Khoa học công nghệ nâng tầm nuôi cá song biển

Nuôi biển công nghiệp đang trở thành hướng đi tất yếu của ngành thủy sản Việt Nam trong bối cảnh tài nguyên ven bờ suy giảm, yêu cầu thị trường ngày càng khắt khe và tác động ngày càng rõ nét của biến đổi khí hậu. Tại Quảng Ninh, quá trình chuyển đổi từ nuôi biển truyền thống sang nuôi biển ứng dụng khoa học - công nghệ (KHCN) đang diễn ra mạnh mẽ, trong đó mô hình nuôi cá song (mú trân châu) bằng lồng HDPE được xem là điểm nhấn tiêu biểu.

Thực tiễn nhiều năm cho thấy, các mô hình nuôi lồng tre, gỗ kết hợp phao xốp tuy chi phí đầu tư ban đầu thấp nhưng tiềm ẩn nhiều rủi ro như tuổi thọ ngắn, dễ hư hỏng khi gặp mưa bão, nguy cơ thất thoát vật nuôi cao; việc sử dụng cá tạp làm thức ăn gây ô nhiễm môi trường vùng nuôi, khó kiểm soát dịch bệnh và không đáp ứng yêu cầu về an toàn thực phẩm. Những hạn chế này đang trở thành “nút thắt” lớn đối với mục tiêu phát triển nuôi biển bền vững.

Trong bối cảnh đó, việc ứng dụng lồng nhựa HDPE cùng thức ăn công nghiệp và quy trình nuôi an toàn sinh học đã mở ra hướng đi mới cho nghề nuôi biển. Lồng HDPE có độ bền cao, khả năng chịu sóng gió lớn, thân thiện với môi trường và phù hợp với điều kiện biển xa bờ. Đây là nền tảng quan trọng để hình thành các mô hình nuôi biển quy mô lớn, gắn với quản lý hiện đại và kiểm soát rủi ro.

Tại Quảng Ninh, cá song được lựa chọn là đối tượng nuôi chủ lực trong quá trình chuyển đổi này. Loài cá này có khả năng thích nghi tốt với điều kiện sinh thái địa phương, tốc độ sinh trưởng nhanh, ít bệnh, chất lượng thịt ngon và giá trị kinh tế cao. Sau khoảng 8-10 tháng nuôi, cá có thể đạt cỡ trên 1,1 kg/con, phù hợp với nhu cầu tiêu thụ trong nước và xuất khẩu.

Năm 2025, dự án khuyến nông Trung ương “Xây dựng mô hình nuôi cá song (mú trân châu) bằng lồng HDPE trên biển đạt chứng nhận VietGAP gắn với tiêu thụ sản phẩm” được triển khai tại Đặc khu Vân Đồn. Mô hình do Trung tâm Khuyến nông Hải Phòng chủ trì, phối hợp với Trung tâm Khuyến nông và Quản lý bảo vệ, phát triển rừng Quảng Ninh tổ chức thực hiện, với quy mô 315 m³ lồng HDPE, mật độ thả 20 con/m³, thời gian nuôi 10 tháng.

Theo ông Nguyễn Bá Lâm, Phó Giám đốc Trung tâm Khuyến nông và Quản lý bảo vệ, phát triển rừng Quảng Ninh, việc triển khai mô hình có ý nghĩa quan trọng trong quá trình tái cơ cấu nuôi biển của tỉnh. "Điểm cốt lõi của mô hình không chỉ là thay đổi vật liệu lồng nuôi, mà là thay đổi tư duy sản xuất của người nuôi theo hướng ứng dụng khoa học công nghệ, nuôi an toàn, có kiểm soát và gắn với thị trường tiêu thụ. Đây là tiền đề để hình thành chuỗi giá trị nuôi biển hiện đại, bền vững", ông Lâm nhấn mạnh.

Một trong những điểm nổi bật của mô hình là cơ chế hỗ trợ - đối ứng linh hoạt. Các hộ tham gia được hỗ trợ 70% vật tư thiết yếu như con giống, thức ăn, chế phẩm sinh học, tư vấn, đánh giá VietGAP, tập huấn kỹ thuật; 30% còn lại là vốn đối ứng của người dân cùng toàn bộ công lao động. Cách làm này vừa giảm gánh nặng chi phí ban đầu, vừa nâng cao trách nhiệm và tính chủ động của hộ nuôi trong suốt quá trình sản xuất.

Trong quá trình triển khai, các hộ nuôi tuân thủ nghiêm ngặt quy trình kỹ thuật VietGAP: cá giống được tuyển chọn từ cơ sở đủ điều kiện, thuần hóa và xử lý trước khi thả; thường xuyên theo dõi các yếu tố môi trường như nhiệt độ, độ mặn, ôxy hòa tan; vệ sinh lồng định kỳ để hạn chế sinh vật bám; sử dụng thức ăn công nghiệp có hàm lượng đạm cao, điều chỉnh khẩu phần theo khả năng bắt mồi của cá; áp dụng các biện pháp phòng bệnh tổng hợp, ưu tiên chế phẩm sinh học và hạn chế tối đa kháng sinh; ghi chép đầy đủ nhật ký nuôi và các chỉ tiêu tăng trưởng.

Kết quả thực hiện cho thấy hiệu quả vượt kế hoạch đề ra. Sau 8 tháng nuôi, tỷ lệ sống đạt 75%, cỡ cá trung bình 1,15 kg/con, năng suất 17 kg/m³, vượt 11,6% so với mục tiêu ban đầu. Đặc biệt, sản phẩm được liên kết tiêu thụ 100%, giúp người nuôi yên tâm sản xuất và tránh rủi ro về thị trường. Các hộ tham gia được hướng dẫn, thẩm định và cấp chứng nhận VietGAP; quy mô nhân rộng mô hình trong năm 2025 đạt gần 160%, khẳng định tính khả thi và sức lan tỏa trong cộng đồng ngư dân.

Theo ông Nguyễn Bá Lâm, kết quả này cho thấy mô hình hoàn toàn phù hợp với định hướng phát triển nuôi biển công nghiệp của tỉnh. "Trong thời gian tới, Trung tâm sẽ tiếp tục hoàn thiện quy trình kỹ thuật, bổ sung cơ sở dữ liệu, đồng thời phối hợp với các địa phương, doanh nghiệp để nhân rộng mô hình, bảo đảm vừa hiệu quả kinh tế, vừa bảo vệ môi trường và nâng cao thu nhập bền vững cho ngư dân", ông Lâm cho biết.

Thực tiễn từ mô hình nuôi cá song bằng lồng HDPE tại Quảng Ninh cho thấy, ứng dụng khoa học công nghệ chính là "chìa khóa" để nghề nuôi biển chuyển mình từ sản xuất nhỏ lẻ sang sản xuất hàng hóa hiện đại, an toàn và bền vững, đóng góp tích cực cho mục tiêu phát triển kinh tế biển của tỉnh trong những năm tới.