Từ đăng ký đến VMS, không còn ‘vùng mù’
Ngày 18/11/2025, khi cả nước kết nối tại phiên họp trực tuyến của Ban Chỉ đạo Quốc gia về chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (IUU) do Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà chủ trì, hình ảnh Nghệ An hiện lên rõ nét như một địa phương quyết liệt, có hệ thống và vừa có trọng tâm vừa có giải pháp cụ thể.
Tại điểm cầu Nghệ An, lãnh đạo tỉnh đã báo cáo những con số biết nói. Cụ thể, trong 19 nhiệm vụ được giao, tỉnh Nghệ An đã hoàn thành 14 nhiệm vụ, còn 5 nhiệm vụ đang được tập trung triển khai - một kết quả đáng ghi nhận trong bối cảnh các yêu cầu kỹ thuật, pháp lý và quản trị rất cao.
Tàu cá ở phường Tân Mai, tỉnh Nghệ An. Ảnh: Đình Tiệp.
Trước hết, tỉnh Nghệ An đã đầu tư mạnh mẽ vào việc hệ thống hóa dữ liệu tàu cá. Việc đăng ký và cập nhật toàn bộ tàu lên Vnfishbase đạt tỷ lệ gần như tuyệt đối; cấp phép khai thác được kiểm tra, rà soát và thu hồi đối với tàu không đủ điều kiện.
Sự đồng bộ về dữ liệu giúp loại bỏ những “bóng ma” tàu cá - những tàu tồn tại trên sổ sách nhưng không chịu trách nhiệm khi hoạt động ngoài khơi và đảm bảo mỗi con tàu có một hồ sơ minh bạch, có thể truy vết. Đây là bước nền tảng để thực hiện các biện pháp cao hơn như giám sát VMS và truy xuất nguồn gốc sản lượng qua cảng.
Tiếp theo, lực lượng tuần tra, kiểm soát và cảng vụ tại Nghệ An đã tăng cường hiệu lực kiểm soát tàu ra vào cảng. Trong tuần vừa qua lực lượng giám sát hàng nghìn lượt tàu đi lại, kiểm tra chặt chẽ việc rời cảng, nhập cảng và giám sát sản lượng khai thác theo hệ thống eCDT.
Việc này không chỉ là hành động kỹ thuật mà còn tạo ra rào cản hành chính ngăn chặn nguồn thủy sản có nguồn gốc bất hợp pháp đi vào chuỗi cung ứng chính thức. Song song với đó, tỉnh Nghệ An phối hợp chặt chẽ với Biên phòng để phân luồng tàu cá, đảm bảo 100% tàu ra vào cảng được kiểm soát, giảm thiểu lỗ hổng quản lý.
Một điểm sáng khác là xử lý tàu mất kết nối VMS và tàu vượt ranh giới khai thác. Số liệu tổng hợp cho thấy lực lượng các tỉnh, trong đó có Nghệ An, đã phát hiện và xử lý nhiều trường hợp mất kết nối, tiến tới mục tiêu xử lý 100% các vụ tồn đọng. Tỉnh Nghệ An đã xây dựng quy trình rà soát, xác minh và xử lý vi phạm, đồng thời lưu trữ dữ liệu các tàu vi phạm để quản lý lâu dài, bước đi cần thiết để ngăn chặn tái phạm và tạo lòng tin cho đối tác xuất khẩu.
Sinh kế ngư dân và trách nhiệm liên ngành - chìa khóa gỡ thẻ vàng
Tuy nhiên, bài toán IUU không chỉ là chuyện kiểm soát kỹ thuật. Tỉnh Nghệ An hiểu rõ rằng nếu chỉ xử lý hành chính, đòi hỏi thu hồi giấy phép hay cấm vươn khơi mà không có chính sách hỗ trợ kèm theo sẽ làm tổn thương sinh kế của ngư dân. Vì vậy, tỉnh Nghệ An đã triển khai chính sách hỗ trợ nâng cấp, thay thế thiết bị VMS, hướng dẫn chuyển đổi nghề cho tàu không còn điều kiện khai thác, và phối hợp với các cơ quan để tạo điều kiện tiếp cận nguồn vốn, đào tạo và tái cơ cấu sản xuất thủy sản. Việc kết hợp giữa xử lý nghiêm minh và hỗ trợ đời sống là cách tiếp cận nhân văn nhưng vẫn quyết liệt, nhằm hướng tới mục tiêu lâu dài là sản xuất thủy sản hợp pháp, bền vững và có giá trị thương mại cao.
Tỉnh Nghệ An đang quyết liệt chống khai thác IUU, hướng tới phát triển nghề cá bền vững. Ảnh: Đình Tiệp.
Sự vào cuộc liên ngành giữa các sở, ngành, lực lượng biên phòng, cảnh sát biển và chính quyền địa phương là điều then chốt. Tỉnh Nghệ An không hành động đơn lẻ mà thực hiện đồng bộ, hoàn thiện pháp luật quản lý tàu cá, bảo đảm liên thông dữ liệu giữa các bộ, kiểm tra, thanh tra, và quan trọng nhất là minh bạch hóa toàn bộ chuỗi từ tàu - cảng - thương lái. Cách làm này vừa đáp ứng đòi hỏi kỹ thuật của các đối tác quốc tế, vừa củng cố quản trị nội địa.
Sự nỗ lực của tỉnh Nghệ An trong chống IUU cho thấy một bài học rõ ràng rằng, gỡ thẻ vàng không phải chuyện một sớm một chiều, mà là hành trình kiên trì giữa quản lý nhà nước, công nghệ và cam kết với người dân. Nghệ An đã chọn con đường vừa quyết liệt vừa nhân văn, đồng thời giữ vững sinh kế ngư dân, bảo vệ nguồn lợi thủy sản và nâng cao uy tín sản phẩm trên thị trường xuất khẩu. Khi hệ thống dữ liệu hoàn chỉnh, VMS hoạt động hiệu quả, cảng cá đủ điều kiện và ngư dân được hỗ trợ chuyển đổi, chúng ta sẽ không chỉ gỡ được “thẻ vàng” mà còn mở ra tương lai bền vững cho nghề cá của địa phương.
