Công trình hồ Cánh Tạng: [Bài 2] Mở không gian mới phát triển kinh tế

Mở dư địa phát triển kinh tế cho chính quyền mới

Đứng trên con đập đất có chiều dài gần 1km ngăn sông Sào để từ đó hình thành hồ thủy lợi Cánh Tạng, chủ tịch UBND xã Yên Phú Bùi Thanh Tùng (xã mới sau hợp nhất, nơi xây dựng công trình hồ thủy lợi) không giấu những kỳ vọng.

Ông Tùng cho biết, là một trong ba xã trực tiếp hưởng lợi sau khi dự án hoàn thành, hồ thủy lợi Cánh Tạng tạo ra một không gian rộng lớn với khoảng 1.000ha chủ yếu là đất nông nghiệp. Các khu vực sau khi bị nhận chìm, phần còn lại biến thành các đảo nhỏ là những không gian tiềm năng để phát triển du lịch sinh thái, du lịch lòng hồ.

Xứ Mường là vùng đất có nhiều hồ chứa, hồ thủy lợi với hơn 50 hồ lớn nhỏ, trong đó hồ thủy điện Hòa Bình là một trong những hồ nhân tạo lớn nhất Đông Nam Á. Gần 4 thập kỷ qua, diện mạo mới do hồ thủy điện Hòa Bình mang lại đã đổi thay bộ mặt xứ Mường: vùng nuôi trồng thủy sản rộng lớn, những tour, tuyến du lịch lòng hồ kết nối các bản làng, các danh thắng, địa danh du lịch tâm linh… khiến đời sống người dân đổi thay từng ngày.

Giờ đây, người dân các vùng miền núi Lạc Sơn, Yên Thủy của đất Hòa Bình (cũ) có thêm một hồ nước ngọt vào loại lớn nhất miền Bắc mang tên Cánh Tạng, các địa phương ven hồ có thêm một không gian mới, dư địa mới để kêu gọi thu hút đầu tư. Một bản đồ du lịch mới sẽ được kiến tạo mở rộng về phía Nam, kết nối với các danh thắng của tỉnh Ninh Bình, xuôi theo đường mòn Hồ Chí Minh kết nối các điểm du lịch miền Tây xứ Nghệ.

Ông Tùng cho hay, mới đây, Đại hội Đảng bộ xã Yên Phú lần thứ nhất nhiệm kỳ 2025 - 2030, xác định đây là khâu đột phá để khai thác tiềm năng lòng hồ. Báo cáo chính trị đã đưa tiềm lực này vào trong Nghị quyết, coi đây là nguồn lực tạo công ăn việc làm cho bà con, là cơ sở để kêu gọi thu hút các nhà đầu tư, bởi dự án đa mục tiêu không riêng chỉ tưới tiêu, cấp nước sinh hoạt mà còn mang lại giá trị liên quan phát triển kinh tế xã hội xung quanh lòng hồ.

Không phải không có cơ sở khi chủ tịch xã Yên Phú đặt ra nhiều kỳ vọng như vậy. Ngoài các hạng mục chính của công trình thủy lợi lớn nhất miền Bắc, dự án có các hợp phần phụ trợ gồm hai tuyến đường tránh ngập Yên Phú - Bình Hẻm, tuyến đường Văn Nghĩa - Lạc Sỹ kết nối với 8 khu tái định cư cho bà con vùng ảnh hưởng dự án đã hoàn thành.

Trong Quyết định 2847 về phê duyệt; Quyết định 1447 điều chỉnh chủ trương của tỉnh Hòa Bình (cũ) đối với dự án đầu tư xây dựng Hợp phần bồi thường, hỗ trợ, tái định cư Dự án hồ chứa nước Cánh Tạng, tổng mức đầu tư là hơn 1.059 tỷ đồng. Các khu tái định cư xóm Nhụn, Đá Trắng, xóm Khi, xóm Rộc… được quy hoạch là những khu dân cư kiểu mẫu; đường sá, nhà cửa khang trang với những mô hình nhà xây biệt thự… là sự chuẩn bị về hạ tầng từ trước để khai thác du lịch sau này.

Trước hợp nhất, ông Tùng là Phó chủ tịch UBND huyện Lạc Sơn, được giao nhiệm vụ theo dõi, phối hợp với chủ đầu tư; là người đi cùng dự án từ những ngày đầu, tham gia công tác giải phóng mặt bằng, xây dựng các khu tái định cư, các tuyến đường gom, đường tránh ngập… nên ông là người nắm rõ, hiểu tường tận dự án.

