OCOP Điện Biên tìm đường nâng giá trị nông sản vùng cao

Sau nhiều năm triển khai chương trình “Mỗi xã một sản phẩm”, OCOP ở Điện Biên đã đi qua giai đoạn khởi động và lan tỏa rộng khắp các địa phương. Tuy nhiên, khi số lượng sản phẩm tăng lên, bài toán đặt ra không còn là “làm thêm sản phẩm mới”, mà là làm sao để những sản phẩm đã có thực sự bán được, đứng vững trên thị trường và mang lại thu nhập ổn định cho người dân.

Tính đến năm 2025, toàn tỉnh Điện Biên có 138 sản phẩm OCOP được xếp hạng, trong đó có 5 sản phẩm đạt 4 sao và 133 sản phẩm đạt 3 sao. Con số này phản ánh nỗ lực lớn của các địa phương, song cũng bộc lộ rõ những giới hạn về quy mô, chất lượng và đầu ra.

OCOP phủ rộng, nhưng chênh lệch giữa các địa phương

OCOP Điện Biên hiện đã có mặt tại 10/45 xã, phường. Tuy nhiên, ở nhiều huyện (cũ) khó khăn như Mường Nhé, Nậm Pồ, Điện Biên Đông hay thị xã Mường Lay, số sản phẩm OCOP vẫn còn ít, chủ yếu dừng ở mức 3 sao, quy mô nhỏ và tiêu thụ nội địa.

Ông Lê Xuân Cảnh, Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Điện Biên, cho biết: Điều này phản ánh đúng thực tế năng lực sản xuất của từng vùng. “OCOP ở Điện Biên không thể phát triển dàn trải. Mỗi địa phương có lợi thế khác nhau, vì vậy chiến lược sắp tới là tập trung vào sản phẩm thế mạnh, không chạy theo số lượng.”- ông Cảnh, nói.

Toàn tỉnh Điện Biên hiện có 86 chủ thể OCOP, trong đó hợp tác xã chiếm hơn 43%, cơ sở sản xuất, kinh doanh cá thể chiếm gần 47%. Phần lớn chủ thể xuất phát từ hộ gia đình, quy mô nhỏ, vốn ít, kinh nghiệm thị trường hạn chế.

Bà Lò Thị Hạnh, chủ một cơ sở chế biến nông sản OCOP tại Tủa Chùa, tỉnh Điện Biên, chia sẻ: “Được công nhận OCOP là mừng lắm, sản phẩm được biết đến nhiều hơn. Nhưng cái khó nhất vẫn là bán hàng. Chúng tôi chủ yếu bán tại hội chợ, khách quen hoặc qua mạng xã hội, đầu ra chưa ổn định”.

Thực tế này cũng được nhiều hợp tác xã thừa nhận. Ông Nguyễn Văn Thành, Giám đốc một HTX nông nghiệp tại Mường Ảng, cho biết: Dù có sản phẩm OCOP 3 sao nhưng sản lượng tiêu thụ vẫn còn khiêm tốn. “Chúng tôi làm được sản phẩm, nhưng chưa đủ lực để tự xây dựng kênh phân phối. Muốn vào siêu thị hay chuỗi bán lẻ thì phải đáp ứng nhiều tiêu chuẩn, chi phí cũng cao.”- Ông Thành, nói.

Với 37 hợp tác xã tham gia OCOP, mô hình kinh tế tập thể đang đóng vai trò quan trọng trong việc tổ chức vùng nguyên liệu, liên kết nông dân và nâng cao chất lượng sản phẩm. Tuy nhiên, không ít HTX vẫn loay hoay với bài toán vốn, công nghệ và thị trường.

Theo đại diện một HTX chè tại Tuần Giáo, việc đạt chứng nhận OCOP mới chỉ là bước khởi đầu. “Muốn nâng lên 4 sao, 5 sao thì phải đầu tư rất lớn vào máy móc, bao bì, truy xuất nguồn gốc. Nếu không có sự hỗ trợ dài hơi, HTX rất khó tự xoay xở.”

