Biến đổi khí hậu đang trở thành thách thức lớn nhất của nhân loại trong thế kỷ 21. Việt Nam là một trong những quốc gia chịu tác động nặng nề nhất do biến đổi khí hậu, thiên tai không chỉ là rủi ro thường trực mà còn là phép thử cho năng lực thích ứng và phát triển bền vững của đất nước.
Từ bị động ứng phó đến chủ động thích ứng
Những năm gần đây, thế giới liên tiếp chứng kiến các thảm họa thiên nhiên vượt mọi kỷ lục. Bão, lũ quét, sạt lở, hạn hán, nắng nóng cực đoan... Ở Việt Nam, 21/22 loại hình thiên tai đã xuất hiện, gây thiệt hại trung bình hơn 32.600 tỷ đồng và cướp đi hàng trăm sinh mạng mỗi năm. Bão Yagi năm 2024 là minh chứng rõ cho tính cấp bách của việc nâng cao khả năng chống chịu và phục hồi sau thiên tai.
Trước thực tế đó, Chỉ thị 42-CT/TW của Ban Bí thư về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng trong công tác phòng, chống thiên tai đã tạo nền tảng chính trị vững chắc, huy động sức mạnh toàn hệ thống cùng chung tay giảm thiểu rủi ro, hướng tới phát triển bền vững.
Bộ đội tham gia cứu hộ ở Làng Nủ, tỉnh Lào Cai. Ảnh: Nguyễn Á.
Sau 5 năm triển khai Chỉ thị 42, tư duy ứng phó thiên tai ở Việt Nam đã có bước chuyển rõ rệt từ bị động sang chủ động phòng ngừa. Hệ thống pháp lý ngày càng hoàn thiện, cơ chế chỉ đạo thống nhất, giúp phản ứng nhanh khi có sự cố. Công nghệ dự báo, cảnh báo được hiện đại hóa, tiệm cận trình độ khu vực. Tinh thần tương thân tương ái của người dân và doanh nghiệp lan tỏa mạnh mẽ, giúp các vùng chịu thiệt hại thiên tai sớm phục hồi.
Đằng sau những kết quả đó là thay đổi nhận thức, coi phòng, chống thiên tai không chỉ là nhiệm vụ bảo vệ dân sinh mà là đầu tư cho tương lai, là nền tảng của phát triển xanh và an toàn.
Dù đạt nhiều tiến bộ, công tác phòng chống thiên tai vẫn còn hạn chế: pháp luật chưa đồng bộ, nguồn lực phân tán, năng lực ứng phó cơ sở còn yếu. Ở nhiều địa phương, phòng ngừa chưa được coi trọng, hạ tầng chống chịu còn mong manh, đặc biệt tại miền núi và ven biển. Vì thế, yêu cầu cấp bách đặt ra là chuyển từ phản ứng sau thiên tai sang quản trị rủi ro trước thiên tai, lấy chủ động thích ứng làm trung tâm.
Khoa học công nghệ là "chìa khóa" ứng phó
Trong bối cảnh phát triển mới, khi Việt Nam hướng tới tăng trưởng xanh dựa trên khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, công tác phòng chống thiên tai cần bước vào giai đoạn đột phá.
Trước hết, cần nâng cao nhận thức xã hội về thiên tai, trang bị kiến thức, kỹ năng ứng phó cho người dân và cán bộ, nhân rộng mô hình “hộ gia đình an toàn”, “cộng đồng tự quản”. Giáo dục về phòng chống thiên tai nên được lồng ghép trong trường học, còn công nghệ số trở thành công cụ truyền thông, cảnh báo mạnh mẽ.
Các lực lượng tỉnh Lạng Sơn diễn tập xử lý tình huống sạt trượt mái đê, mạch đùn, mạch sủi. Ảnh: Cục PCTT.
Tiếp đó, phải hoàn thiện hành lang pháp lý đồng bộ, linh hoạt, phù hợp với mô hình chính quyền hai cấp. Việc sửa đổi các luật liên quan như Luật Phòng chống thiên tai, Luật Đê điều sẽ giúp hệ thống vận hành thông suốt, thích ứng tốt hơn.
Song song đó, cần khuyến khích doanh nghiệp và người dân đầu tư công nghệ, lấy bảo hiểm rủi ro thiên tai là công cụ tài chính thiết yếu cho phục hồi và phát triển bền vững.
Trong thời đại chuyển đổi số, khoa học công nghệ là vũ khí quan trọng để chủ động ứng phó. Việt Nam cần đầu tư mạnh vào hệ thống dự báo, cảnh báo bằng trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data) và mô hình khí tượng thủy văn số trị.
Bản đồ số rủi ro, mô hình dự báo ngập lụt, sạt lở, xâm nhập mặn theo thời gian thực giúp điều hành chính xác hơn, giảm thiểu thiệt hại. Đề án cảnh báo sớm sạt lở, lũ quét miền núi cần được triển khai đồng bộ, hướng tới hệ thống cảnh báo đa thiên tai thông minh trên toàn quốc.
Nguồn lực đầu tư cần được huy động đa dạng và sử dụng hiệu quả. Trong đó, vốn đầu tư công giai đoạn 2026 - 2030 nên ưu tiên cho các công trình trọng điểm như đê điều, hồ chứa, khu dân cư vượt lũ, nhà ở an toàn vùng bão lũ. Đồng thời thúc đẩy xã hội hóa, khuyến khích doanh nghiệp tham gia phát triển hạ tầng và nông nghiệp thích ứng với biến đổi khí hậu.
Hiệu quả phòng chống thiên tai phụ thuộc vào năng lực điều hành và phối hợp đa cấp. Cần củng cố lực lượng chuyên trách, nâng cao năng lực quản lý rủi ro ở cơ sở, ứng dụng công nghệ số và bản đồ cảnh báo sớm để phản ứng nhanh, chính xác.
Việt Nam cũng cần chủ động tham gia các sáng kiến toàn cầu về thích ứng với biến đổi khí hậu và giảm phát thải ròng bằng 0, tăng cường hợp tác quốc tế trong nghiên cứu, đào tạo và chuyển giao công nghệ.
Để mọi giải pháp đi vào cuộc sống, cần sự lãnh đạo quyết liệt của Đảng, quản lý thống nhất của Nhà nước và đồng lòng của toàn xã hội. Chính quyền các cấp phải xác định phòng chống thiên tai là nhiệm vụ xuyên suốt, phân định rõ trách nhiệm và cơ chế phối hợp. Đồng thời, phát huy vai trò của Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể trong hỗ trợ người dân, lan tỏa tinh thần đoàn kết, nhân ái trong cộng đồng để Việt Nam chủ động hơn trước mọi biến động của khí hậu.
Nhân kỷ niệm 80 năm Ngày Nông nghiệp và Môi trường và Đại hội Thi đua yêu nước lần thứ I, Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức chuỗi sự kiện kéo dài từ tháng 7 đến tháng 12/2025. Trong đó, trọng tâm là lễ Kỷ niệm 80 năm ngành Nông nghiệp và Môi trường và Đại hội Thi đua yêu nước lần thứ I, tổ chức sáng 12/11/2025 tại Trung tâm Hội nghị Quốc gia (Hà Nội) với hơn 1.200 đại biểu tham dự. Báo Nông nghiệp và Môi trường sẽ truyền hình trực tiếp sự kiện này.
