Cây trồng chiến lược trong tái cơ cấu nông nghiệp
Có mặt tại Sơn La từ những năm 1945, sau 80 năm, nơi đây đã trở thành một trong những vùng có diện tích cà phê lớn nhất cả nước. Hiện Sơn La có hơn 24.300 ha cà phê, sản lượng ước đạt hơn 37.000 tấn cà phê nhân, tương ứng tăng 36% và 41% so với năm 2021.
Tỉnh từng bước chuyển từ sản xuất nhỏ lẻ sang sản xuất hàng hóa gắn với quy hoạch nông nghiệp bền vững, hình thành nhiều vùng chuyên canh hàng nghìn ha tại Chiềng Cơi, Chiềng An, Mai Sơn, Chiềng Chung, Thuận Châu, Bình Thuận, Sốp Cộp…
Sơn La có trên 100 hợp tác xã, tổ hợp tác tham gia sản xuất, chế biến, tiêu thụ cà phê; 2 vùng ứng dụng công nghệ cao với diện tích hơn 1.000 ha, 1.560 hộ tham gia; phát triển cà phê đặc sản trên 1.120 ha, sản lượng gần 1.000 tấn cà phê nhân; có 5 sản phẩm được chứng nhận OCOP; duy trì 7 đơn vị được cấp quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý “Cà phê Sơn La”; xuất khẩu cà phê tới nhiều thị trường khó tính như EU, Mỹ, Nhật Bản, Trung Quốc, Hàn Quốc…
Sơn La có hơn 24.300 ha cà phê, sản lượng ước đạt hơn 37.000 tấn cà phê nhân. Ảnh: Nguyễn Nga.
Cà phê đã trở thành cây trồng chủ lực, không chỉ góp phần tái cơ cấu ngành nông nghiệp, chuyển đổi cơ cấu cây trồng, nâng cao giá trị gia tăng, thúc đẩy xuất khẩu, mà còn mang lại thu nhập ổn định cho hơn 25.000 hộ dân, tạo việc làm thường xuyên và thời vụ cho 60.000-70.000 lao động, chung tay vào công cuộc xóa đói giảm nghèo, xây dựng nông thôn mới.
Tuy nhiên, sản xuất cà phê hiện đối diện nhiều thách thức do tác động của biến đổi khí hậu, thiên tai, nhiều diện tích cà phê đã già cỗi chưa áp dụng đúng canh tác theo khoa học kỹ thuật, công nghệ chế biến lạc hậu, tập quán canh tác truyền thống và áp lực thị trường ngày càng khắt khe hơn về chất lượng và yêu cầu giảm phát thải carbon…
Xây dựng chuỗi liên kết bền vững
Ông Vũ Ngọc Huy, Trưởng phòng Quản lý chất lượng và vùng nguyên liệu, Công ty Cổ phần Phúc Sinh Sơn La cho rằng, trong bức tranh tổng thể của ngành cà phê Sơn La, tỷ lệ cà phê chất lượng cao hiện mới chiếm khoảng 15%, cà phê đạt mức chất lượng tiêu chuẩn là 60%, trong khi cà phê lỗi còn tới 25%. Đặc biệt, phân khúc cà phê đặc sản (Specialty Coffee) có giá trị vượt trội 12-18 USD/kg nhưng sản lượng rất hạn chế, chỉ khoảng 0,25% (100 tấn/năm).
Theo ông Huy, để thay đổi cơ cấu này, hướng tới gia tăng sản lượng, tỷ trọng cà phê chất lượng cao, đồng thời nâng tỷ lệ cà phê đặc sản vào các thị trường khó tính, vai trò định hướng chất lượng và kết nối thị trường của doanh nghiệp đầu chuỗi là hết sức quan trọng.
Thực tế, Sơn La đã xây dựng chuỗi liên kết chặt chẽ với sự tham gia của hơn 20.000 hộ nông dân, hình thành vùng nguyên liệu hơn 23.700 ha, trong đó, hơn 23.400 ha đã được cấp các chứng nhận bền vững. Tuy nhiên, phải thẳng thắn nhìn nhận rằng, các chuỗi liên kết này phần lớn còn lỏng lẻo, chưa đủ sâu và hiệu quả, giá trị gia tăng cho người nông dân còn thấp.
Điều kiện tiên quyết để mô hình chuỗi liên kết trở thành giải pháp đột phá là sự cam kết nghiêm túc từ cả doanh nghiệp và nông dân, triển khai đồng bộ các giải pháp thích ứng trên quy mô lớn, gắn với các chương trình tập huấn canh tác thông minh, bền vững.
Các đại biểu lắng nghe quy trình canh tác cà phê thông minh tại HTX cà phê bản Sàng Nà Tre, xã Chiềng Mai. Ảnh: Nguyễn Nga.
Hướng đến kinh tế tuần hoàn trong canh tác cà phê
Ông Trần Hồng Nhật, Phó Giám đốc Trung tâm phát triển cộng đồng (CDC) đề xuất áp dụng mô hình kinh tế tuần hoàn trong canh tác cà phê Arabica. Theo đó, chúng ta có thể tái sử dụng phụ phẩm (vỏ, bã cà phê) làm phân hữu cơ, biochar, trà vỏ cà phê; phát triển mô hình nông lâm kết hợp; xử lý nước thải chế biến ướt bằng bể sinh học; thu hồi chất thải rắn làm compost và nhiên liệu sinh khối. Giải pháp này không chỉ giảm chi phí, giảm rủi ro khí hậu mà còn nâng cao giá trị cà phê, mở ra cơ hội tham gia thị trường tín chỉ carbon và đạt các mục tiêu ESG.
Ông Trần Dũng Tiến, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Sơn La khẳng định: Để cà phê Sơn La phát triển bền vững trong bối cảnh biến đổi khí hậu, yêu cầu đặt ra là phải đổi mới tư duy sản xuất, mạnh dạn áp dụng khoa học - công nghệ để nâng cao năng suất, chất lượng và giá trị gia tăng của sản phẩm cà phê.
Trong bối cảnh đó, hệ thống Khuyến nông được xác định là lực lượng then chốt, cầu nối giữa “Nhà nước - nhà khoa học - doanh nghiệp - hợp tác xã - nông dân”, đồng hành cùng bà con đưa tiến bộ kỹ thuật vào sản xuất, xây dựng mô hình điểm, lan tỏa tri thức khoa học và thúc đẩy liên kết chuỗi giá trị.
Ngày 8/10, Sở Nông nghiệp và Môi trường Sơn La tổ chức diễn đàn nông nghiệp với chủ đề “Khuyến nông đồng hành cùng nông dân trong canh tác cà phê thông minh thích ứng với biến đổi khí hậu”. Các vấn đề được trao đổi, thảo luận, chia sẻ tại diễn đàn không chỉ mang ý nghĩa thời sự, mà còn là định hướng lâu dài cho ngành cà phê Sơn La. Đây chính là nền tảng để tỉnh tiếp tục hoàn thiện cơ chế, chính sách, nâng tầm giá trị cà phê Sơn La nói riêng, cà phê Việt Nam nói chung.
