Hồi sinh vựa cá hồ Thác Bà: [Bài 4]: Nâng tầm ‘vựa cá’ khổng lồ

Nguồn nước sạch, chuỗi thức ăn tự nhiên phong phú

Hồ Thác Bà như một “biển trên núi” hùng vĩ với diện tích mặt nước hơn 19.000ha. Không chỉ là công trình thủy điện chiến lược, nơi đây còn là một hệ sinh thái nước ngọt gần như nguyên sơ. Với dung tích chứa tới gần 4 tỷ m3 nước, môi trường ổn định, không bị ô nhiễm bởi nước thải công nghiệp hay sinh hoạt, hồ Thác Bà hội tụ đủ mọi điều kiện để trở thành một vùng phát triển thủy sản sạch tại Yên Bái.

Theo báo cáo của Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Yên Bái, các chỉ số môi trường tại đây gần như hoàn hảo cho sự sống: hàm lượng oxy hòa tan luôn ở mức lý tưởng từ 6-8 mg/l, độ pH và nhiệt độ ổn định quanh năm.

Dưới mặt nước trong xanh ấy là một thế giới sống động, một chuỗi thức ăn tự nhiên vô cùng phong phú. Thống kê cho thấy, mùn bã hữu cơ chiếm tới 60% sinh khối, là nguồn dinh dưỡng dồi dào cho các loài cá ăn đáy. Thảm thực vật thủy sinh như rong, cỏ chiếm 15% sinh khối. Đặc biệt, trữ lượng nhuyễn thể (ốc, trai, hến) với sản lượng khai thác tự nhiên hàng năm lên tới hơn 600 tấn, chiếm 25% sinh khối, là nguồn thức ăn khoái khẩu cho các loài cá đặc sản có giá trị kinh tế cao như cá trắm đen.

Với cấu trúc 3 tầng nước rõ rệt, từ tầng mặt giàu phù du sinh vật, tầng giữa với thảm thực vật thủy sinh, đến tầng đáy là nơi cư ngụ của giun, ốc, tôm, cua, hồ Thác Bà là ngôi nhà chung của hơn 130 loài cá tự nhiên, trong đó có nhiều loài nổi tiếng như trôi, chép, măng, ngão, lăng, chiên…

Nhận thấy tiềm năng to lớn đó, trong nhiều năm qua, người dân và chính quyền địa phương đã đẩy mạnh phát triển chăn nuôi thủy sản. Tính đến nay, trên hồ đã có 2 doanh nghiệp, 5 hợp tác xã, 11 tổ hợp tác và trên 300 hộ dân nuôi cá lồng, nuôi cá quây lưới. Ngoài ra có khoảng 15% dân số ven hồ ở 20 xã, thị trấn ở các huyện Yên Bình, Lục Yên sinh sống chủ yếu dựa vào đánh bắt thủy sản.

Các loài thủy sản nuôi trên hồ Thác Bà đa dạng phong phú, hiện nay một số loài đang được nuôi có giá trị kinh tế cao như: cá rô phi, lăng, trắm đen, trắm cỏ, cá chép, ngạnh, tầm... Năng suất nuôi cá lồng trên hồ Thác Bà đạt trung bình từ 20-25 kg/m3/năm. Có một số đối tượng nuôi đạt năng suất cao từ 30-35 kg/m3/năm như cá lăng đen, lăng hồng góp phần vào tăng sản lượng nuôi trồng thủy sản và mang lại hiệu quả kinh tế cho người dân.

Tuy nhiên, một nghịch lý đau lòng đã và đang diễn ra. Song song với sự phát triển của nghề nuôi, nguồn lợi thủy sản tự nhiên lại ngày một suy kiệt. Bất chấp những nỗ lực thả cá tái tạo nguồn lợi của tỉnh hàng năm, một bộ phận người dân vì lợi ích trước mắt đã sử dụng các phương pháp khai thác mang tính hủy diệt như kích điện, vó đèn, lưới mắt nhỏ… Những chiếc thuyền gắn “siêu kích” hoạt động trong đêm đã biến những vùng nước trù phú thành vùng chết, tận diệt không chỉ cá lớn mà cả những đàn cá con, trứng cá, phá vỡ cân bằng sinh thái.

