Những người lấy… chịu vợ ở Khe Nhồi

Đám cưới vắng mặt cô dâu chú rể

Đoàn nhà trai tất tả rời bản Khe Nhồi của xã Trung Sơn, tỉnh Phú Thọ từ 5 giờ sáng sang bên nhà gái ở xã Văn Chấn, tỉnh Lào Cai để kịp làm đám cưới vào buổi trưa. Dọc đường, ông đại diện họ mang con gà, chai rượu, nắm cơm và cái ống nứa bày ra mời thần linh ăn trước, rồi cả đoàn cùng ăn lấy may, chúc cho vợ chồng được bình an. Khi anh Lý A Tá cùng vợ về đến nhà vào 9 giờ tối thì đám cưới đã tàn, ba đứa con đã ngủ gà ngủ gật tự lúc nào. Cảnh lấy… chịu vợ rồi để một thời gian lâu sau mới tổ chức đám cưới như anh không hiếm ở bản Khe Nhồi.

Anh Tá sinh năm 1987 nhưng phải tới năm 2001 tức 14 tuổi mới được đi học, đến năm 2005 thì bỏ vì trường cấp hai ở xa bản tới hơn 10 km đường đất lại phải trèo đèo, lội suối. Mãi 6-7 năm trước đường bê tông mới trải vào đến đầu bản, còn đường về nhà anh vẫn chỉ là đất đá nhưng xe máy có thể đi được.

Năm 2009, trong một lần đi chơi hội mùng 2 tháng 9 ở Văn Chấn, anh gặp chị Hờ Thị Pải sinh năm 1989, thấy thích nên mới về nhà nhờ người chú ruột đi hỏi vợ cho bởi bố mình tàn tật không đi được. Nhà nghèo chẳng có tiền cưới nên họ tổ chức đám hỏi rất đơn giản, 5 mâm ở nhà gái, 10 mâm ở nhà trai, mổ 1 con lợn nặng hơn 10 kg cùng vài con gà.

Cô dâu về nhà chồng ngoài bộ quần áo mặc trên người và 2 bộ để thay, không có thứ gì khác. Sau khi học giáo lý hôn nhân (vì theo đạo Thiên Chúa), họ ra UBND xã đăng ký kết hôn. Đứa con gái đầu sinh năm 2012, hai thằng con trai sinh năm 2013 và 2016 mà họ vẫn chưa tổ chức cưới được nên những gùi măng hái trên rừng về bán cũng để dành tiết kiệm.

Lý A Tá giải thích, đại ý mình nhà nghèo, bố mẹ sinh ra 8 anh chị em, 4 trai, 4 gái. Vợ chồng anh ra ở riêng cũng chẳng có trâu nên không nghĩ đến chuyện cưới cho đến khi bố mẹ cho 1 con nghé, nuôi 3 năm đã thành con trâu lớn. Vậy là có thịt trâu rồi, chỉ còn thịt lợn, thịt gà và rượu phải mua. Anh mua 100 kg thịt lợn mất 10 triệu đồng, 35 con gà mất 3 triệu đồng, 40 lít rượu mất 700.000đ. Ngoài ra anh còn chuẩn bị tiền thách cưới 6 triệu đồng cho nhà gái, tiền thuê xe ô tô 2,5 triệu đồng để đi ăn cưới nữa.

Trước đó chị đã dành cả năm để tự may bộ váy cưới đúng kiểu truyền thống người Mông của mình. Còn anh thì đơn giản hơn, ra chợ mua bộ quần áo giá 150.000đ là xong. Một đám cưới đơn giản được tổ chức vào cuối năm 2024 với 25 mâm, mượn bạt phơi lúa để căng làm rạp, mượn bát đũa bàn ghế của nhà thờ giáo họ để bày. Những người hàng xóm mang tới những phong bì mừng 100.000-200.000đ. Khách vui tưng bừng cho đến khi say tự lảo đảo đi về nhà. Chỉ thiếu mỗi hai nhân vật chính là cô dâu và chú rể.

Vợ chồng anh Tá có một đám ruộng đủ để gieo được 3 kg lúa giống, có mấy vạt nương đủ để trồng 5.000 cây quế. Mỗi năm họ phải đong gạo 5-6 tháng, mỗi tháng được ăn 2-3 bữa thịt hay cá. Từ tháng 9 trở đi ngày nào anh cũng phải chở con đi học trên cái xe máy cũ nên tháng 8 này, nếu ngày nào không mưa là phải vào rừng đào măng bán để mua mấy bộ quần áo cho trẻ, may thì được 150.000-200.000đ, còn không chỉ 100.000đ.

Giờ tất cả tiền trong nhà họ còn khoảng vài trăm ngàn đồng. Ngôi nhà gỗ nhỏ có bộ khung mua hết 3 triệu đồng, tấm lợp mua và công thuê dựng hết 16 triệu đồng, trong đó nhà thờ hỗ trợ 6 triệu đồng, còn 10 triệu đồng thì 9 triệu đồng là tiền Nhà nước hỗ trợ cho 3 đứa con đi học, 1 triệu thì gia đình tiết kiệm được.

