Từ cây giống đến chuỗi giá trị bền vững
Hàng trăm nông dân từ 4 tỉnh miền núi phía Bắc - Lào Cai, Thái Nguyên, Phú Thọ và Sơn La - đã tụ hội về Thủ đô trong Phiên chợ nông sản 2025. Họ không chỉ mang theo sản vật, câu chuyện của bản làng, mà còn đem tới những kết quả cụ thể sau hơn 5 năm thực hiện Chương trình FFF giai đoạn II.
Không khí Phiên chợ giống như một ngày hội lớn, nơi người dân vùng cao chia sẻ hành trình làm giàu từ chính những mảnh đất rừng từng quen với đói nghèo.
TS Hoàng Liên Sơn trao đổi các kết quả của dự án với nông dân tỉnh Lào Cai. Ảnh: Bảo Thắng.
Ở thôn Quang Vinh, xã Lương Thịnh (Lào Cai), chị Hà Thị Nhung vẫn nhớ rõ cảm giác phấn khởi khi nhận 500 cây giống tre măng Bát Độ từ chương trình. Trên tay chị, những bầu cây xanh mướt, đúng thời vụ, mở ra hy vọng về nguồn thu ổn định cho gia đình. “Được hỗ trợ giống chất lượng, chúng tôi yên tâm hơn nhiều. Nếu chăm sóc tốt, vài năm nữa sẽ có thêm nguồn thu bền vững”, chị nói.
Niềm tin ấy không chỉ của riêng chị Nhung. Cùng xã, anh Nguyễn Văn Nghĩa được hỗ trợ hơn 1.000 củ thiên niên kiện, loài dược liệu quý gắn bó nhiều năm dưới tán rừng. Với số giống mới, anh mạnh dạn mở rộng diện tích. “Với sự hỗ trợ này, chúng tôi có thêm động lực để gắn bó với cây dược liệu, vừa bảo vệ rừng, vừa cải thiện kinh tế”, anh chia sẻ. Theo tính toán, 1 ha thiên niên kiện có thể đem về 45-50 triệu đồng/năm - mức thu nhập vượt trội so với nhiều loại cây trồng khác.
Từ những hộ nhỏ lẻ, Chương trình FFF từng bước giúp hình thành chuỗi sản xuất quy mô tại Lào Cai. Tỉnh hiện có 2 chuỗi lớn là gỗ FSC và quế hữu cơ, cùng nhiều sản phẩm OCOP. Chỉ tính riêng giai đoạn 2, địa phương đã triển khai 14 dự án nhỏ với kinh phí hơn 2,3 tỷ đồng, mở 9 lớp tập huấn cho gần 400 nông dân, tổ chức hàng chục cuộc họp đối thoại với chính quyền để tháo gỡ khó khăn về vốn, đất, thị trường.
“Chúng tôi mong muốn các hộ và HTX ngày càng nâng cao nhận thức về giá trị tài nguyên rừng, biết liên kết để tạo ra sản phẩm hàng hóa chất lượng, tăng thu nhập”, bà Nguyễn Thị Phương Đông, Phó Chủ tịch Hội Nông dân tỉnh Lào Cai nhấn mạnh.
Chương trình FFF tổ chức tuyên truyền cho nông dân tại tỉnh Thái Nguyên. Ảnh: Bảo Thắng.
Những kết quả không chỉ gói gọn trong Lào Cai. Tại Sơn La, Phú Thọ hay Thái Nguyên, các tổ hợp tác và hợp tác xã cũng được hỗ trợ thành lập, phát triển chuỗi giá trị. Trong 5 năm giai đoạn II, từ 2019 đến 2024, Chương trình FFF đã đồng hành cùng 57 tổ hợp tác và HTX, quy tụ hơn 1.000 hộ thành viên chính thức và gần 2.000 hộ liên kết.
Trong đó, 41,5% phụ nữ, 61% là đồng bào dân tộc thiểu số và gần 12% thanh niên. Hơn 15.000 nông dân đã trực tiếp hưởng lợi. Nhờ đó, thu nhập của các thành viên tăng trung bình 15-20%. Những con số đã minh chứng cho hiệu quả. Hơn 12.000 ha rừng keo được cấp chứng chỉ FSC; 14.000 ha quế có chứng nhận hữu cơ để xuất khẩu; 114 ha cây ăn quả đạt chuẩn VietGAP và OCOP.
Chương trình cũng góp phần xây dựng 100 mô hình sinh kế thích ứng biến đổi khí hậu, từ trồng rừng gỗ lớn, cây bản địa, lâm sản ngoài gỗ đến du lịch sinh thái và nông nghiệp thông minh. Nhiều hộ dân miền núi vốn quen với canh tác truyền thống, nay mạnh dạn tiếp cận quy trình sản xuất hiện đại, kết nối trực tiếp với doanh nghiệp.
Ở một số xã của Lào Cai và Thái Nguyên, nông dân không chỉ bán sản phẩm thô mà còn chế biến sâu, xây dựng thương hiệu địa phương. Những bao quế hữu cơ, gạo đặc sản hay măng tre Bát Độ dần có chỗ đứng trên thị trường lớn, thậm chí xuất khẩu.
Ước tính khoảng 15.000 nông dân được hưởng lợi từ chương trình. Ảnh: Bảo Thắng.
