Hồi sinh vựa cá hồ Thác Bà: [Bài 2] Vấn nạn đánh bắt tận diệt

Khai thác tận diệt hoành hành

Đứng trên mảnh đất Làng Ven nhìn ra mặt hồ Thác Bà mênh mông, ông Trịnh Văn Sơn ở xã Ngọc Chấn, huyện Yên Bình (Yên Bái) mang trong mình hai dòng ký ức đối lập về thời vàng son của những năm 75 - 80 của thế kỷ trước khi hồ nước "gần như đặc cá" và thực tại khốc liệt về cuộc chiến với những đội quân đang hủy diệt lòng hồ bằng những công nghệ tận diệt.

Ông Sơn nhớ lại, thời đó chỉ cần một tay lưới 100m thôi là gia đình ông đủ tiền mua gạo, trang trải mọi thứ cần thiết. Lưới ngày đó là loại lưới cứng thô mà bây giờ có khi đánh cả tháng không được con gì. Nhiều lúc nhấc lên thuyền còn chật vật vì cá măng, cá trôi dính đầy.

Chiều đến, thanh niên đi làm về nhảy hồ xuống tắm, nhiều lúc không chịu nổi vì cá rỉa từ chân lên đến cổ nhột nhột. Ban đêm những người yếu bóng vía đi ven hồ còn giật mình thon thót vì tiếng cá lớn quẫy nước, tưởng nhầm là thuồng luồng. Đứng từ trên nhà, ông Sơn có thể thấy những con cá măng cỡ lớn lượn lờ săn mồi. 

Miền ký ức tươi đẹp đó bắt đầu phai mờ từ những năm 90, khi ý thức của một bộ phận người dân đi xuống, nhường chỗ cho lối khai thác tận diệt. Đến hôm nay đã trở thành một cuộc chiến thực sự, một cơn “bão” hủy diệt mà người trong cuộc có những nỗi niềm riêng.

Áp lực mưu sinh đành bòn mót cá bé

Ngồi trên ngôi nhà nổi nằm ở ngách nhỏ trên hồ, anh Nguyễn Đắc Vững ở xã Mông Sơn - một ngư dân thế hệ sau trải lòng: “Bố mẹ tôi sinh được 10 anh em. Một số anh chị có công việc khác, hiện còn 4 anh em gắn bó mưu sinh trên hồ. Không có đất canh tác, ruộng ngập hết rồi, nguồn thu nhập chính chỉ dựa vào việc đánh bắt con tôm, con cá. Đến thế hệ tôi, nguồn lợi thủy sản đã ít lắm. Khi cá lớn đã vắng bóng, áp lực mưu sinh buộc phải tìm cách để đánh bắt được nhiều hơn, bắt tất cả các loại lớn bé. Chính vì vậy, việc đánh bắt bằng vó đèn và lưới mắt nhỏ được gia đình tôi và nhiều hộ dân khác lựa chọn".

Lời tâm sự của anh Vững cho thấy một vòng luẩn quẩn khi cá ít đi, người dân buộc phải dùng ngư cụ tận diệt để tồn tại, và chính những ngư cụ đó lại khiến cá càng thêm cạn kiệt.

Vòng xoáy đó đã leo thang thành một vấn nạn nhức nhối, với những công nghệ hủy diệt mà ông Trịnh Văn Sơn đã phải chứng kiến hằng đêm từ chính ngôi nhà ven hồ của mình.

Ông Sơn chia sẻ, đánh bắt tận diệt trở thành phong trào. Một người đánh được là người khác làm theo kiểu đám đông. Thứ vũ khí hủy diệt chính là kích điện, không còn là những bộ kích tay thô sơ công suất nhỏ, giờ đây là những siêu kích trị giá từ 60, 70 triệu đến cả trăm triệu đồng. Có thời điểm, ông đếm được một lúc 7 cái thuyền kích chạy từ dưới Phúc Ninh dọc lên. Sức công phá của chúng mạnh đến mức cá bị sốc điện sẽ dúi xuống bùn, hai ba hôm sau mới nổi lên.