Bên cạnh đó, việc nuôi trồng tự phát, lạm dụng thức ăn công nghiệp, thức ăn tự chế cũng tiềm ẩn nguy cơ gây ô nhiễm nguồn nước, ảnh hưởng trực tiếp đến mục tiêu đa chức năng của hồ, đặc biệt là việc cung cấp nước sạch. Rõ ràng, hồ Thác Bà đang đứng trước một ngã ba đường: hoặc tiếp tục phát triển manh mún, đối mặt với nguy cơ cạn kiệt và ô nhiễm, hoặc cần một cuộc cách mạng trong tư duy và hành động.

Xây dựng thương hiệu cá sạch hồ Thác Bà

Ông Nguyễn Đức Điển, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Yên Bái, cho biết, tỉnh Yên Bái xác định con đường duy nhất để phát triển bền vững là phải xây dựng được các chuỗi liên kết giá trị, thay đổi toàn diện phương thức sản xuất.

Giai đoạn 2016 - 2020, thông qua các chính sách cụ thể, tỉnh đã hỗ trợ người dân đóng mới hơn 1.500 lồng cá, chuyển đổi từ vật liệu thô sơ sang khung thép, lưới PE chắc chắn, nâng thể tích lồng nuôi lên trên 100m3. Điển hình như Công ty T&T đầu tư hệ thống lồng tròn Nauy thể tích 500m3; HTX Thủy sản Hoàng Kim với 300 lồng nuôi khung thép.

Ngoài ra, tỉnh cũng hỗ trợ 35.000m2 diện tích nuôi cá chắn eo ngách, tạo điều kiện cho người dân mở rộng sản xuất. Song song đó, hàng chục tấn cá giống đã được thả xuống hồ mỗi năm để tái tạo nguồn lợi.

Tuy nhiên, để giải quyết tận gốc vấn đề, cần sự liên kết chặt chẽ giữa nhà nước - doanh nghiệp - hợp tác xã - người dân. Đây chính là “chìa khóa” để chuyển đổi từ khai thác thụ động sang nuôi trồng chủ động, từ khai thác tận diệt sang khai thác có quản lý và tái tạo. Việc hình thành chuỗi liên kết sẽ giúp nâng cao nhận thức người dân, tạo ra việc làm và thu nhập ổn định, từ đó giảm áp lực khai thác lên nguồn lợi tự nhiên. Mối liên kết giữa doanh nghiệp và người dân phải trở thành chủ đạo, đưa chính sách vào thực tiễn, mang lại lợi ích hài hòa cho tất cả các bên.

Giai đoạn 2025 - 2030, mục tiêu của tỉnh Yên Bái không chỉ là khôi phục, mà là nâng tầm “vựa cá” hồ Thác Bà. Tỉnh chủ trương đầu tư hình thành các vùng sản xuất hàng hóa tập trung, áp dụng khoa học công nghệ, quy trình thực hành nuôi tốt (GAP) và xây dựng hệ thống hạ tầng đồng bộ.

Trọng tâm sẽ là phát triển các đối tượng nuôi đặc sản có giá trị kinh tế cao, có khả năng xây dựng thương hiệu như cá tầm, lăng, chiên, chép giòn... gắn liền với bảo vệ môi trường và khai thác tiềm năng du lịch sinh thái lòng hồ.

Mục tiêu sau 2-3 năm tới là ổn định sản lượng khai thác ở mức 7.000 tấn/năm trở lên, cung cấp thực phẩm sạch, tươi sống cho thị trường trong và ngoài tỉnh. Xa hơn nữa là hình thành các chuỗi liên kết từ sản xuất, chế biến đến tiêu thụ.

Cuộc cách mạng trên hồ Thác Bà đang bắt đầu bằng những chính sách quyết liệt, tư duy đột phá và sự đồng lòng của chính quyền, doanh nghiệp và người dân, hi vọng vựa cá khổng lồ sẽ dần được đánh thức. Hồ Thác Bà không chỉ được kỳ vọng sẽ lấy lại vị thế của một vựa cá trù phú, mà còn trở thành một hình mẫu về phát triển kinh tế thủy sản xanh, bền vững trên miền Tây Bắc.