Miến dong Bình Lư và dấu ấn của người dẫn đường

Ở tuổi ngoài 60, ông Nguyễn Ngọc Ánh, Giám đốc Hợp tác xã (HTX) Nông nghiệp và Dịch vụ Bình Lư (xã Bình Lư, tỉnh Lai Châu) vẫn miệt mài với nghề, thu về hàng tỷ đồng mỗi năm. Ông được biết đến là người đã "làm nên tên tuổi" miến dong Bình Lư.

Đau đáu tìm hướng thoát nghèo

Ngược xuôi Quốc lộ 4D hướng vào trung tâm xã Bình Lư, hai bên đường những ngôi nhà cấp 4 kiên cố nối tiếp nhau, trong sân đầy các tấm phên được xếp ngay ngắn chờ những dải miến trắng óng được đưa lên phơi. Thi thoảng, những chiếc xe máy chở dong riềng, khoai sâm lại băng qua con đường bê tông, xuôi về các xưởng chế biến trong xã. Ở nơi ấy, ông Ánh được người dân trìu mến gọi là “bà đỡ” cho thương hiệu miến dong địa phương.

Sinh ra và lớn lên tại Thái Bình (nay là Hưng Yên), nghe theo tiếng gọi của Đảng, ông xung phong lên vùng Tây Bắc xây dựng kinh tế mới từ vài thập kỷ trước.

Những ngày đầu gian khó, vùng đất này chỉ có ngô, sắn để làm kế sinh nhai và chống đói. Từ những kiến thức tích lũy từ thuở nhỏ, ông Ánh cùng các hộ dân bàn cách làm miến để cải thiện bữa ăn. Rồi nghề làm miến dong dần "bén duyên" trên đất này.

Đất Bình Lư có nhiều diện tích bằng phẳng, khí hậu ôn hòa, quanh năm mát mẻ. Củ dong riềng hợp thổ nhưỡng cho năng suất tốt, củ to, nhiều bột - “kiến thiết” lên những dải miến dong đầu tiên. Sản phẩm được mang về xuôi có người hỏi mua. Từ đó, ông cùng vài người anh em bắt đầu sản xuất thử, rồi làm quà biếu. Khi số lượng tăng, họ chuyển sang bán. “Cứ thế, nghề tự đến. Khi khách tìm mua ngày càng nhiều, tôi mới cảm nhận được tiềm năng thật sự của nghề”, ông Ánh kể.

Đến năm 2014, 13 hộ gia đình trong bản Km2 (cũ) cùng nhau thành lập Hợp tác xã theo lời khuyến khích của chính quyền xã và Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Lai Châu (nay là Sở Nông nghiệp và Môi trường). Định hướng của HTX gắn với chương trình xây dựng nông thôn mới. Ông Ánh cùng các thành viên thống nhất quan điểm: Đây là “gia đình thứ hai”, phải cùng nhau dựng quy trình sản xuất, đăng ký nhãn hiệu tập thể, truy xuất vùng trồng, phát triển kinh tế tập thể bền vững.

Tên “Bình Lư” được chọn để định hướng hành trình xây dựng sản phẩm OCOP cho địa phương. HTX Nông nghiệp và Dịch vụ Bình Lư trở thành đầu tàu, dẫn dắt hàng chục hộ sản xuất miến dong theo hướng VietGAP, hình thành vùng nguyên liệu hơn 200ha và tổ chức sản xuất quy mô hàng hóa.

Sau 6 năm phấn đấu, năm 2020, sản phẩm miến dong của HTX được tỉnh công nhận đạt OCOP 3 sao. Đầu năm 2021, UBND tỉnh đồng ý cho UBND huyện Tam Đường (cũ) sử dụng địa danh “Bình Lư” để đăng ký nhãn hiệu chứng nhận “Miến dong Bình Lư”. Cái tên ấy chính thức được công nhận vào cuối tháng 10/2022.

Nầng tầm thương hiệu

Sản phẩm miến dong Bình Lư giờ đây là kết tinh của củ dong riềng và khoai sâm - sự kết hợp do chính “nghệ nhân” Ánh sáng tạo. Theo đó, tỷ lệ sâm khoai và bột dong riềng được chia đều để đảm bảo chất lượng và lợi ích cho sức khỏe. “Củ khoai sâm là nông sản phát triển tự nhiên, nhiều công dụng tốt cho tiêu hóa, tim mạch, nội tiết, thải độc gan… giúp cân bằng đặc tính nóng của củ dong riềng”, ông Ánh giải thích.

Công thức này được các cơ sở chế biến miến dong ở Bình Lư áp dụng. Anh Phạm Ngọc Quế, chủ cơ sở sản xuất miến dong Ngọc Quế, xã Bình Lư, cho biết: Mỗi xưởng thu mua 5 tấn khoai sâm cho bà con với giá thành 9.000 đồng/kg. “Nhờ có công thức của bác Ánh, sản phẩm miến dong giờ tăng thêm vị ngọt hậu, được khách hàng ưa thích. Chúng tôi cũng sáng tạo thêm nhiều loại sản phẩm khác như miến dong đỗ đen, miến dong đỗ xanh, miến dong sắn dây… để đa dạng sản phẩm”.

Trong thời đại số, sản phẩm miến dong Bình Lư được quảng bá rộng rãi trên các nền tảng như TikTok, Facebook. “Nhiều du khách đến Lai Châu du lịch, ghé cửa hàng tôi mua miến, còn tò mò muốn trực tiếp trải nghiệm quy trình làm miến”, ông Ánh kể. Ngoài HTX Nông nghiệp và Dịch vụ Bình Lư, xã còn có 2 cơ sở sản xuất và hơn 100 hộ gia đình tham gia sản xuất. Mỗi năm, Bình Lư sản xuất khoảng 200 tấn miến, doanh thu gần chục tỷ đồng, tạo việc làm và thu nhập ổn định cho hàng nghìn lao động địa phương.

Từ nền tảng đó, xã Bình Lư đã thống nhất thông qua đề án xây dựng cụm làng nghề sản xuất miến dong truyền thống, gồm nhiều phân khu: khu sản xuất, khu trải nghiệm, khu trưng bày sản phẩm.

Ông Trần Văn Hợp, Phó Chủ tịch UBND xã Bình Lư cho biết, địa phương có kế hoạch bố trí khu đất riêng hình thành không gian làng nghề làng nghề tập trung. Gần 100 cơ sở sản xuất trong xã sẽ được quy hoạch ra khu tập trung để bảo vệ sinh môi trường. “Mỗi du khách đến đây sẽ được trải nghiệm các công đoạn làm miến, sau đó mua sản phẩm trực tiếp với đa dạng mẫu mã. Mô hình này sẽ kết hợp phát triển nông nghiệp với du lịch trải nghiệm tại địa phương”, ông Hợp khẳng định.

Bên cạnh đó, xã cùng phối hợp với Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Lai Châu hình thành những vùng trồng dong riềng và khoai sâm để xây dựng truy xuất nguồn gốc, tạo nguồn cung ổn định cho các cơ sở sản xuất miến. Từ quy trình trồng đến khi xuất, đóng gói sẽ được thực hiện khép kín, đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm khi đến tay người dùng.

Trong hành trình đi lên của nghề miến dong Bình Lư, dấu ấn của ông Ánh vẫn hiện rõ trong từng bước chuyển của làng nghề.