Đa dạng hóa sinh kế - chìa khóa giảm nghèo ở nông thôn ĐBSCL

Trong bối cảnh phát triển hiện nay, giảm nghèo không chỉ dừng lại ở việc nâng cao thu nhập, mà hướng đến giúp người dân có sinh kế ổn định, bền vững và khả năng tự vươn lên.

Tại Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL), đa dạng hóa sinh kế được xem là giải pháp then chốt để người dân thích ứng với những biến động của kinh tế, thị trường và quá trình chuyển dịch cơ cấu nông thôn. Cách tiếp cận giảm nghèo cũng có sự chuyển dịch rõ nét, không chỉ đo lường bằng thu nhập như trước đây, mà hiện nay giảm nghèo còn bao gồm khả năng tiếp cận giáo dục, y tế, điều kiện sống và sinh kế bền vững.

Theo PGS.TS Võ Hồng Tú - Phó Giám đốc cơ sở Hậu Giang (Đại học Cần Thơ), đa dạng hóa sinh kế hiểu một cách đơn giản là “không bỏ trứng trong cùng một giỏ”. Khi nông hộ có nhiều hoạt động tạo thu nhập song song, bà con sẽ chủ động hơn trước những biến động của thị trường và sản xuất.

Chuyên gia cho rằng, để thực hiện các hoạt động đa dạng hóa sinh kế một cách hiệu quả, cần nhìn nhận đầy đủ các nguồn lực sinh kế của nông hộ. Trong đó có 5 nhóm chính gồm: con người, tự nhiên, vật chất, xã hội và tài chính.

“Thực tế cho thấy, các hộ nghèo và cận nghèo thường chưa khai thác hiệu quả các nguồn lực này, dẫn đến sinh kế kém bền vững và dễ bị tổn thương. Trong 5 nguồn lực nói trên, nguồn lực con người được xem là yếu tố then chốt. Khi người dân được nâng cao kỹ năng, thay đổi tư duy sản xuất và tiếp cận thị trường tốt hơn, các nguồn lực khác như đất đai, vốn hay quan hệ xã hội mới có thể được phát huy hiệu quả”, PGS.TS Võ Hồng Tú nhận định.

Những phân tích trên đã lý giải vì sao nhiều mô hình giảm nghèo hiện nay không chỉ dừng ở hỗ trợ vật chất, mà tập trung vào đào tạo, hướng dẫn và đồng hành cùng người dân.

Những năm gần đây, nhiều địa phương ĐBSCL đã chủ động chuyển hướng phát triển sinh kế cho người dân. Nếu như trước kia sinh kế nông thôn chủ yếu xoay quanh sản xuất lúa, thì nay đã mở rộng sang các mô hình đa canh, chăn nuôi, thủ công mỹ nghệ, thương mại nhỏ và dịch vụ nông thôn. Sự đa dạng này giúp người dân có nguồn thu quanh năm, thay vì chỉ phụ thuộc vào một mùa vụ.

Đặc biệt, các nghề đan đát thủ công mỹ nghệ từ lục bình, cỏ bàng, bẹ chuối… đang trở thành sinh kế quan trọng cho lao động nhàn rỗi ở nông thôn, nhất là phụ nữ. Khi có sự đồng hành của doanh nghiệp, các nghề này không chỉ mang tính tự phát mà được tổ chức lại theo nhu cầu thị trường, giúp người dân có việc làm ổn định và thu nhập rõ ràng hơn.

Tuy nhiên, theo PGS.TS Võ Hồng Tú, thách thức lớn hiện nay là nhiều mô hình sinh kế vẫn phát triển theo hình thức riêng lẻ, thiếu liên kết và chủ yếu dừng ở khâu gia công, sản xuất thô. Điều này khiến giá trị gia tăng thấp và dễ dẫn đến cạnh tranh lẫn nhau khi nguồn cung vượt cầu.

Để sinh kế phát triển bền vững, ông cho rằng các hoạt động đa dạng hóa cần được tổ chức thành chuỗi, có sự phân công rõ ràng dựa trên lợi thế từng vùng.

Một vấn đề khác cũng được chuyên gia chỉ ra là chuyển dịch cơ cấu lao động. Trong bối cảnh phát triển công nghiệp và dịch vụ, nhiều lao động nông thôn, đặc biệt là nhóm trên 40 tuổi, gặp khó khăn khi tham gia vào các lĩnh vực mới và có nguy cơ bị đào thải. Khi quay trở lại nông thôn, họ cần những mô hình sinh kế phù hợp với điều kiện, sức khỏe và kỹ năng sẵn có.

Đa dạng hóa sinh kế vì thế không chỉ giúp người dân thoát nghèo về thu nhập, mà còn tạo nền tảng để giảm nghèo đa chiều một cách bền vững. Khi có nhiều nguồn thu nhập, nông hộ sẽ chủ động hơn trong chi tiêu, đầu tư cho giáo dục, chăm sóc sức khỏe và nâng cao chất lượng sống.

Khi người dân được trao cơ hội để tự đứng vững trên đôi chân của mình, giảm nghèo sẽ không còn là sự hỗ trợ mang tính ngắn hạn, mà trở thành quá trình phát triển bền vững từ bên trong cộng đồng.