Nông dân thu nhập tiền tỷ nhờ trồng nấm

Làm nấm sạch tốn công sức

Những ngày cuối năm, khu lán trại trồng nấm sò của anh Trần Văn Tuấn (thôn Trung Liệt, xã Trường Văn, Thanh Hóa) luôn sáng đèn. Bạn hàng từ nhiều nơi tìm đến tham quan, đặt mua hàng khiến không khí rộn ràng suốt cả ngày. 

Ít ai ngờ rằng, phía sau cảnh làm ăn nhộn nhịp ấy là quãng thời gian dài đầy chật vật của anh Tuấn. 3 năm liên tiếp thất bại, thiệt hại gần 1 tỷ đồng, anh Tuấn từng phải bán một phần đất ở để có vốn duy trì mô hình, níu giữ giấc mơ làm nông nghiệp an toàn, thân thiện với môi trường.

Không xuất thân từ gia đình có nghề trồng nấm, nhưng anh Tuấn lại dành cho loại nông sản này một niềm đam mê đặc biệt. Bất chấp sự can ngăn của người thân, anh một mình ra Hà Nội, tìm đến Viện Di truyền nông nghiệp để học hỏi kỹ thuật. Năm 2011, anh trở về quê, bắt đầu khởi nghiệp với những bịch nấm tai mèo đầu tiên, mở ra hành trình nhiều gian nan nhưng cũng đầy quyết tâm.

Song con đường khởi nghiệp của anh Tuấn lại bắt đầu với muôn vàn thiếu thốn. Vốn liếng không có, gia đình khó khăn, anh phải ngược xuôi khắp nơi vay mượn để xoay xở từng đồng đầu tư ban đầu. Số tiền người thân, bạn bè giúp đỡ chỉ đủ cầm chừng, nhiều lúc anh rơi vào cảnh chới với, tưởng chừng không thể bước tiếp.

Trong lúc gian nan nhất, anh Tuấn nhận được sự quan tâm, hỗ trợ của chính quyền và các đoàn thể địa phương và được tiếp cận nguồn vốn vay ưu đãi của Ngân hàng Chính sách xã hội dành cho thanh niên khởi nghiệp. Khoản vay 20 triệu đồng khi ấy tuy không lớn, nhưng với anh là "chiếc phao" kịp thời, giúp anh gây dựng cơ nghiệp.

Thế nhưng, khi bài toán vốn tạm thời được tháo gỡ, con đường phía trước vẫn chưa hề bằng phẳng. Những tưởng công việc sẽ dần đi vào guồng, thì hàng loạt thách thức mới lại tiếp tục bủa vây, buộc anh Tuấn phải thêm một lần nữa đối mặt và vượt qua.

Do thiếu kinh nghiệm thực tế, giai đoạn từ năm 2012 đến năm 2015 trở thành quãng thời gian ám ảnh nhất trong hành trình làm nấm của anh Tuấn. Hết lứa này đến lứa khác, các bịch nấm cấy phôi lần lượt hỏng, phải bóc ra vứt bỏ không thương tiếc. Công sức, tiền bạc đổ vào lán trại cứ thế "đội nón ra đi", tổng thiệt hại trong suốt ba năm ước tính gần 1 tỷ đồng.

Nguyên nhân bắt nguồn từ khoảng cách giữa lý thuyết và thực tế sản xuất. Theo những kiến thức đã học, nhà nuôi nấm phải giữ kín tuyệt đối, vì vậy anh che chắn lán trại kín mít cả ngày. Trong khi đó, thực tế sản xuất cho thấy nấm vẫn cần một độ thông thoáng nhất định để hô hấp và phát triển. Chỉ một sai lệch nhỏ về nhiệt độ, độ ẩm hay lưu thông không khí cũng đủ khiến cả dãy nấm chết yểu.

Khó khăn chưa dừng lại ở đó. Anh Tuấn liên tục lúng túng khi phải đối mặt với các loại bệnh đặc thù của từng giống nấm. Mộc nhĩ dễ bị nấm mốc trứng cá; nấm sò lại hay khô tai, bị ruồi phá hoại. Trong khi đó, trồng nấm sạch đồng nghĩa với việc tuyệt đối nói "không" với thuốc bảo vệ thực vật. Không hóa chất, không thuốc đặc trị, người trồng nấm chỉ còn cách quan sát, điều chỉnh môi trường và chấp nhận rủi ro. Giữa những dãy bịch nấm hỏng dần theo ngày, anh Tuấn thấm thía sự nhọc nhằn, gai góc của nghề.

Từ những lần thất bại liên tiếp, anh Tuấn rút ra nhiều bài học kinh nghiệm, đặc biệt là việc xử lý môi trường trong lán trại. Kinh nghiệm ấy không nằm trọn trong sách vở mà được tích lũy qua quan sát, điều chỉnh và chấp nhận trả giá. Chính những năm tháng đầy gian nan ấy đã rèn cho anh khả năng cảm nhận và làm chủ từng biến động của môi trường nuôi trồng, từng bước hoàn thiện kỹ thuật và đưa nghề trồng nấm vào quỹ đạo ổn định.

