Điểm tựa mùa vàng [Bài 2] Rạch Chanh - 'lá chắn' ngăn mặn, giữ ngọt

Từ một vụ lúa thiếu ăn đến ba vụ mùa no đủ

Những cơn mưa đầu mùa ào ạt đổ xuống, dòng sông Vàm Cỏ Đông cuồn cuộn dâng cao. Trên tuyến kênh Rạch Chanh – Trị Yên, dòng nước vẫn được kiểm soát, mực nước trong ruộng đồng không quá chênh lệch. Đó là nhờ hệ thống cống Rạch Chanh và trạm bơm hiện đại đang ngày đêm vận hành, giữ cho vùng đất sản xuất gần 5.000 ha luôn an toàn, ổn định.

Cống Rạch Chanh được xây dựng và đưa vào sử dụng từ năm 1987, với nhiệm vụ chính là ngăn mặn, rửa phèn, trữ ngọt, phục vụ sản xuất cho khoảng 3.000 ha đất canh tác.

Đến năm 2023, một trạm bơm hiện đại được đầu tư ngay bên cạnh cống, gồm 3 máy bơm công suất lớn nối liền hệ thống ống thép đường kính 2m, dài hơn 300m. Khi vận hành, nước từ sông Vàm Cỏ Đông được bơm bổ sung vào hệ thống kênh Rạch Chanh – Trị Yên dài hơn 27km.

Trạm bơm có công suất thiết kế 10.500 m³/giờ, phục vụ tưới tiêu cho khoảng 4.900 ha đất sản xuất. Công trình không chỉ bảo đảm nguồn nước cho vùng chuyên canh lúa, rau màu mà còn góp phần nâng cao năng suất, cải thiện thu nhập nông dân.

Anh Nguyễn Thành Dư, nhân viên quản lý cống, cho biết quy trình vận hành được thực hiện chặt chẽ: đóng mở cống theo mực nước nội đồng, thủy triều; kiểm soát theo dõi độ mặn trên sông trước khi lấy nước; đo đạc mực nước và độ mặn định kỳ 30 phút/lần. Nếu độ mặn dưới 1,0g/l, trạm bơm sẽ khởi động để đưa nước ngọt vào nội đồng; ngược lại, trạm bơm sẽ tạm ngừng khi độ mặn vượt ngưỡng cho phép nhằm bảo vệ sản xuất.

“Từ đầu năm đến nay, đơn vị đã vận hành nhiều đợt bơm, kịp thời dự trữ cho sản xuất. Đặc biệt, trong cao điểm xâm nhập mặn từ tháng 11 đến tháng 4, cống sẽ được đóng hoàn toàn để giữ nguồn nước ngọt. Công trình hiện chưa phải sửa chữa lớn, nhưng nhu cầu nâng cấp, hiện đại hóa trong thời gian tới là rất cần thiết để ứng phó trước diễn biến xâm nhập mặn ngày càng phức tạp”, anh Dư chia sẻ.

Sống ở lưu vực cống Rạch Chanh, ông Nguyễn Tấn Hùng (72 tuổi, ngụ ấp Rạch, xã Bến Lức) chia sẻ, cả đời ông gắn bó với ruộng đồng nên thấm thía nỗi vất vả trước kia. Trước khi có cống Rạch Chanh, nước mặn thường xuất hiện sớm từ tháng 9, kéo dài sang tháng 11, tháng Chạp, khiến đồng ruộng ngập mặn, nông dân không thể gieo cấy.

“Trước đây, chỉ khi có mưa chúng tôi mới dám xuống giống, nên quanh năm chỉ được một vụ lúa. Bà con khổ lắm, nhiều khi không đủ ăn, phải ‘ăn trước, trả sau’ mới cầm cự được. Từ ngày có cống Rạch Chanh, bà con mới yên tâm sản xuất. Ban đầu làm được hai vụ, nay nhờ chủ động được nước, nhiều nơi đã canh tác đến ba vụ. Năng suất cũng tăng lên, mỗi công lúa thu về 6 tấn/ha/năm, đời sống đỡ vất vả hơn xưa nhiều”, ông Hùng nói.

Hiện gia đình ông canh tác khoảng 1,5 ha ruộng lúa. Năm ngoái được mùa, giá lúa tốt nên có lời, nhưng năm nay, dù năng suất không kém, song giá lúa rớt mạnh khiến thu nhập giảm đáng kể. “Dẫu vậy, so với trước kia thiếu đói vì mặn xâm nhập, thì nay bà con đã bớt khổ, có cơ hội đầu tư thêm máy móc, thuốc men, phân bón để canh tác”, ông Hùng cho biết thêm.

Hoàn thiện hạ tầng thủy lợi

Ông Nguyễn Thành Nam, Chủ tịch UBND xã Bến Lức, cho biết thêm, hiện nay địa phương chủ yếu phát triển theo hướng công nghiệp, đô thị, thương mại – dịch vụ. Nông nghiệp chỉ chiếm một phần, nhưng cũng đang từng bước chuyển sang sản xuất ứng dụng công nghệ cao, nông nghiệp đô thị. Vì vậy, các công trình thủy lợi phục vụ sản xuất vẫn hết sức cần thiết.

Ngoài hệ thống cống và trạm bơm Rạch Chanh, hạ tầng thủy lợi tại Bến Lức còn mang tính đa mục tiêu: cung cấp nước sinh hoạt, phục vụ công nghiệp, thoát nước đô thị, giải quyết tình trạng ngập úng. 

“Trước đây, xã đã có quy hoạch thủy lợi từ huyện Bến Lức (cũ), nhưng chưa đáp ứng yêu cầu phát triển. Trong quy hoạch đô thị mới, thủy lợi sẽ là nội dung trọng tâm. Địa phương đã kiến nghị tỉnh hỗ trợ nạo vét, chỉnh trang kênh mương kết hợp giao thông nông thôn, đê bao. Hệ thống thủy lợi cần sớm được nâng cấp, sửa chữa để phát huy hiệu quả lâu dài, phục vụ phát triển kinh tế – xã hội địa phương”, ông Nam nhấn mạnh.

Cống Rạch Chanh cùng trạm bơm mới không chỉ là công trình thủy lợi, mà còn là “lá chắn” ngăn mặn, giữ ngọt cho nông nghiệp. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng khắc nghiệt, nhu cầu nâng cấp và hiện đại hóa hệ thống càng trở nên cấp thiết, để công trình tiếp tục là điểm tựa vững chắc cho sản xuất nông nghiệp và đời sống người dân.