gồm tái định cư Đồng Xe, Nhụn, Rộc, Khi, Kén, Sào 1, Sào 2. Ngoài tiền đền bù theo thực tế diện tích đất bị thu hồi, các hộ dân được nhận đất ở diện tích mỗi hộ là 400m2, đủ để xây nhà và làm vườn. Tổng kinh phí xây dựng dự án hợp phần, tái định cư, đường tránh ngập, hạ tầng điện, nước sạch… là 1.059 tỷ đồng.

Trưởng thôn Nhụn Bùi Văn Chiển, sinh năm 1984 cho biết: sau 3-4 năm đến nơi ở mới, bà con đã quen với cuộc sống mới, 100% đã hoàn thành xây dựng nhà cửa khang trang, đẹp đẽ, đã chuyển đổi được công việc, có nghề nghiệp và thu nhập ổn định. Thanh niên hầu hết đi vào công ty hoặc buôn bán, kinh doanh tại nhà. Các ông bà nhận thêm đan lát, gia công thủ công mỹ nghệ hay chài lưới, đánh bắt thủy sản lòng hồ để có thêm thu nhập.

Một số bà con đi lao động trên công trường, nhận phần việc trồng cỏ trang trí cảnh quan, dọn dẹp vệ sinh môi trường xung quanh công trình… Mỗi người có thu nhập ổn định mỗi tháng từ 6 - 7 triệu đồng, bền vững trong vài năm qua.