Năm 2016, trong bối cảnh còn nhiều khó khăn, anh Tuấn tiếp tục tiếp cận nguồn vốn vay ưu đãi của ngân hàng chính sách - kênh tín dụng quan trọng hỗ trợ người dân giảm nghèo, phát triển kinh tế tại địa phương. Có được tiền vay, anh dồn toàn bộ để mua một đợt phôi nấm mới để bắt đầu lại. Những kinh nghiệm tích lũy được anh vận dụng triệt để. Khâu nào còn băn khoăn, anh chủ động tìm đến cán bộ kỹ thuật, chuyên gia để học hỏi và điều chỉnh kịp thời.

Để thuận tiện trong quản lý và tiêu thụ sản phẩm, anh tổ chức vào phôi theo từng đợt, quy mô vừa phải, tránh dàn trải rủi ro. Nấm sò được xác định là sản phẩm chủ lực, kết hợp trồng thêm mộc nhĩ và một phần nhỏ nấm linh chi nhằm đa dạng hóa nguồn thu. Sau mỗi đợt thu hoạch, toàn bộ lán trại đều được vệ sinh, khử trùng gần như tuyệt đối, hạn chế tối đa mầm bệnh trước khi bước vào vụ mới.

Song song với đó, quy trình sản xuất được siết chặt từ khâu chuẩn bị giá thể, đóng bịch, hấp khử trùng, cấy giống đến chăm sóc. Anh mạnh dạn đầu tư hệ thống tưới tự động, phun sương cảm biến nhiệt độ với chi phí lên tới vài chục triệu đồng, vừa giảm sức lao động, vừa giúp môi trường nuôi trồng ổn định, nâng cao chất lượng nấm. Nhờ những thay đổi căn cơ ấy, mô hình trồng nấm của anh dần đi vào quỹ đạo và liên tiếp cho kết quả khả quan.

Vốn vay đúng lúc, 'đòn bẩy' cho hành trình đổi đời

Đến nay, từ một mô hình khởi nghiệp nhiều lần dang dở, gia đình anh Tuấn đã gây dựng được 5 nhà trồng nấm, duy trì sản xuất hơn 2 vạn bịch mỗi đợt. Dấu mốc quan trọng đến vào năm 2024, khi sản phẩm nấm sò Tuấn Lan được công nhận OCOP 3 sao. Đây không chỉ là sự ghi nhận cho hướng đi đúng đắn từ nguồn vốn vay phát triển sản xuất, mà còn mở ra cánh cửa thị trường rộng hơn, tạo điểm tựa vững chắc để gia đình anh ổn định sinh kế và tiếp tục gắn bó lâu dài với nghề trồng nấm.

Theo anh Tuấn, nấm không chỉ là thực phẩm giàu dinh dưỡng, an toàn cho sức khỏe, mà nghề trồng nấm còn góp phần tận dụng hiệu quả phế phụ phẩm trong sản xuất nông nghiệp, qua đó giảm thiểu ô nhiễm môi trường. Mỗi bịch nấm được làm từ các nguyên liệu hoàn toàn hữu cơ như mùn cưa, bông, bổ sung thêm cám ngô, cám gạo để tăng dinh dưỡng cho phôi nấm. Sau khi kết thúc chu kỳ thu hoạch, phần giá thể không bị thải bỏ mà được bán lại cho các hộ trồng rau, trồng hoa làm phân hữu cơ.

Đáng chú ý, từ khi cấy phôi đến lúc thu hoạch, mỗi lứa nấm chỉ mất khoảng một tháng. Với quy mô khoảng 2 vạn bịch, nếu sản xuất thuận lợi, mỗi năm anh Tuấn có thể cung ứng ra thị trường khoảng 30 tấn nấm. Ở mức giá hiện nay, nấm sò trắng khoảng 40.000 đồng/kg, mộc nhĩ khô khoảng 120.000 đồng/kg, mô hình này mang lại doanh thu trên 1 tỷ đồng mỗi năm cho gia đình anh.

Theo ông Đỗ Quang Trung, Phó Trưởng Phòng  Kinh tế xã Trường Văn (tỉnh Thanh Hóa), câu chuyện khởi nghiệp của gia đình anh Tuấn chỉ là một trong hàng trăm trường hợp tại địa phương vươn lên thoát nghèo và làm giàu trên chính mảnh đất quê hương nhờ nghị lực và sự hỗ trợ kịp thời từ các chính sách, nguồn vốn vay ưu đãi. Những khoản vay tuy không lớn, nhưng đúng lúc, đúng đối tượng, đã trở thành "chiếc phao" giúp người nông dân nghèo vượt qua sóng gió.

Để tạo điều kiện thuận lợi cho người dân tiếp cận các nguồn vốn vay ưu đãi phục vụ phát triển sản xuất, sau khi triển khai mô hình chính quyền địa phương hai cấp, xã đã chỉ đạo các tổ chức chính trị - xã hội phối hợp chặt chẽ với Ngân hàng Chính sách xã hội trong việc nhận ủy thác thực hiện một số nội dung công việc thuộc quy trình cho vay đối với hộ nghèo và các đối tượng chính sách khác.

Sự phối hợp này đã góp phần đưa nguồn vốn ưu đãi đến đúng đối tượng thụ hưởng, giúp người dân có thêm điều kiện đầu tư sản xuất, phát triển kinh tế và từng bước ổn định cuộc sống.