Anh Tá phân bua, mỗi sáng mình chở các con đến trường, chiều lại chở về, mỗi lượt hơn 20 km đường núi đèo, tiền hỗ trợ có khi chẳng đủ đổ xăng và sửa xe nhưng vì con cứ đòi đi học nên phải cố gắng. Tôi hỏi Lý Thị Yên - đứa con gái đang học lớp 7 rằng lớn lên muốn làm nghề gì, nó đáp làm bác sĩ. Hỏi tiếp câu nữa, khi lấy chồng sẽ cưới luôn hay cho lấy chịu như mẹ, nó cười, đáp sẽ cưới luôn.

Vất vả quanh năm nên cả hai vợ chồng Tá đều gầy gò, khẳng khiu, anh nặng 45 kg, vợ nặng 42 kg. Bản Khe Nhồi 2 có 46 hộ toàn là người Mông, nhiều trường hợp phải lấy vợ… chịu, phần bởi không có tiền để cưới (chiếm số đông), phần bởi chưa đủ tuổi đăng ký.

Mỗi người anh em trai của Lý A Tá thường chờ được bố mẹ hỗ trợ 1 con nghé như vậy để có thể lo một phần thịt cho đám cưới chịu mà mình đã “vay” từ vài năm đến cả chục năm trước.     

38 tuổi đã lên chức bà nội mà còn chưa đăng ký, chưa cưới

Tôi thấy một phụ nữ cứ đứng lui cui cào ngô trước hiên nhà Lý A Tá, hỏi ra mới biết đó là Giàng Thị Càng - chị dâu của anh, sinh năm 1987. Càng sinh ra trong một gia đình Mông đông tới 12 con ở Văn Chấn, tỉnh Lào Cai. 10 tuổi chị mới được đi học nhưng vừa học vừa bế em mệt quá lại xin nghỉ.

16 tuổi chị lấy Lý A Hổ sinh năm 1984 với đám ăn hỏi chỉ có 4 mâm cơm. Hiện họ vẫn chưa đăng ký, chưa tổ chức cưới dù đã lên ông, lên bà. 5 người con của họ, đứa trai đầu năm 2004 đã đăng ký kết hôn, vợ đẻ rồi nhưng chưa cưới bởi cuối năm 2024 đứa em gái sinh năm 2005 lấy chồng, tổ chức cưới mất 50 triệu đồng nên nhà vẫn còn thiếu tiền.

Tôi bảo chị Càng bế thằng con út sinh năm 2022 ngồi dưới tấm ảnh cưới của vợ chồng đứa con gái để chụp một bức rồi hỏi có muốn được làm đám cưới như thế không. Chị ngượng ngụng: “Muốn nhưng biết bao giờ có tiền để tổ chức, và mình cũng già rồi”.

Cạnh đó là nhà Sùng Thị Su, quê ở xã Trấn Yên, tỉnh Lào Cai. Năm 2020, chị theo Lý A Dơ về bản Khe Nhồi làm dâu khi vừa tròn 18 tuổi. Họ có hai đứa con, gái đầu sinh năm 2021, trai thứ sinh năm 2023 và đã đăng ký kết hôn rồi nhưng chưa cưới vì chẳng có tiền. Su bảo: “Bố mẹ mình thách cưới 17,7 triệu đồng thì bố mẹ chồng bảo đắt, còn chưa kể phải mua 30 kg thịt lợn, 49 lít rượu nữa nên vẫn chưa cưới. Vợ chồng mình đang chuẩn bị đi chợ mà chỉ có ít măng rừng đem bán để mua quần áo, sách vở, cặp sách cho con. Trong nhà chỉ còn 500.000đ thôi”.

Thuộc vào diện hộ cận nghèo, họ có mảnh ruộng gieo được 5 kg thóc giống, mảnh nương trồng được 500 cây quế. Chẳng đủ ăn đủ tiêu nên mấy ngày nữa Dơ định đi xuống tỉnh Bắc Ninh làm phụ xây. Với ngày công 300.000đ, bao ăn ở, anh cố gắng chắt chiu từng đồng. Hiện anh đã nuôi được 2 con lợn nặng cỡ 30 kg và 1 con trâu cỡ đôi tạ để chuẩn bị cho đám cưới mà mình vẫn “chịu” 5 năm nay.

Lý Văn Cường - Trưởng Ban hành giáo của giáo họ Khe Nhồi có 5 người con, đứa đầu năm 2003, đứa út năm 2023. Con dâu sinh con rồi đi làm thuê ở tỉnh Bắc Ninh nên phải gửi cháu bú chực bà nội. Nó hồn nhiên bú bà đến lõm má trong ánh mắt thản nhiên của người chú ruột hơn nó đúng 1 tuổi.

“Hộ thoát nghèo ở miền núi có khi không bằng hộ nghèo dưới xuôi đâu bởi lúc bình xét nhà nào có trâu thì được tính 25 điểm, có dê từ 3 con trở lên thì tính 25 điểm… Tổng cộng nhà tôi được 160 điểm nên thừa điểm thoát nghèo. Sau đó tôi phải bán hết trâu và dê vì không có hiệu quả kinh tế. Hiện nhà tôi không có tiền tiết kiệm và chỉ có một cái xe máy cũ. Đứa con đang đi xuất khẩu lao động bên Nhật gửi về mỗi tháng 5-7 triệu đồng nhưng cũng chỉ vừa đủ để trả tiền lãi vay 200 triệu đồng lo cho nó đi thôi”. Anh Cường trăn trở.