Ông cho biết, khi đó, Lạc Sơn đã xây dựng mục tiêu đến năm 2030 trở thành một trong những trung tâm du lịch, nghỉ dưỡng ở khu vực. Kế hoạch này chỉ chờ khi hồ Cạnh Tạng hoàn thành đi vào hoạt động sẽ quy hoạch theo hướng phát triển du lịch sinh thái ven hồ. Trên mặt hồ sẽ là các mô hình homestay, nghỉ dưỡng, các dịch vụ trải nghiệm câu cá, bơi thuyền kayak… giống như những mô hình du lịch đang triển khai trên lòng hồ Hòa Bình.

Vì sao xây dựng hồ Cánh Tạng tại Lạc Sơn?

Tháng 5/2015, Bộ Tài chính khi đó có văn bản 5852 về việc đầu tư dự án hệ thống thủy lợi phòng chống lũ và cung cấp nước tưới thuộc lưu vực sông Bôi, sông Bưởi và tiểu dự án Đê ngăn lũ kết hợp đường giao thông Pheo Chẹ (huyện Kỳ Sơn, tỉnh Hòa Bình cũ). Chủ trương này là căn cứ pháp lý để Bộ NN-PTNT (nay là Bộ NN-MT) đề xuất triển khai dự án hồ thủy lợi Cánh Tạng.

Đơn vị tư vấn thiết kế dự án cho biết, do nguồn nước mặt trong lưu vực nghiên cứu dự án không nhiều, phân bố không đều trong năm. Ngoài ra, nhu cầu dùng nước trong mùa kiệt lớn hơn nhiều so với dòng chảy cơ bản của các sông suối trong vùng nên để tạo nguồn cung cấp nước cho các nhu cầu dân sinh trong khu vực, phương án duy nhất là xây dựng hồ chứa nước điều tiết dòng chảy. Các giải pháp khác như xây đập dâng, trạm bơm... chỉ giải quyết được một phần nhu cầu nước trong mùa khô do lượng dòng chảy đến nhỏ hơn nhu cầu dùng nước.

Dự án gồm các hạng mục đập ngăn sông, tràn xả lũ, cống lấy nước và các công trình phụ trợ nằm trên địa bàn xã Yên Phú. Hệ thống đường ống cấp nước chạy ngầm dài 19km đi qua các huyện Lạc Sơn và Yên Thủy, tỉnh Hòa Bình cũ.

Công trình hồ chứa nước Cánh Tạng được xây dựng trên sông Sào thuộc địa phận huyện Lạc Sơn cũ, cách thị trấn huyện khoảng 7km. Xem xét tại thực địa, địa hình 2 bờ khu vực xây dựng công trình tương đối dốc nhưng phía hạ lưu cách tuyến đập khoảng 300-500m là khu vực đồi núi tương đối bằng phẳng có thể san ủi để bố trí tổng mặt bằng công trường. Ngoài ra, điều kiện địa hình, điều kiện giao thông cũng phù hợp để tổ chức thi công giúp giảm bớt chi phí xây dựng dự án.

Thuyết minh việc xây dựng đập đất đồng chất đặt tại xóm Đá Mới (xã Yên Phú), tư vấn thiết kế cho biết phương án này có cao trình đỉnh đập thấp, thuận lợi để bố trí cống, tràn (hạng mục tách riêng so với đập); độ ổn định và an toàn lớn hơn, mặt bằng thi công rộng, khối lượng đào đắp tràn, cống nhỏ hơn; vùng ngập thấp (tỷ lệ diện tích đất canh tác trên tổng diện tích ngập nhỏ hơn nên chi phí đền bù giải phóng nhỏ hơn),…

Ngoài ra, vị trí xây dựng tuyến đường ống dẫn chính gần đường giao thông thuận tiện cho việc quản lý vận hành; các khu vực hưởng lợi từ dự án đã có quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội. Đơn vị này đã khảo sát, tính toán để làm sao diện tích đất canh tác bị thu hồi là ít nhất.

Tuyến đường ống nối với cống lấy nước của hồ Cánh Tạng được xây dựng men theo sườn đồi và quốc lộ 12B, bắt đầu từ khu vực xóm Đá (xã Yên Phú) đi theo cánh đồng thôn Quang Vinh, thôn Độc Lập, tại đây cấp nguồn nước sinh hoạt cho 3.500 dân thị trấn Vụ Bản. Sau đó tuyến ống đi qua khu vực xóm Chiềng, xóm Láo (xã Liên Vũ), xóm Sơ, xóm Cơi (xã Vũ Lâm), đi giáp khu vực hưởng lợi hồ Át, đi qua khu hưởng lợi hồ Re. Tiếp theo, tuyến ống đi giáp với thượng lưu hồ Mụ Mạ. Đoạn tiếp theo tuyến ống đi qua khu hưởng lợi hồ Me và Me 2, khu công nghiệp Lạc Thịnh, ngã ba thị trấn Hàng Trạm, kết thúc ở xóm Nam Thái xã Đoàn Kết.