Gian nan đấu tranh với nạn kích điện

Trước tình trạng khai thác thủy sản trái phép diễn biến phức tạp, gây bức xúc và đe dọa nghiêm trọng hệ sinh thái hồ Thác Bà, chính quyền các huyện Yên Bình, Lục Yên đã không thể ngồi yên. Hàng loạt văn bản chỉ đạo, kế hoạch hành động, quyết định thành lập các đoàn kiểm tra liên ngành đã được ban hành.

Một chiến dịch tổng lực truy quét đã được triển khai quyết liệt từ cuối năm 2024 đến nay. Đối tượng bị nhắm đến đầu tiên là những chiếc vó đèn (những cái bẫy ánh sáng) giăng khắp mặt hồ. Chỉ trong tháng 2/2025, đoàn kiểm tra liên ngành huyện Yên Bình đã phá dỡ 44 khung vó đèn không rõ chủ sở hữu.

Tại huyện Lục Yên, qua 5 lượt kiểm tra đã có 22 vó đèn được người dân tự giác tháo dỡ và 35 cái khác bị lực lượng chức năng trực tiếp phá dỡ. Như vậy, chỉ trong thời gian ngắn, hơn 100 khung vó đèn trái phép đã bị xóa sổ trên vùng hồ ở các huyện.

Không chỉ vó đèn, kích điện cũng là một hiểm họa khôn lường. Trong một buổi tuần tra, đoàn kiểm tra liên ngành huyện Yên Bình đã phát hiện ông Vũ Văn T., trú tại tổ 5, thị trấn Yên Bình đang sử dụng bộ kích điện tự chế gồm 2 ắc quy, 1 kích điện và 1 cây vợt. Theo tường trình, ông T. cho biết, do chưa có công việc ổn định nên đã nảy sinh ý định phạm pháp, sau đó toàn bộ tang vật đã bị tạm giữ để xử lý.

Ông Hoàng Hợp, Chủ tịch UBND thị trấn Yên Bình, cho biết, ngay sau khi nhận bàn giao từ đoàn kiểm tra của huyện, chính quyền địa phương đã chỉ đạo công an xử lý theo quy định. Thị trấn cũng có đoàn kiểm tra riêng, thường xuyên tuần tra và đã thu giữ nhiều bộ kích điện. Tuy nhiên, việc bắt giữ không phải lúc nào cũng thuận lợi. Nhiều đối tượng hoạt động tinh vi, sẵn sàng vứt bỏ tang vật xuống hồ để phi tang và tăng tốc bỏ chạy khi bị phát hiện. Thuyền của các đối tượng toàn là thuyền composite, lắp máy tàu công suất lớn, phóng không khác gì ca-nô, rất khó có thể truy đuổi bắt giữ.

Ông Nguyễn Đức Điển, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Yên Bái cho biết, quan điểm của tỉnh là xử lý nghiêm, không có vùng cấm, không có ngoại lệ đối với các hành vi khai thác thủy sản mang tính hủy diệt. Mục tiêu cao nhất là phục hồi bền vững nguồn lợi thủy sản, trả lại cho hồ Thác Bà vị thế vốn có. Hàng loạt các biện pháp đã được triển khai đồng bộ, các đội tuần tra liên ngành gồm công an và chính quyền địa phương được thành lập, tăng cường hoạt động cả ngày lẫn đêm. Nhiều vụ vận chuyển, sử dụng kích điện, thuốc nổ đã bị bắt giữ và xử lý nghiêm minh.

Việc đấu tranh với nạn đánh bắt tận diệt vẫn còn rất dài và gian nan. Tỉnh Yên Bái sẽ duy trì kiểm tra liên tục, xử lý nghiêm minh, kết hợp với công tác tuyên truyền, vận động người dân sinh sống trên vùng hồ dừng các hành vi trái phép. Quan trọng hơn là tạo ra những sinh kế bền vững cho người dân mới là con đường căn cơ để giải quyết vấn đề. Chỉ khi đó, mới có quyền hy vọng vựa cá Thác Bà sẽ lại đầy ắp tôm cá như xưa.