Bà Sophie Grouwels, Điều phối viên khu vực Chương trình FFF thuộc FAO đánh giá, Việt Nam là một trong những quốc gia điển hình khi triển khai Chương trình FFF. Theo bà, điểm mạnh của Việt Nam là khả năng tổ chức nông dân thành các nhóm, HTX hoạt động hiệu quả. Điều đó không chỉ cải thiện sinh kế mà còn góp phần thực hiện cam kết toàn cầu về quản lý rừng bền vững và thích ứng với biến đổi khí hậu.
Thành công của Chương trình FFF có thể thấy rõ trong sự thay đổi ở những vùng núi vốn nghèo khó. Người nông dân giờ không còn đơn độc, mà trở thành thành viên của HTX tham gia chuỗi giá trị, có tiếng nói trong các cuộc họp với chính quyền.
Nâng tầm quản trị, mở đường cho thế hệ nông dân mới
Từ những bầu cây giống ban đầu, chương trình đã mở ra một cánh cửa lớn hơn: xây dựng cộng đồng nông thôn bền vững, nơi rừng không chỉ là nơi sinh tồn mà còn là nguồn sinh kế ổn định, lâu dài. Trên nền tảng đó, các cuộc trao đổi tại Hà Nội tiếp tục đi sâu vào câu chuyện nâng cao năng lực quản trị của HTX, cũng như vai trò của nông dân trong việc tham gia vận động và giám sát chính sách.
Điểm chung mà nhiều đại biểu nhấn mạnh là Chương trình FFF không chỉ mang lại cây giống, tập huấn hay thiết bị, mà còn tạo cơ hội để nông dân trực tiếp tham gia xây dựng, giám sát và phản biện các cơ chế, chính sách liên quan tới rừng và trang trại.
Những cuộc đối thoại do Hội Nông dân phối hợp cùng chương trình tổ chức đã giúp các nhóm sản xuất hiểu rõ quyền lợi, nghĩa vụ cũng như cơ chế hỗ trợ mà họ có thể tiếp cận. Nông dân vùng dự án khẳng định, chính từ những buổi đối thoại này, nhiều chính sách quan trọng về giao đất, giao rừng, tiếp cận vốn tín dụng và tiêu chuẩn hóa sản phẩm đã được điều chỉnh theo hướng phù hợp hơn với thực tiễn.
Anh Vũ Tiến Sĩ, Phú Thọ hào hứng chia sẻ về những thay đổi trong nhận thức sản xuất nông nghiệp. Ảnh: Bảo Thắng.
Sự thay đổi ấy không đến trong một sớm một chiều, mà là kết quả của quá trình vận động bền bỉ, với sự hậu thuẫn kỹ thuật, thông tin và kết nối từ FFF.
Một minh chứng điển hình đến từ HTX Nông nghiệp hữu cơ Công nghệ cao Hải Đăng (tỉnh Phú Thọ). Phó Giám đốc Vũ Tiến Sĩ cho biết, ngay từ những ngày đầu thành lập, HTX gặp vô vàn khó khăn về vốn, kỹ thuật và thị trường.
“Chúng tôi được hỗ trợ rất nhiều, từ chăm sóc kỹ thuật, tập huấn nâng cao năng lực đến trang thiết bị máy móc và hệ thống truy xuất nguồn gốc. Những hỗ trợ này đã giúp HTX có thể mở rộng sản xuất, khẳng định uy tín sản phẩm”, anh nói.
Nhờ Chương trình FFF, HTX Hải Đăng hiện cải thiện rõ rệt bao bì, nhãn mác, giúp sản phẩm vươn ra thị trường rộng lớn hơn. “Điều quan trọng hơn cả là chỉ số hạnh phúc của thành viên và người dân tăng lên rõ rệt. Chúng tôi mong muốn chương trình tiếp tục giai đoạn 3 để đồng hành cùng nông dân, HTX”, anh Sĩ chia sẻ.
Chương trình FFF hỗ trợ nông dân tỉnh Sơn La trưng bày gian hàng tại Phiên chợ nông sản 2025. Ảnh: Bảo Thắng.
Đồng tình quan điểm này, ông Hoàng Liên Sơn, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Kinh tế Lâm nghiệp (Viện Khoa học Lâm nghiệp Việt Nam) cho rằng, điểm nổi bật của Chương trình FFF là gắn kết nghiên cứu khoa học với thực tiễn của nông dân.
“Chúng tôi đã phối hợp thiết lập mã số rừng trồng cho các hộ dân, từ đó đo đếm khả năng hấp thụ carbon, tạo thêm giá trị gia tăng cho từng lô rừng. Việc ứng dụng công nghệ số vào quản lý, truy xuất nguồn gốc và đo đếm carbon không chỉ giúp minh bạch chuỗi cung ứng mà còn mở ra cơ hội tiếp cận thị trường toàn cầu cho sản phẩm lâm nghiệp Việt Nam”, ông nói.
Theo chuyên gia lâm nghiệp, chính tiến trình chuyển đổi số này sẽ góp phần hình thành “lớp nông dân thế hệ mới” - những người biết ứng dụng tiến bộ kỹ thuật, công nghệ số để quản trị tài sản rừng, nâng cao thu nhập và tham gia chủ động vào thị trường quốc tế.
Không còn đơn thuần là một dự án hỗ trợ sản xuất, Chương trình FFF đã trở thành bệ phóng giúp cộng đồng nông thôn miền núi bước vào quỹ đạo phát triển bền vững, với tầm nhìn gắn rừng với sinh kế, văn hóa và tương lai của nhiều thế hệ.