Ông Cảnh, chia sẻ thêm:Từ góc độ quản lý, Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Điện Biên nhìn nhận, HTX chính là “xương sống” của OCOP, nhưng cần được hỗ trợ đúng cách. “Nhà nước không làm thay, mà hỗ trợ về đào tạo, kết nối thị trường, xúc tiến thương mại. OCOP muốn bền thì chủ thể phải sống được bằng sản phẩm của mình.”

Nông dân kỳ vọng OCOP tạo sinh kế ổn định

Ở nhiều địa phương, OCOP không còn là khái niệm phong trào mà đã hiện hữu bằng những sản phẩm chủ lực gắn với sinh kế người dân. Cà phê Mường Ảng là một trong những điểm sáng rõ nét. Từ vùng trồng manh mún, nông dân đã liên kết thành tổ hợp tác, hợp tác xã, áp dụng quy trình canh tác bền vững, chế biến ướt, rang xay theo tiêu chuẩn, từng bước xây dựng thương hiệu. Sản phẩm cà phê OCOP không chỉ nâng giá trị hạt cà phê mà còn giúp người trồng ổn định đầu ra, tăng thu nhập so với bán cà phê nhân thô trước đây.

Dứa Na Sang đang khẳng định vai trò cây trồng chủ lực. Việc đưa dứa vào chương trình OCOP đã giúp nông dân thay đổi tư duy sản xuất, chú trọng chăm sóc đồng đều, thu hoạch đúng kỹ thuật và từng bước tham gia khâu sơ chế, chế biến. Không ít hộ dân cho biết, dứa OCOP cho thu nhập ổn định hơn so với cây trồng truyền thống, góp phần giảm nghèo bền vững trên đất dốc.

Trong khi đó, lạc đỏ Na Son là ví dụ điển hình về việc nâng tầm nông sản bản địa. Từ giống lạc truyền thống, người dân được hỗ trợ chuẩn hóa quy trình sản xuất, xây dựng nhãn mác, bao bì, truy xuất nguồn gốc. Sản phẩm OCOP đã mở ra thị trường mới, giúp lạc đỏ không còn phụ thuộc vào thương lái, giá bán ổn định và cao hơn trước.

Ở cấp độ hộ dân, OCOP đã và đang tạo ra những thay đổi tích cực trong tư duy sản xuất. Nhiều nông dân đã chuyển từ làm nhỏ lẻ sang sản xuất theo quy trình, chú trọng chất lượng và an toàn thực phẩm, coi sản phẩm là “hàng hóa có thương hiệu” chứ không chỉ là nông sản thô.

Hiện nay, nhóm thực phẩm chiếm tới 122/138 sản phẩm OCOP của tỉnh Điện Biên. Các sản phẩm chế biến đã tăng lên, song phần lớn vẫn ở quy mô nhỏ, giá trị gia tăng chưa cao. Nhóm thủ công mỹ nghệ mới chỉ có 2 sản phẩm, trong khi dịch vụ du lịch cộng đồng – du lịch sinh thái gần như chưa được khai thác tương xứng với tiềm năng.

Theo ngành nông nghiệp tỉnh Điện Biên, đây chính là dư địa lớn cho giai đoạn tới. “OCOP không chỉ là nông sản, mà còn là dịch vụ, trải nghiệm. Nếu gắn được sản phẩm với du lịch, giá trị sẽ tăng rất nhanh.” – Ông Cảnh, nhận định. Với những điểm sáng như cà phê Mường Ảng, dứa Na Sang, lạc đỏ Na Son, kỳ vọng OCOP sẽ tiếp tục trở thành “bệ đỡ” giúp nông dân Điện Biên ổn định sinh kế và phát triển bền vững.

Đối với người dân, HTX và doanh nghiệp, điều họ cần không chỉ là danh hiệu OCOP, mà là một chiến lược đủ dài để sản phẩm đứng vững trên thị trường. Khi OCOP thực sự tạo thu nhập ổn định, gắn với nông nghiệp xanh, bảo vệ môi trường và bản sắc văn hóa, khi đó chương trình mới hoàn thành đúng vai trò là “đòn bẩy” sinh kế bền vững cho vùng cao Điện Biên.